DENİZLİ KENTİNİN ELEKTRİK TARİHİNE BİR BAKIŞ (1924-1954)

Yıl 2018, Cilt: 2 Sayı: 16, 896 - 927, 01.07.2018

Ercan Haytoğlu

Öz

Denizli’de ilk elektrik üretimi 1915’de
gerçekleştirilmiştir. Cumhuriyet döneminde Denizli’de elektrik imtiyazı için
ilk müracaat 1924 sonunda ‘Denizli Sanayi Şirketi’ tarafından yapılmıştır. Şirket
elektrik imtiyazını almıştır. 1925’de “Mustafalar Şirketi” imtiyazım almak
istemiş ise de alamamıştır. 1930’da ‘Marelli Şirketi’ de imtiyazı almaya
çalışmıştır.

Elektrik
sorununu çözmek için 1930’da İktisat Bankası ile Denizli Belediyesi birlikte
hareket etmiştir. İmtiyaz 1932’de belediye tarafından Denizli Sanayi
Şirketi’nden alınarak İktisat Bankasına verilmiştir. 1934’te elektrik üretimi
yapmak üzere İktisat Bankası ‘Denizli Elektrik Türk Anonim Şirketi’ni
kurmuştur. Şirket Gökpınar’a hidroelektrik santrali kurmak için harekete geçmiştir.
Belediye bu esnada İktisat Bankası ile işbirliği yapmaktan vazgeçmiştir.

            1948’de
Gökpınar I Hidroelektrik Santrali faaliyete geçinceye kadar Denizli’de elektrik
sorunu sıkıntılı bir şekilde devam etmiştir. Denizli’deki sanayileşme isteği,
bu santralin faaliyete geçtiği yıl yeni bir santralin kurulmasını gündeme
getirmiştir. Sümerbank İplik Fabrikası’nın kurulması isteği, 1949’da Gökpınar
II Hidroelektrik Santrali’nin temelinin atılmasını sağlamıştır. 1954’te açılışı
yapılan bu santralde kısa sürede Denizli’nin ihtiyacını karşılayamaz hale
gelmiştir.

Denizli’nin
ulusal elektrik şebekesine bağlanmasına kadar elektrik sorunu çözülememiştir.

