Semantic Analysis of Seventy-three Sects Hadith and The Classifocation of Islamic Sects in Omar Corumi’s Heresiographical Epistle al-Urwa al-Munjiya fi’l-Firqa al-Najiya

Yıl 2021, Sayı: 14, 55 - 80, 30.12.2021

Ahmet Selim Harputlu

https://doi.org/10.47098/bayburt-ilahiyat.1021773

Öz

ÖMER ÇORUMÎ’NİN EL-URVETÜ’L-MÜNCİYE FÎ’L-FİRKATİ’N-NÂCİYE ADLI FIRAK RİSALESİNDE 73 FIRKA RİVAYETİNE DÂİR DİLSEL ANALİZLER VE İSLAM FIRKALARININ TASNİFİ

Öz

İslam Mezhepleri Tarihi alanında, klasik dönem düşünce tarihimizi konu edinen birçok çalışma bulunmakla birlikte özellikle Osmanlılar dönemi, sahanın kayıp halkasını oluşturmaktadır. Fırak edebiyatının ana metinlerinin bünyesinde şekillendiği Sünnî geleneğin tahtında incelenen Eş’arî ve Mâtürîdî ekollerin fırak yazıcılığına yön verdiği Osmanlılarda, her iki geleneğe de ait eserler telif edilmiştir. Bu makale öncelikli olarak söz konusu geleneklerin tarihi seyrine kısaca temas edecek, daha sonra ana konusu olan ve 18. asrın sonlarında yaşamış bir Osmanlı müellifinin İslam fırkalarına dair risalesini ele alarak, yazarının 73 fırka rivayeti başta olmak üzere İslam fırkalarını tasnifi, tekfir, imamet, efdaliyet gibi konular hakkındaki düşüncelerini inceleyecektir.

Anahtar Kelimeler

Ömer Çorumi, el-Urvetü'l-Münciye fi'l-Firkati'n-Naciye, Yazma Eser, Fırak Yazıcılığı, Maturidilik

