Türk kadınının bir asırlık yükselişi: Cumhuriyetimizin 100. yılında üniversiteler açısından bir değerlendirme

Yıl 2023, Cilt: 26 Sayı: 49-1 - Cumhuriyetin 100. Yılı Özel Sayısı, 475 - 492, 29.10.2023

Pınar Özdemir

https://doi.org/10.31795/baunsobed.1353699

Öz

Bu araştırmanın amacı Türk kadının üniversitelerdeki varlığını öğrenciler ve akademisyenler açısından değerlendirerek Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşunun 100. yıl dönümünün kutlandığı 2023 yılına ait bir kesit sunmaktır. Çalışmada kadınların cumhuriyetin ilk yıllarından başlamak üzere üniversitelerdeki var olma ve ilerleme mücadelesi incelenmeye çalışılmış, üniversitelerde okuma hakkını elde ettikleri ilk yıllarda sayıca ve konumca erkeklerin çok gerisinde iken günümüzde onlarla eşit düzeye geldikleri hatta bazı açılardan onları geride bıraktıkları vurgulanmış ve bu konuya ait veriler paylaşılmıştır. Araştırmada sistematik derleme yöntemi kullanılmış, Google Akademik arama motoruna anahtar sözcüklerin girilmesi ile ulaşılan çalışmalardan elde edilen veriler ile ulusal ve uluslararası kurumlara ait raporlardan elde edilen bilgiler birleştirilmiş ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Çalışma 2023 yılı itibarıyla Türkiye’de akademisyenlerin yarıya yakınını kadınların oluşturduğunu ve kadın akademisyenlerin en çok sağlık bilimleri ve sosyal bilimler alanında çalışmalar yaptıklarını göstermektedir. Öğrenciler açısından bakıldığında ise eğitimde cinsiyet ayırımının kalktığı, kız öğrencilerin istedikleri her alanda eğitim görme hakkına kavuştukları ve sayılarının erkek öğrencileri aştığı görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet dönemi, Kadın akademisyenler, Kız öğrenciler, Üniversiteler, Eğitim

Etik Beyan

Yöntem olarak sadece açık erişimi olan veriler kullanılması sebebi ile bu araştırma etik kurul izni gerektirmeyen çalışmalar arasında yer almaktadır.

Destekleyen Kurum

---

Proje Numarası

---

Teşekkür

---

A century-long rise of Turkish women: An evaluation from the perspective of universities in the 100th anniversary of the republic

Öz

This study aims to evaluate the presence of Turkish women in universities from the perspectives of students and academics and to present a cross-section of the year 2023, when the 100th anniversary of the founding of the Republic of Turkiye is celebrated. The study begins by examining women's struggle for existence and progress in universities starting from the early years of the republic. It then emphasizes that women, who were far behind men in terms of number and position in the first years when they gained the right to study at universities, are now on an equal level with them and even surpass them in some respects, as well as sharing data on this issue. In the research, the systematic review method was used, and the results were evaluated by combining the data obtained from the studies accessed by entering keywords in the Google Scholar search engine with the information obtained from the reports of national and international institutions. The study shows that as of 2023, approximately half of the academics in Turkiye are women and that women academics mostly work in the fields of health sciences and social sciences. In terms of students, it is seen that gender discrimination in education has been eliminated, female students have the right to receive education in the field of their choice and their number is higher than male students.