Anahtar Kelimeler

Denizli, elektrik, Gökpınar, Denizli Belediyesi

Kaynakça

• 1)Arşiv BelgeleriB.C.A. (Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi), 030.10.133.956.13 s.2. B.C.A. 030.10.133.956.15 s.1. B.C.A. 030.18.01.01.012.58.15. (Kararname)B.C.A. 030.18.01.02.33.8.17. (Kararname)B.C.A. 030.18.01.02.49.77.19 (Kararname)B.C.A., 030.18.01.02.10248.5. (Kararname)B.C.A., 030.18.01.02.103.76.12. (Kararname)B.C.A., 030.18.01.02.25.10.18 (Kararname)B.C.A., 030.18.01.02.48.67.8 (Kararname)B.C.A., 030.18.01.02.71.8.10. (Kararname)
• 2)KitaplarAli Vehbi, Acıpayam “Garbikaraağaç Halkının Asırlık Tarihçesi ve Köylerimize Serpilen Maarif Işığının Temeli Yüreğilde Nasıl Kuruldu?”, Çankaya Matbaası, Ankara 1951.Bizden Anılar 2, Editör: Mehmet Halil Arık, Denizli 2015.CİLLOV, Haluk, Denizli El Dokumacılığı Sanayi, İ.Ü. İktisat Fakültesi, İktisat ve İçtimaiyat Enstitüsü Yayını:10, İsmail Akgün Matbaası, İstanbul 1949.Cumhuriyetin 15. Yıldönümünde Denizli, Cumhuriyet Matbaası Denizli 1938.Kemal Şakir, Tarihi, Coğrafi, İçtimai, Sıhhi, İktisadi, Nokta-i Nazardan Denizli, Yayına Hazırlayan: İbrahim Balık, Denizli Türk Ocağı, Hüsn-ü Tabiat Matbaası, İstanbul 1927.Kemal Şakir, Tarihi, Coğrafi, İçtimai, Sıhhi, İktisadi, Nokta-i Nazardan Denizli, Yayına Hazırlayan: Tahir Kodal, Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli 2014.Nafia Vekaleti, Elektrik İşleri Etüt İdaresi Umum Müdürlüğü, Türkiye’de Enerji İşleri ile İlgili Çalışmalar 1954, Ankara 1954.SARIKAYA, Mustafa, Denizli İli Coğrafyası, Tarihi, Şehri ve Turistik Önemi, Denizli 1963.TIKIROĞLU, Ziya, Belleklerden Gerçeklere… Denizli, Denizli Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli 2012.TOKER, Tarhan, Denizli Ekonomisi, Denizli 1977.TOKER, Tarhan, Denizli Tarihi, Yenigün Matbaası, Denizli, 1967-1968.UYSAL, Mehmet Ali, Her Yönüyle Denizli Kazası, Denizli Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli 2016.UYSAL, Seval, Onların Hikayesi, Denizli’nin Tekstil Serüveni, Laodikya yayınevi, İstanbul 2013.YAVUZÇEHRE, Pınar Savaş, Kentsel Mekanda Değişim Denizli, Denizli Belediyesi Kültür Yayınları, Denizli-2011.YÜMER, Emin, Elektrik Endüstrimizin Harp Sonu Durumu ve Elektriklendirme İşlerimiz Hakkında Etüd, E.İ.E İdaresi: Sayı:5, Sakarya Basımevi, Ankara 1947.
• 3)Makaleler-Bildiriler“Cumhuriyetin Verini”, İnanç Aylık Halkevi Dergisi, Birinci Teşrin 1937, Sayı:8.ALPERÖZ, Nusret, “İstanbul Elektrik İlletmesinin Tarihçesi”, Elektrik Mühendisliği Dergisi, Cilt:15, Sayı:179, Kasım 1971.ARSLAN, Ozan, Tarsus Elektrik Altyapısının Tarihi (1906-1938), Tarih İncelemeleri Dergisi, Cilt:XXXII, Sayı:1.CEYHAN, Mümin, Bursa’da Elektriğin Tarihsel Gelişimi, Elektrik Mühendisliği Dergisi, Sayı:459, Aralık 2016İNAN, Süleyman, “Denizli’nin Kalkınmasında Öncü Bir Kuruluş: Sümerbank –Bir Sözlü Tarih çalışması-”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, 6-7-8 Eylül 2006 Cilt:1, Denizli 2007.İNAN, Süleyman, Yerelden Ulusa Bir Bankanın Serencamı: Denizli İktisat Bankası (1927-2001), Geçmişten Günümüze Denizli Dergisi, Sayı:5, Ocak, Şubat Mart 2005.KARAYAMAN, Mehmet, Ankara Elektrik Türk Anonim Şirketi Tarihçesi (1929-1939), Osmanlı Bilimi Araştırmaları, Cilt:XVI, Sayı:1, Yıl:2014.ÖZÇELİK, Ayfer, “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Denizli’nin Sosyal ve-Ekonomik Yapısı”, Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, 6-7-8 Eylül 2006 Cilt:2, Denizli 2007.ÖZDEMİR, Naziye, İmparatorluktan Cumhuriyete Türkiye’de Elektriğin Tarihsel Gelişimi (1850-1938), Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi, Cilt 2, Sayı 3, Temmuz 2016.SARAÇOĞLU, Ozan, “Manastır, Kaşıkçı ve Saraçoğlu’ndan Bir Zamanlar Denizli” Geçmişten Günümüze Denizli Dergisi, Sayı:52.UYAR Hakkı, “Tek Parti Dönemi’nde Denizli’de Siyasi Hayat” Uluslararası Denizli ve Çevresi Tarih ve Kültür Sempozyumu, 6-7-8 Eylül 2006 Cilt:1, Denizli 2007.
• 4)GazetelerA.R. Akan, “Belediye’nin Elektrik ve Un Fabrikası Yandı”.A.R.Akan, “Belediyenin Elektrik ve Un Fabrikası Yandı”, Akdeniz, 23 İkinci Kanun (Ocak) 1941, Sayı:78.A.R.S., “Denizli’nin Dertlerinden Yine Elektrik”, Akdeniz, 5 Birinci Teşrin 1940, Sayı:3.A.R.S., “Denizli’nin Dertlerinden Yine Elektrik”, Akdeniz, 5 Birinci Teşrin 1940, Sayı:3.A.R.S., “Denizli’nin Dertlerinden Yine Elektrik”, Akdeniz, 7 Birinci Teşrin 1940.A.R.S., “Denizli’nin Dertlerinden Yine Elektrik”, Akdeniz, 8 Birinci Teşrin 1940, Sayı:5.A.R.S., “Elektrik İşi Düzelmeye Başlıyor”, Akdeniz, 12 İkinci Teşrin 1940, Sayı:28. A.R.S., “Elektrik İşi Nasıl Bitirilebilir”, Akdeniz, 20 İkinci Teşrin 1940, Sayı:35.A.R.S., “Elektrik İşi Nasıl Bitirilebilir”, Akdeniz, 20 İkinci Teşrin 1940, Sayı:35.A.R.S., “Vilayet Makamından Ricalarımız”, Akdeniz, 18 Birinci Teşrin 1940, Sayı:14.Akdeniz, 1 Şubat 1941, Sayı:101.Akdeniz, 13 Şubat 1941, Sayı:91. Akdeniz, 15 Mart 1943, Sayı:517.Akdeniz, 19 Mayıs 1941, Sayı:153.Akdeniz, 19 Şubat 1941, Sayı:94Akdeniz, 21 Mayıs 1941, Sayı:155.Akdeniz, 23 Mayıs 1941, Sayı:157.Akdeniz, 31 Mayıs 1941, Sayı:164.Babadağ, 13 Teşrini Sani 1935, Sayı:45Babadağ, 29 Eylül 1935, Sayı:18.Cumhuriyet, 13 Mayıs 1939, No:5387. (3363 nolu ilan)Cumhuriyet, 16 Mayıs 1939, No:5390. (3362 nolu ilan),Cumhuriyet, 19 Mayıs 1939, No:5393. (3363 nolu ilan)Cumhuriyet, 22 Mayıs 1939, No:5396.Cumhuriyet, 23 Mayıs 1939, No:5397. (3584 nolu ilan)Cumhuriyet, 27 Eylül 1954, