Ebû Hanîfe’nin Ehl-i Hadîs'e Yaklaşımı

Yıl 2022, Sayı: 15, 67 - 89, 30.06.2022

Hasan Küçükosman

https://doi.org/10.47098/bayburt-ilahiyat.1104759

Cited By: 1

Öz

Hanefî Mezhebinin imamı olan Ebû Hanîfe’nin düşünceleri İslâmi ilimlerde araştırma yapanların ilgi odağı olmaya devam etmektedir. Hakkında pek çok çalışmanın yapılması bu alana girecekleri başlangıçta tedirgin etse de kendisi hakkında araştırılmayı bekleyen daha nice meselenin olduğu bilinmektedir. Fıkıh ve kelâm ilminin oluşumunda söz sahiplerinden birisi olan Ebû Hanîfe’nin görüşleri dönemin etnik unsurlarını ele alması bakımından son derece önemlidir. Bu anlamıyla akâid sahasını kısmen keyfiyetsiz kabul eden Ebû Hanîfe fıkıh alanında kıyas, istihsan ve örfe son derece önem vermiş ve döneminde sünnî düşüncenin savunuculuğunu yapmıştır. Hadis ehlinin zamanla hem yöntem hem de kelâm anlayışı olarak bu yola yönelmesi de Ebû Hanîfe’nin sünniliği hakkında bir ikrar anlamı taşımaktadır.

Anahtar Kelimeler

Ehl-i Re’y, Ehl-i Hadis, Ebû Hanîfe, Kûfe, Hicaz.

Kaynakça

• Kur’ân-ı Kerîm Meâli, çev. Halil Altuntaş - Muzaffer Şahin. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, 12. Basım, 2011.
• Alibekiroğlu, Fatmanur. Ehlu’r-Re’y’in İtikâdî Boyutu (Ebû Hanîfe Örneği), Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2011.
• Ali el-Kârî, Ebü’l-Hasen Nûrüddîn Alî b. Sultân Muhammed el-Kârî el-Herevî, Fethu bâbi'l-inâye bi şerhi’n-Nukâye, Beyrut: Şirketü Dâri’l-Erkam, 1997.
• Ali el-Kârî, Fıkh-ı Ekber Şerhi, çev: Yunus Vehbi Yavuz, İstanbul: Çağrı Yayınları, 2013.
• Altıkulaç Tayyar. ‘‘Hammad b. Zeyd’’. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 15/489. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
• Avvâme, Muhammed. Eseru’l-hadîsi’ş-şerîf fî ihtilâfi’l-eimmeti’il-fukahâ, Beyrut: Dârü’l-Besâir el-İslâmiyye, 1997.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. Şerhu Vasıyyeti’l-İmami’l-Aʿzam, thk. Hamza Muhammed Vesîm el-Bekri, Muhammed Suphî el-Ayidî, Amman: Dârü’l-Fetih, 2009.
• Bağdâdî, Ebû Mansûr Abdülkâhir b. Tâhir b. Muhammed et-Temîmî, el-Fark beyne'l-firak ve beyanü'l-firakı'n-naciyye, Beyrut: Dârü’l-Afaki'l-Cedide, 1977.
• Bağdâdî, Usûlu’d-Dîn, İstanbul: Dârü’l-Funûn İlahiyat Medresesi neşri, 1346/1928.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. el-Hüseyn b. Alî, el-Esmâ ve's-sıfât, thk. Abdullah b. Muhammed el-Hâşidi, 2 Cilt. Cidde: Mektebetü’s-Sevadi, 1993.
• Demir, Abdullah. “Farklı Ebû Hanîfe Tasavvurları: Fakih ve Mütekellim Hanefîler Örneği”. Kastamonu Üniversitesi IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu -Hanefîlik-Mâturîdîlik, 1/643-658. Kastamonu 2017. Ebû Gudde, Abdu’l-Fettâh. “Halk-ı Kur’ân Meselesi Râviler, Muhaddisler ve Ta’dîl kitaplarına Tesiri”, çev. Mücteba Uğur. AÜİFD 20/1 (1975) 307-321.
• Ebû Yûsuf, Ya’kub b. İbrâhim b. Habîb Kitâbu’l-Harac, thk. Taha Abdurrauf Sa’d, Sa’d Hasen Muhammed Kahire: Mektebetü’l-Ezheriyye, y.y.
• Ebû Zehre, Muhammed Ebû Zehre, Ebû Hanîfe hayatuhu asruhu ârâuhu fıkhuhu, Kahire: Dârü’l-Fikri’l-Arabi, 2. Basım, 1947.
• Emin, Ahmed. İbrâhîm et-Tabbâh. Duha’l-İslâm, Kâhire: Müessesetü’l-Hindâvî, 2012.
• Eren, Muhammed Emin "Reʾy Ehlinin Fakihinden Bir “Muhaddis” İnşa Etmek: ʿAbdulḳādir el-Ḳuraşī’nin (ö.775/1373) Ebū Ḥanīfe Biyografisinin Tahlili". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 62 (2021 ): 289-343.
• Eş’arî, Ebu’l Hasan Ali b. İsmail. Makalatu’l-islâmiyyin ve ihtilafu’l-musallin, thk. Helmut Ritter. Almanya: y.y, 1980.
• Hamîs, Muhammed b. Abdirrahman, Usûlü’d-Din inde’l-İmam Ebî Hanîfe, Riyad: Dârü’s-Samî’i, 1996.
• Hatib, Ebû Bekr Ahmed b. Ali el-Hatîb el-Bağdâdî, Tarihu Bağdat, thk. Beşşar Avvad, 16 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Garbi’l-İslâmi, 2002.
• Hârisî, Ebû Muhammed Abdullah b. Muhammed b. Ya‘kūb. Keşfu’l-esrarı’ş-şerife fi menakıbı İmam Ebi Hanife, thk. Lâtifurrahman el-Kâsımi. İstanbul: İrşad Kitabevi, 2020.
• -Müsnedü Ebi Hanife, thk. Ebu Muhammed es-Suyûtî, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2008.
• İbn Abdilber, Ebû Ömer Cemaleddin Yusuf b. Abdullah b. Muhammed Kurtubî Nemerî. el-İntika fi fadaili’l-eimmeti’s-selaseti’l-fukahâ, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, ts.
• İbn Ebi’l-Avvam, Fazailu Ebi Hanife ve Ahbâruhu ve Menakıbuhu, Mekke: Mektebetü’l-İmdadiyye, 2010.
• İbn Ebü’l-İz, Ebü’l-Hasen Sadrüddîn Alî b. Alâiddîn Alî b. Muhammed ed-Dımaşkî. Şerhu’l-ʿAkîdeti’t-Tahâviyye, thk. Şuayb el-Arnavût, 2 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risale, 1997. İbn Fûrek, Ebû Bekr Muhammed b. el-Hasen b. Fûrek el-İsfahânî en-Nîsâbûrî, Şerhü’l‐‘Âlim ve’l‐Müte‘allim. thk. Ahmed Abdilkerîm es‐Sâyıh-Tevfîk Ali Vehbe. Kahire: Mektebetü’s‐Sekâfeti’d‐Dîniyye, 2009.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî, Fethu’l-Kadîr, y.y., Dârü’l-Fiker, ts.
• İbnu’l-Kayyım Muhammed b. Ebi Bekr Şemsüddin, İ’lâmu’l-muvakkîn an rabbi’l-âlemin, thk. Muhammed Abdisselam İbrâhim, Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye 1991.
• İbn Teymiyye, Ebü’l-Abbâs Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. Minhacu’s-sünneti’n-nebeviyye fi nakzi kelâmi’l-Kaderiyye ve’l-Cehmiyye, thk. Muhammed Reşad Sâlim, Riyad: Câmiatü’l-İmam Muhammed Suûd, 1986.
• -Mecmûu Fetâvâ, thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kâsım, (Medine: Mecmaû’l-Melik Fahd, 1995.
• İzmirli, İsmail Hakkı. Yeni ilm-i Kelâm Ankara: Umran Yayınları, 1981.
• Koçinkağ, Mansur. "Erken Dönem Fıkıh Düşüncesinde Ehl-i Re’y ve Ehl-i Hadîs Ayrımı". Çanakkale On sekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 0/10 (Kasım 2017): 53-78.
• Kutlu, Sönmez, Selfiliğin Tarihî Arka Planı -İslâm Düşüncesinde İlk Gelenekçiler-, Ankara: Otto Yayınları, 2016.
• Küçükosman, Hasan, Tirmizî’nin Sünen’inde Hanefî Mezhebine Yaklaşımı, Ankara: Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2018.
• Lâlkâî, Ebû’l-Kâsım Hibetullah b. el-Huseyn. Şerhu Usûli İtikâdî Ehli’s-Sünneti ve’l-Cemâa, thk. Ahmed b. Sa’d Hamdan el-Gamidi, 9 Cilt. Suud: Dâru Tayba, 2003.
• Leknevî, Ebü’l-Hasenât Muhammed Abdülhay b. Muhammed Abdilhalîm b. Muhammed Emînillâh es-Sihâlevî, en-Nâfiʿu’l-kebîr, Beyrut: Âlemu’l-Kütüb, 1985.
• Mahmud Abdülmecid Mahmud, el-İtticâhâtü’l- fıkhiyye inde ashabi’l-hadis fi’l karni’s-sâlis el-hicrî, Kahire: Mektebetü‘l Hancî, 1979.
• Merğînânî, Ebü’l-Hasen Burhâneddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergânî, el-Hidâye şerhu bidâyeti’l-mübtedî, 4 Cilt. thk. Tallâl Yûsuf, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ts.
• Mizzî, Cemaluddin Yusuf b. Abdirrahman. Tehzibu’l-kemal fi esmai’r-ricâl, thk. Beşşar Avvad, 35 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 1980.
• Neşşar, Ali Sami en-Neşşar, İslâm'da felsefi düşüncenin doğuşu, çev. Osman Tunç. İstanbul: İnsan Yayınları, 1999.
• Okur, Kaşif Hamdi. "Serahsî’nin Referans Kaynağı Olarak Kur’ân’a Bakışı ve İbadet Dili Anlayışı". Hitit Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11/22 (Aralık 2012): 211-227. https://doi.org/10.14395/jdiv38.
• Öz, Mustafa. İmâm-ı A’zam’ın Beş Eseri, İstanbul: İFAV Yayınları, 2017.
• Özpınar, Ömer, Hadis Edebiyatının Oluşumu, Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2013.
• Pezdevî, Ebü’l-Yüsr Muhammed b. Muhammed b. el-Hüseyn b. Abdilkerîm, Ehl-i Sünnet Akaidi, çev. Şerafeddin Gölcük. İstanbul: Kayıhan Yayınevi, 1980.
• Saymerî, Ebû Abdillâh el-Hüseyn b. Alî b. Muhammed es-Saymerî, Ahbaru Ebi Hanife ve ashabuhu, Beyrut: âlemu’l-Kütüb, 1985.
• Serahsî, Ebû Bekir Muhammed b. Ahmed, el-Mebsût, 30 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Ma′rife, 1993.
• Seyyid, Mehmed, Usûl-ı Fıkıh Medhal, İstanbul: Akademi Yayınları, 2011.
• Sezen, Melikşah. İmam Eş'arî İstihsânu’l-Havz fi ilmi’l-Kelâm risalesi ve izahı, İstanbul: Kökler Yayınları, 2016.
• Sibâî, Mustafa es-Sibâî, es-Sünnetü ve mekânatüha fi teşriî’l-islâmi, y.y., Dârü’l-Varrâk, ts.
• Suyuti, Abdurrahman b. Ebî Bekr es-Suyutî, Tedrîbu’r-râvi fî şerhi Takrîbi’n-Nevevî, thk. Ebû Kuteybe Nazar Muhammed el-Fâreyâbî, Riyâd: Mektebetü’l-Kevser, 1995.
• Ünal, İsmail Hakkı. İmam Ebû Hanîfe’nin Hadis Anlayışı ve Hadis İlmindeki Yeri, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları 2012.
• Vekî, Muhammed b. Halef. Ahbârü’l-kudât, Mısır: el-Mektebetü’t-Ticaretü’l-Kübra, 1947.
• Yıldırım, Enbiya. Buhari'nin Ebu Hanife'ye ve Hanefilere Bakışı, İstanbul: Ensar Neşriyat, 2019.
• Yıldız, Abdullah. Mu‘tezilî Tenzih Doktrininin Temelleri, Isparta: Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2019.
• Zebîdî, Ebü’l-Feyz Muhammed el-Murtazâ b. Muhammed b. Muhammed b. Abdirrezzâk el-Bilgrâmî el-Hüseynî Ukûdu’l-cevahiri’l-münife fi edilleti mezhebi’l-İmam Ebi Hanife, Mübârekpuri: Talebetü Saffi’l-Fadile, 2018.
• - İthâfü’s-sâdeti’l-müttakîn bi şerhi esrârı ihyâi ulûmi’d-dîn, (Beyrut: Müessesetü’t-Târîhu’l-Arabî, 1994.
• Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân et-Türkmânî el-Fârikî ed-Dımaşkî, Siyeru a‘lâmi’n-nübelâ, 25 Cilt. Beyrut: Müessesetü’l-Risâle, 1405/1985.