Anahtar Kelimeler

Republic era, Female academics, Female students, Universities, Education

Proje Numarası

---

Kaynakça

• Acar, H. (2019). Türk kültür ve devlet geleneğinde kadın. İnsan ve İnsan, 6(21), 395-411.
• Adak, N. (2018). Akademide kadınlar: Yükseköğrenime giriş ve kariyerde ilerleme- Women in the academy: Access to higher education and career advancement. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 1(1), 23-38.
• Adıgüzel, A. (2013). Kız çocuklarının okullulaşma engelleri ve çözüm önerileri Şanlıurfa örneği. EKEV Akademik Dergisi, 56, 325-344.
• Aksoy, İ. (2016). Toplumsal ve siyasal süreçte Türk kadını. Yasama Dergisi, (32), 7-20.
• Aktaş, Y. (2020). Salgurlular'da Naibe Türkan Hatun ve Atabeg Abiş Hatun'un idaresi. Mavi Atlas, 8(2), 490-506.
• Akyüz, Y. (1999). Osmanlı son döneminde kızların eğitimi ve öğretmen Faika Ünlüer’in yetişmesi ve meslek hayatı. MEB Dergisi, 143, 12-32.
• Alptekin, D. (2011). Sokaktan akademiye: Kadın hareketinin kurumsallaşma süreci. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 26, 33-43.
• Altındal, Y. (2009). Erkeksi siyasetin ‘erk’siz dublörleri. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 12(21), 351-367.
• Aslan, H. (08 Mart 2022). Toplumsal cinsiyet nedir? Fırat Haber. Fırat Üniversitesi İletişim Fakültesi Uygulama Gazetesi https://gazete.firat.edu.tr/toplumsal-cinsiyet-nedir.html.
• Aycan, N. ve Aycan, Ş. (2018). Türkiye'de kadın eğitimine bir bakış. Akademia Sosyal Bilimler Dergisi, Özel sayı 1, 233-241.
• Bal, G. ve Kayabaşı, O. A. (2019). Sibirya sahası Türk destanlarında kadının yeri ve bu bağlamda eski Türklerin kadına bakışı. Journal of Turkology, 29 (2), 419-434.
• Batu, P. (2021). Osmanlı’dan erken cumhuriyet’e kız çocukları ve eğitim. İBB Kültür AŞ Arşivi, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bilgi Merkezi Vakfı Arşivi. 007.
• Bora, V. ve Taş, A. (2017) Kız çocuklarının ortaöğretime gönderilmeme nedenleri. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 7(1), 89-106.
• Bingöl, O. (2014). Toplumsal cinsiyet olgusu ve Türkiye'de kadınlık. Karamanoğlu Mehmetbey Üniversitesi Sosyal ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, 3, 108-114.
• Cumhuriyet (16 Aralık 2012). Kadınların Eğitim Mücadelesi. Cumhuriyet Gazetesi. https://www.cumhuriyet.com.tr/haber/kadinlarin-egitim-mucadelesi-390982
• Cunbur, M. (1992). Atatürk döneminde kadın eğitimi. Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, 8(23), 259-272.
• Çağhan, U. ve Ertuğrul, E. (2020). Türkiye’de kadınların yükseköğrenim hakkını elde etmesi: Darülfünun’da kadın ve Inas Darülfünunu. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tarih Dergisi, 3(1), 66-92.
• Çakır, İ. ve Arslan, R. (2018). Türkiye’deki üniversitelerde kadın akademisyenlerin karşılaştıkları sorunlar ve Bartın Üniversitesi’nde çalışan kadın akademisyenler üzerine bir araştırma. Bartın Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(18), 265-280.
• Çetin, F. (2003). Cumhuriyet Döneminde Kadın Eğitimi. Milli Eğitim Dergisi. 25 Ağustos 2023 tarihinde https://dhgm.meb.gov.tr/yayimlar/dergiler/milli_egitim_dergisi/160/cetin.htm adresinden erişildi.
• Çınar, N. (2023). Sistematik derleme nedir? 4 Ekim 2023 tarihinde https://sagbil.sakarya.edu.tr/sites/sagbil.sakarya.edu.tr/file/Prof._Dr_._Nursan_CINAR-_Sistematik_derleme_.pdf adresinden erişildi.
• Demir, A. (2018). Selçuklu dönemi vakıflarında kadınların yeri: Divriği Ulu Câmii ve dârüşşifası örneği. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Demirel, D. (2017). Eski Türklerde devlet sisteminin mutlak monarşik modelden ayrılan yönleri. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 9(16), 425-450.
