Kalkaşendî'ye Göre Memlüklüler Dönemi (1250-1517) Hâriciler ve Mezhep Siyaseti

Yıl 2018, Cilt: 4 Sayı: 8, 7 - 22, 30.12.2018

Mehmet Sever

Öz

Hâriciler İslam düşünce tarihinde derin izler
bırakmış bir mezheptir. Harici isyanlar ilk dönem siyasi otoriteler açısından
ciddi problem oluşturmuştur. Onlar mezheplerin itikadi ve siyasi
tasavvurlarının şekillenmesinde tesirleri olmuştur. Mezhepler tarihi
kaynaklarından görüşleri ortaya konan Hâriciler’in, İslam devletlerinin
diplomatik ve bürokratik yazışma kurallarının yazıldığı eserlerde nasıl ele
alındığı üzerinde çalışılmamış konulardan biri olarak dikkat çekmektedir. Bu
çalışma, Divânü’l-İnşâ’da çalışan kâtiplerin yazacakları ferman, emirnâme ve
vesikalara dair bilgi veren eserlerin en önemlilerinden kabul edilen
Kalkaşendî’ye ait Ṣubḥu’l-aʿşâ’ adlı eserde, Hâriciler’e dair verilen
bilgilerin hangi kaynaklardan elde edildiğini ortaya koymak suretiyle
Hâriciler’in nasıl değerlendirildiğini tespit etmeyi ve böylece Memlük
devletinin resmî din siyasetinin kodlarını ortaya koymayı hedeflemektedir.

Anahtar Kelimeler

Kalkaşendî, Ṣubḥu’l-aʿşâ’, Hâriciler

According to al‐Kalkasendî Mamluk Period (1250‐1517) Kharidütes and Sect Politics

Öz

Ḵh̲ārid̲j̲ites is a sect which has left deep traces in the history of Islamic thought. The

Ḵh̲ārid̲j̲ites, who had occupied the agenda of Muslim societies and politics, had an impact on the

formation of the Islamic and political imaginations of other sects. It is noteworthy that the Ḵh̲ārid̲j̲ites,

whose opinions are presented from the historical sources of the sects, have not been studied on the

topics of the diplomatic and bureaucratic correspondence rules of the Islamic states. In this study, the

Ṣubḥu’l‐aʿşâ’ belonged to the most important works of the works, which provide information about

the edicts, decrees and saints that will be written by the clerks working in the Divanü'l‐İnşâ, which

reveal the sources from which the information given to the Kharians are obtained. The aim of the

course is to determine how the Ḵh̲ārid̲j̲ites are evaluated and thus to reveal the codes of official

religion politics of the Mamluk state.

Anahtar Kelimeler

al-Ḳalḳas̲h̲andī, Ṣubḥu’l-a‘şâ fî ṣınâ‘ati’l-inşâ, religion politics, oath

Kaynakça

• Abâdî, Ahmed Muhtar, Kıyâmü Devleti’l-Memâlîki’l-Ûlâ fî Mısr ve’ş-Şâm, Beyrut: Darü’n -Nehdati’l-Arabiyye, 1987.Ayaz, FatihYahya, Memlükler (1250-1517), 1.Basım, İstanbul: İsam Yayınları, 2015.Bosworth, C.E., “al-Ḳalḳas̲h̲andī, “ The Encyclopadia of Islam, New Edition, Leiden; Brill, 1997, IV, ss. 209-511.Büyükkara, Mehmet Ali, “Bir Bilim Dalı Olarak İslâm Mezhepleri Tarihi ile İlgili Metodolojik Problemler”, İslâmî İlimlerde Metodoloji: Usûl Mes’elesi 1, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2005, ss. 441-491.------------, Çağdaş İslami Akımlar, 3. Baskı, İstanbul: Klasik Yayınları, 2016.el-Bağdâdî, Abdülkâhir, el-Fark beyne’l-fırak, Tahk.,: M.Osman el-Hişt, Kahire: Mektbetü İbn Sina, 1988. el-Eş’arî, Ebu’l-Hasen, Makâlâtü’l-İslamiyyîn ve İhtilâfü’l-Musallîn, tahk. Hellmut Ritter, 1980.el-İsferâyinî, Ebu’l-Muzaffer, et-Tebsîr fi’d-Din ve Temyîzi’l-Firkâti’n-Nâciyeti ani’l-Fıraki’l-Hâlikîn, tahk., Kemal Yusuf el-Hût, Beyrut: Alemü’l-Kütüb, 1983.el-Kalkaşendî, Ebü’l-Abbâs Şihâbüddîn Ahmed b. Alî, Ṣubḥu’l-aʿşâ fî ṣınâʿati’l-inşâ I-XVII, Kahire:Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1922.__________, Kalkaşendî, Meâsiru’l-İnâfe fî Meʿâlimi’l-Hilâfe I-III, nşr. Abdüsettâr Ahmed Ferrâc 2.Baskı, Kuveyt: Matbaatü Hukûmeti’l-Kuveyt, 1985. el-Makrîzî, Ebû Muhammed Takıyyüddîn Ahmed b. Alî, es-Sülûk li maʿrifeti düveli’l-mülûk I-VIII, nşr. Muhammed Abdüladir Atâ,1. Baskı, Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-ilmiyye, 1418/1998. el-Ömerî, et-Ta’rîf bi Mustalahi’ş-Şerîf, tahk., M. Hüseyin Şemseddin, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1988.el-Ömerî, İbn Fazlulllah, Mesâikü’l-Ebsâr fî Memâliki’l-Emsâr I-XXVII, Tahk.,.Kamil Selman el-Cebûrî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2010. es-Sehâvî, Muhammed b. Şemsüddin, ed-Ḍav’ü’l-lâmiʿ li ehli’l-ḳarni’t-tâsiʿ I-XII, 1. Baskı, Beyrut: Dârü’l-cîl, 1992.eş-Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim, el-Milel ve’n-nihal I-III, nşr. Ahmed Fehmi Muhammed, 7.Baskı, Beyrut: Darü’l-kütübil’l-imiyye, 2007.Gömbeyaz, Kadir, “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Fırkaların Tasnifine Etkisi”, Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 19/2,(2005), ss. 147-160.