Kaynakça

• Ak, Ahmet. “Risâle fi Beyani Güruhi ehli’d-Dalâl ve Makalâtihim Adlı Eserin Maturidi’ye Aidiyeti Meselesi ve Risalede Mezheplerin Tasnifi”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 12/2, (2008): 287-310.
• Âkifzâde el-Amâsî. Abdurrahman Efendi. el-Mecmû fî’l-Meşhûd ve’l-Mesmû. no.2527, Millet Kütüphanesi.
• Aydınlı, Osman. Osmanlı’dan Cumhuriyet’e İslam Mezhepleri Tarihi Yazıcılığı. Ankara: Hitit Kitap Yayınevi, 2008.
• Bağdâdî, Ebu Mansur b. Abdülkâhir. el-Fark Beyne’l-Fırak. Beyrut: Daru’l-Afâkı’l-Cedîde, 1982.
• Bruckmayr, Philipp. “Maturidi Kelamının Yayılması Kalıcılaşması ve Temel Dinamikleri(Timurlular Döneminden 19. Asra Kadar)”. Trc, Sönmez Kutlu-Muzaffer Tan. İmam Maturidi ve Maturidilik, Haz. Sönmez Kutlu. 403-440. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Cürcânî, Seyyid Şerif. Kitâbu’t-Ta’rîfât. thk. İbrâhim Ebyârî, Dâru’t türas, ty.
• Çorumî, Ebu’l-Mehâmid Ömer. el-Urvetü’l-Münciye fi’l-Firkati’n-Nâciye. Aşir Efendi no.1206, Süleymaniye Kütüphanesi.
• Çorumî, Ebu’l-Mehâmid Ömer. el-Urvetü’l-Münciye fî’l-Firkati’n-Nâciye. no.1056, Çorum Hasan Paşa İl Halk Kütüphanesi.
• Çorumî, Ebu’l-Mehâmid Ömer. el-Urvetü’l-Münciye fî’l-Firkati’n-Nâciye. no.852, Kütahya Zeytinoğlu İlçe Halk Kütüphanesi.
• Eren, Muhammet Emin. Fırkalaşma Olgusu Bağlamında 73 Fırka Rivayetleri. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 2014.
• Eş‘arî, Ebu’l-Hasen Alî b. İsmâîl. Makâlâtü’l-İslâmiyyîn ve ihtilâfü’l-Musallîn, thk. Hellmut Ritter, Wiesbaden: Franz Steiner Verlag, 1980.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “Burdur Kütüphanesinde Bulunan Bir Risale Tezkiretü’l-Mezâhib”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İslam İlimleri Enstitüsü Yayınları, 2, (1975): 99-141.
• Fığlalı, Ethem Ruhi. “İbn Sadru’d-Din eş-Şirvânî ve İtikadi Mezhepler Hakkındaki Türkçe Risalesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 24, (1981): 249-276.
• Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed. Faysalü’t-Tefrika beyne’l İslâm ve’z-Zendeka, Beyrut: Daru’l-Minhâc, 2017.
• Gömbeyaz, Kadir. “73 Fırka Hadisinin Mezhepler Tarihi Kaynaklarında Fırkaların Tasnifine Etkisi” Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14/2, (2005): 147-160.
• Gömbeyaz, Kadir. “Bir Fırak Müellifi Olarak Fahreddin er-Râzî”. İslam Düşüncesinin Dönüşüm Çağında Fahreddin er-Râzî. haz. Ömer Türker-Osman Demir. 347-378. İstanbul: İsam Yayınları, 2013.
• Gömbeyaz, Kadir. “Fırak Literatürüne Dolaylı Ancak Etkili Bir Katkı Âmidî Tasnifini Meşhur Eden Mütekellim: Adudûddin el-İcî”. İslâm İlim ve Düşünce Geleneğinde Adudûddîn el-İcî. edt. Eşref Altaş. 409-428. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 2017.
• Gömbeyaz, Kadir. İslâm Literatüründe İtikâdî Fırka Tasnifleri. Doktora Tezi, Uludağ Üniversitesi, 2015.
• Irâkî, Osman el-Kirmânî. el-Fıraku’l-Müfterika Beyne Ehli’z Zeyg Ve’-Zandaka. Nşr. Yaşar Kutluay, Ankara: Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları, 1961.
• İcî, Adudûddin Abdurrahman b. Ahmed. Kitâbu’l-Mevâkıf. Nşr. Abdurrahman Umeyre. Beyrut: Daru’l-Ceyl, 1997.
• İlhan, Avni. "Birgili Mehmet Efendi ve Mezhepler Tarihi İle İlgili Risalesi Tuhfetü'l-Müsterşidîn fî Beyâni Fırakı Mezâhibi'l-Müslimin". Dokuz Eylül Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 6 (1989): 173-215.
• İsferâyînî,Tahir b. Muhammed. et-Tebsîr fî’d-Dîn ve Temyîzü’l-Firkati’n-Nâciye ani’l-Firakı’l-Hâlikîn. Lübnan: Âlimü’l-Kitâb, 1983.
• Kalaycı, Mehmet. “Mâtürîdî-Hanefî Aidiyetin Osmanlı’daki İzdüşümleri” Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 20/2 (2016): 9-72.
• Kılıç, Ünal. “Hz. Hasan’ın Zehirlenerek Öldürüldüğü İddiaları Üzerine Bir Değerlendirme” İslam, San’at, Tarih,Edebiyat ve Musikîsi Dergisi, 13/26, (2015): 1-15.
• Kutlu, Sönmez. “Bilinen Bilinmeyen Yönleriyle İmam Mâturîdî”. İmam Maturîdî ve Maturiilik. Haz. Sönmez Kutlu. 25-66. Ankara: Otto Yayınları, 2011.
• Lewinstein, Keith. “Doğu Hanefî Fırak Geleneği Üzerine Mülahazalar. Trc. Sönmez Kutlu-Muzaffer Tan. İmam Maturidi ve Maturidilik. Haz. Sönmez Kutlu. 99-128. Ankara: Otto Yayınları, 2011.
• Lewinstein, Keith. Studies in Islamic heresiography: The Khawarij in two Firaq Tradition. Doktora Tezi, Princeton University, 1989).
• Nesefî, Ebu Mutî’ Mekhûl b. Fazl. Le Kitâb al-Radd alâ l-Bida. Nşr. Marie Bernand, Annales Islamologiques, 1980.
• Razi, Ebu Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hasan b. Huseyn. İtikâdâtu fırakı’l-Müslimîn ve’l-Müşrikîn. Nşr. Ali Sami Neşşâr. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiye, ty.
• Sadru’ş-Şerîa, es-Sânî Ubeydullah b. Mes’ûd. Şerhu’l-Vikâye ve meahu Müntehâ’n-Nikâye alâ Şerhi’l-Vikâye. Nşr. Salâh Muhammed Ebu’l-Hâc. Amman: Müessesetü’l-Verrâk, 2006, c. 4.
• Şehristânî, Ebu’l-Feth Muhammed b. Abdülkerim. el-Milel ve’n-Nihâl. Nşr. Ahmed Fehmi Muhammed. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye,1992.
• Tan, Muzaffer. “Geç dönem Hanefî-Maturidî Fırak Geleneği Bağlamında Bir Risâle el-Makâlât fî Beyâni Ehli’l-Bida’ ve’d- Dalâlât”. Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 14,1 (2009): 181-202.
• Tan, Muzaffer. “Hanefî-Maturidî Fırak Geleneği Bağlamında Mezheplerin Tasnifî Meselesi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 49/2 (2008): 121-152.
• Toru, Ümit. Olgu İle Kurgu Arasında Eş’arî Geleneğin Şiîlik Algısı. Ankara: Astana Yayınları, 2020.