• Dikmen, N. ve Maden, D. (2012). Kadın akademisyenlerin görünmeyen emeği üzerine bir araştırma: Ordu Üniversitesi örneği. Sosyal ve Beşerî Bilimler Dergisi, 4(2), 235-250.
• Doğramacı, E. (1985). Cumhuriyet döneminde Türk kadını. Erdem, 1(1), 111-124.
• Durukan, A. (2018). Anadolu Selçuklularında vakıf eserleri yaptırmış kadınlar. Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları.
• Ekinci, A. ve Yavuz, E. (2021). Bahri Memlükleri döneminde cariyelerin iktidar içinde ve dışında etkileri. Orta Çağ Araştırmaları Dergisi, 4(1), 39-53.
• Esen, E., Soylu, Y., Siyez, D. M., ve Demirgürz, G. (2017). Üniversite öğrencilerinde toplumsal cinsiyet algısının toplumsal cinsiyet rolü ve cinsiyet değişkenlerine göre incelenmesi. E-Uluslararası Eğitim Araştırmaları Dergisi, 8(1) 46-63.
• European Commission (2021) She Figures. Interactive Reports. https://ec.europa.eu/research-and-innovation/en/knowledge-publications-tools-and-data/interactive-reports/she-figures-2021
• Gelişli, Y. (2014). Türkiye’de kadın eğitimin bugünkü durumu. Akademik Bakış Uluslararası Hakemli Sosyal Bilimler Dergisi, 40.
• Gezen, Ü. N. (2021). Delhi Türk Sultanlığı'nda saltanat naipleri ve saltanat naiplerinin iktidar üzerine etkileri. History Studies (13094688), 13(4).
• Gündüz, A. (2019). Tarihî süreç içerisinde Türk toplumunda ve devletlerinde kadının yeri ve önemi. The Journal of Academic Social Science Studies, 5(5) 129-148.
• Hobikoğlu, E., Sezgin, F. ve Gamze, S. (2018). Kadınların yükseköğrenime devamını etkileyen faktörlerin ekonometrik analizi: Arap dünyası örneği. KADEM Kadın Araştırmaları Dergisi, 4(2), 207-228.
• Hoştut, S. (2020). Türkiye’de devlet üniversitelerinin yönetim kurullarında kadın temsili. Women's representation in management boards of state universities in Turkey. Akdeniz Kadın Çalışmaları ve Toplumsal Cinsiyet Dergisi, 3(2), 250-269.
• Kadıoğlu, F. G. ve Kadıoğlu, S. (2011). Adı darüşşifalara ad olan kadınlar. Mersin Üniversitesi Tıp Fakültesi Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, 1(1), 1-7.
• Kaymaz, İ. Ş. (2010). Çağdaş uygarlığın mihenk taşı: Türkiye’de kadının toplumsal konumu. Atatürk Yolu Dergisi, 12(6), 333-366.
• Kerkez, M., Argun, D., Güneş, Ş., Fatma, T., Katar, H., Akçınar, G. vd. (2023). Genç yetişkin bireylerin toplumsal cinsiyete ilişkin tutumları. International Conference on Engineering, Natural and Social Sciences, 1 700-705 . https://as-proceeding.com/index.php/icensos/article/view/527
• Kılıç, A. Z., Durmuş, G., ve Soran, M. (2013). Ebeveynlerin toplumsal cinsiyet algısı ve çocuk yetiştirmeye etkileri. İstanbul Bilgi Üniversitesi Araştırma Raporu. https://cocuk.bilgi.edu.tr/wp-content/uploads/2020/02/EBEVEYNLERI%CC%87N-TOPLUMSAL-CI%CC%87NSI%CC%87YET-ALGISI-VE-C%CC%A7OCUK-YETI%CC%87S%CC%A7TI%CC%87RMEYE-ETKI%CC%87LERI%CC%87.pdf
• Köker, E.D. (1988). Türkiye'de kadın, eğitim ve siyaset yüksek öğrenim kurumlarında kadının durumu üzerine bir inceleme. [Yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi.
• Kömürlü, E. (2019). 1960’lara kadar Türkiye’de ilk üniversitelerin kuruluşları. Üniversite Araştırmaları Dergisi, 2(1), 50-57.
• Kuşcu, A. D. (2016). Selçuklu devlet yönetiminde kadının yeri ve Altuncan Hatun örneği. Selçuklu Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, (1), 173-191.
• Nas, S. (2014). Profesyonel Türk kadın denizcilerinin kısa tarihsel süreci üzerine bir araştırma. Beykoz Akademi Dergisi, 2(1), 29-53.
• OECD. (2023). Women Teachers. Organisation for Economic Co-operation and Development Data. https://data.oecd.org/teachers/women-teachers.htm#indicator-chart
• Oğuz, A. ve Büyükşahin, Ş. (2017). Osmanlı modernleşmesi sürecinde kızların eğitimi. Cappadocia Journal af History and Social Sciences, 9, 55-64.
• Özdemir, G. (2009). Türk kadınının toplumsal konumunun gelişim süreci. Sosyal Bilimler Metinleri, 1, 1-19.
