OSMANLI DEVLETİ’NDE ENGELLİLER İÇİN KULLANILAN TABİR, LAKAP VE SIFATLAR

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 15, 728 - 740, 01.01.2018

Kamuran Şimşek

Öz

Bu çalışmada, Osmanlı
Devleti’nin bünyesinde yaşayan engelliler için kullanılan çeşitli lakaplar ve tabirler
hakkında bilgi verilecektir. Osmanlı toplumu, engelli ve engellilik durumunu
anlatmak için çok geniş bir kelime hazinesi kullanmıştır. Kişinin engel
durumunu belirtmek için bazen genel, bazen de özel ifadelere yer verilmiştir.
Hatta bu ifadeler bazen kişinin ve daha sonraki yıllarda sülale adlarıyla
özdeşleşmiştir. Kişinin isminin önüne engel durumu getirilerek adeta ona bir
kimlik kazandırılmıştır. Yani kişi sahip olduğu engel durumuyla toplumda
tanınmıştır.   

Osmanlı arşiv belgelerinde,
genel anlamda engellilik durumunu anlatmak için sakat, alîl, ma’lûl, ma’lûlîn, amel-mânde gibi
tabirler kullanılmıştır.  Görme, işitme,
konuşma, yürüme ve vücudunun herhangi bir organının olmaması gibi fiziksel
engeli olanlar ile zihinsel engeli bulunan kişiler için ayrı ayrı ve özel
tanımlamalarda bulunulmuştur. Çalışmada bu tanımlamaların neler olduğu ve bu
tabirlerin kökenleri tespit edilip ayrıntılı şekilde bilgi verilmesi
amaçlanmaktadır. 