• Özkanlı, Ö. (2007). The situation of academic women in Turkey. Eğitim ve Bilim, 32(144), 59-70.
• Öztan, E. ve Doğan, S. N. (2015). Akademinin cinsiyeti: Yıldız Teknik Üniversitesi örneği üzerinden üniversite ve toplumsal cinsiyet . Çalışma ve Toplum, 3(46), 191-222 .
• Sallan G. S. ve Altındal, Y. (2015). Türkiye siyasetinin eril anatomisi: 2015 seçimlerini kota uygulamaları üzerinden yeniden düşünmek. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 9(19), 51-72.
• Sargın, S. (2007). Türkiye’de üniversitelerin gelişim süreci ve bölgesel dağılımı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 5, 133-150.
• Sivil Toplum Geliştirme Merkezi (2020). Risk Altındaki Çocukların Eğitim Hakkına Erişiminin İzlenmesi Raporu, https://www.stgm.org.tr/sites/default/files/2020-11/egitime-erisim-raporu.pdf
• Soydan, T. (2017). Türkiye’de karma eğitim tartışmaları: Eleştiriler ve yanıtlar. Öğretmen Dünyası Dergisi, 38(447), 11-15.
• Şentürk, B. (2015). Çokuz ama yokuz: Türkiye'de akademisyen kadınlar üzerine bir analiz. ViraVerita E-Dergi, 2, 1-22.
• Toplumsal Cinsiyet (2022). Hak savunucusu avukatlar için rehber kitap serisi- 4 Toplumsal cinsiyet. Şen Matbaa.
• Tunç, A. İ. (2009). Kız çocuklarının okula gitmeme nedenleri Van ili örneği. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 6(1), 237-269.
• TÜİK (2010). İstatistik göstergeler 1923-2009. Türkiye İstatistik Kurumu Matbaası.
• TÜSIAD (2000). Kadın erkek eşitliğine doğru yürüyüş: Eğitim, çalışma yaşamı ve siyaset. Yayın No. TÜSİAD-T/2000-12/290.
• Uğurcan, S. (1999). Atatürk, cumhuriyet ve Türk kadını. Erdem. 11(33), 989-998.
• Uyar, Ç. ve Ertuğrul, E. (2020). Türkiye’de kadınların yükseköğrenim hakkını elde etmesi: Darülfünun’da kadın ve Inas Darülfünunu. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Tarih Dergisi, 3(1), 66-92.
• Yalçın, E. (2019). Türk kadın denizcilerin istihdam durumu ve kariyer planlaması üzerine bir inceleme. Mersin Üniversitesi Denizcilik ve Lojistik Araştırmaları Dergisi, 1(1), 32-41.
• Yaşar, O. (2007). Türkiye’de kadın eğitimi, kadınlara ait diğer göstergeler ve Çanakkale ili örneği. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 4(1), 1-35.
• Yavuz, B. S. (1995). Atatürk devrimi ile sosyal yaşamın çağdaşlaştırılmasına ilişkin Fransız değerlendirmeleri. Atatürk Yolu, 4(15), 305-342.
• Yavuz, K. ve Ertem, A. (2021). Türk toplumunda kadının statüsüne genel bir bakış. Sosyal Araştırmalar ve Yönetim Dergisi, 1, 69-82.
• Yıldırım, N. (2006). Dünya’da ve Türkiye’de ilk kadın hekimler ve kadınların hekim olma mücadelesi. Toplumsal Tarih, 147, 50-57.
• Yıldırım, M. C., Beltekin, N., ve Oral, T. T. (2018). Kızların okula erişim ve devam oranlarının artırılması: ikna süreci. E-Şarkiyat İlmi Araştırmalar Dergisi, 10(2), 783-804.
• Yıldız, S. (2018). Türkiye’de kadın akademisyen olmak. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1, 29-40.
• Yılmaz, D. V., Zeyneloğlu, S., Kocaöz, S., Kısa, S., Taşkın, L. ve Eroğlu, K. (2009). Üniversite öğrencilerinin toplumsal cinsiyet rollerine ilişkin görüşleri. Uluslararası İnsan Bilimleri Dergisi, 6(1), 775-792.
• YÖK. (2022). Türk akademisinde kadınlar daha da güçleniyor. 25 Ağustos 2023 tarihinde https://www.yok.gov.tr/Sayfalar/Haberler/2022/turk-akademisinde-kadinlar-daha-da-gucleniyor.aspx adresinden erişildi.
• YÖK. (2023a). Öğrenci istatistikleri. Özet tablolar. Öğrenci sayıları özet tablosu. 22 Ağustos 2023 tarihinde https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişildi.
• YÖK. (2023b). Öğretim elemanı istatistikleri. Özet tablolar. Öğretim elemanları sayıları özet tablosu. 20 Ağustos 2023 tarihinde https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden erişildi.