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Engelli, Lakap, Tabir

Kaynakça

• 1. Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) Belgeleri: Babıâli Evrak Odası: (BEO.) 1006/75400; 1006/75446; 1011/75810; 91/6793; 98/7344; 636/47680; 1027/76967; 1028/77072; 1050/78698; 115/8583; 402/30140; 444/332; 631/47271; 1403/105195; 21/1573; 802/60078; 604/45285; 829/62152; 883/66167; 901/67533; 903/67701; 1493/111953; 1517/113762; 402/30140; 802/60078; 342/25585; 380/28499; 2394/179482; 399/29883; 728/54592; 42/3111; 547/40998; 1496/112142; 1518/113777; 2919/218885; 216/16130; 1016/76144; 1029/77159; 1150/86233; 1216/91197; 2839/212883; 3482/261083; 3692/276846; 2487/186462; 357/26770.
• Dâhiliye Muhaberat-ı Umumiye İdaresi: (DH. MUİ.) 80-1/53.
• Dâhiliye Nezareti, Mektubi Kalemi: (DH. MKT.) 250/37; 871/2; 886/54; 402/56; 466/24; 1102/4; 402/56; 1580/47; 1480/28; 1544/15; 1656/69; 2581/14; 2474/71; 812/79; 1045/47.
• İrade Askeri: (İ. AS.) 22/20.
• İrade Dahiliye: (İ. DH.) 440/29070.
• İrade Hususi: (İ. HUS.) 56/101; 59/26; 56/43; 9/38.
• Maarif Nezareti, Mektubi Kalemi: (MF. MKT.) 463/49; 550/41.
• Meclis-i Vala: (MVL.) 569/59.
• Rumeli Müfettişliği Arzuhaller: (TFR. I. ŞKT.) 73/7220; 112/11130.
• Sadaret Mektubi, Mühimme Kalemi: (A. MKT. MHM.) 515/5; 632/45.
• Sadaret Mektubi, Meclis-i Vala: (A. MKT. MVL.) 140/21; 141/5.
• Sadaret Mektubi, Nezaret ve Deva’ir: (A. MKT. NZD.) 196/88.
• Şura-yı Devlet: (ŞD.) 374/33.
• Yıldız Evrakı, Mütenevvi Maruzat: (Y. MTV.) 294/65.
• Zabtiye Nezareti: (ZB.) 468/5; 458/87; 375/52; 373/35; 332/98; 300/13; 355/32; 363/64; 419/24; 446/129.
• 2. Araştırma Eserler ve Makaleler: “Özürlülük Ölçütü, Sınıflandırması ve Özürlülere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları Hakkında Yönetmelik”, Resmi Gazete, 30 Mart 2013 Cumartesi, S. 28603.
• ABDÜLAZİZ BEY, Osmanlı Âdet, Merasim ve Tabirleri, Yay. Haz. Kâzım Arısan-Duygu Arısan Günay, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2002.
• ALTINÖLÇEK, Haşmet, “Bedende Müziğin Terapötik Etkileri”, Beden Kitabı, Edt: Emine Gürsoy Naskali-Aylin Koç, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009, s. 381-388.
• ARTVİNLİ, Fatih, Siyaset ve Toplum Toptaşı Bimarhanesi (1873-1927), Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2013.
• BECKER, C. H., “Cizye”, İslâm Ansiklopedisi, c. 3, MEB Yayınları, Eskişehir 1997, s. 199-201.
• BOYRAZ, Şeref “Lakaplar Konusunda Bazı Dikkatler ve Bir Yöre Örneği”, Türklük Bilimi Araştırmaları, Sayı VII, Sivas 1998, s. 107-138.
• BOZKURT, Nebi, “Lakap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 27, Ankara 2003, s. 65-67.
• CANTAY, Gönül Anadolu Selçuklu ve Osmanlı Darüşşifaları, Atatürk, Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Kültür Merkezi Yayını, Ankara 1992.
• DEVELLİOĞLU, Ferit, Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat, Aydın Kitabevi Yayınları, Ankara 2002.
• DİKİCİ, Ayşe Ezgi, “Saltanat Sembolü Olarak Farklı Bedenler Osmanlı Sarayında Cüceler ve Dilsizler”, Toplumsal Tarih, S. 248, Ağustos 2014, s. 16-25.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: İstanbul, Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, 1. Kitap-1. Cilt, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2011.
• EVLİYA ÇELEBİ, Günümüz Türkçesiyle Evliyâ Çelebi Seyahatnâmesi: Konya, Kayseri, Antakya, Şam, Urfa, Maraş, Sivas, Gazze, Sofya, Edirne, Haz. Seyit Ali Kahraman-Yücel Dağlı, 3. Kitap-2. Cilt, Yapı Kredi Yayınları, İstanbul 2012.
• GÜLENSOY, Tuncer, Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2011.
• İPŞİRLİ, Mehmet “Osmanlılar’da Lakap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C. 27, Ankara 2003, s. 67.
• KÜTÜKOĞLU, Mübahat S., Menteşe Sancağı 1830 (Nüfus ve Toplum Yapısı), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
• MAHMÛD EL-KÂŞGARÎ, Dîvânü Lugâti’t Türk, Türkçe Çev. ve Düz. Serap Tuba Yurteser-Seçkin Erdi, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2005.
• MEHMED SÜREYYA, Sicill-i Osmanî Osmanlı Ünlüleri, (6 cilt), Yay. Haz. Nuri Akbayar, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 1996.
• ÖZBAYRAK, İzi Karakaş II. Abdülhamid Döneminde Uygulanan Sosyal Yardım Politikaları (1876-1909), Libra Yayınları, İstanbul 2013.
• ÖZEL, Oktay, “Avarız ve Cizye Defterleri”, Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, Der. Halil İnalcık-Şevket Pamuk, T.C. Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü Yayınları, Ankara 2000, s. 33-50.
• PARLATIR, İsmail, Osmanlı Türkçesi Sözlüğü, Yargı Yayınevi Yayınları, Ankara 2011.
• SARI, Nil, “Cumhuriyet Dönemi’ne Kadar Türk Tarihi’nde Acizlerin Korunmasına Kısa Bir Bakış I”, Tıp Tarihi Araştırmaları Dergisi, C. 5, Edt. Nil Sarı, Hüsrev Hatemi, İstanbul 1993, s. 21-33.
• SHEFER-MOSSENSOHN, Miri, Osmanlı Tıbbı Tedavi ve Tıbbi Kurumlar 1500-1700, Çev. Bülent Uçpınar, Kitap Yayınevi, İstanbul 2014.
• SOYATA, Fulya, “Müzikle Bedeni Tedavi”, Beden Kitabı, Edt: Emine Gürsoy Naskali-Aylin Koç, Kitabevi Yayınları, İstanbul 2009, s. 371-379.
• ŞEMSEDDİN SAMİ, Kâmûs-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İstanbul 2006.
• UNAT, Ekrem Kadri- Ekmeleddin İhsanoğlu, Suat Vural, Osmanlıca Tıp Terimleri Sözlüğü, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2004.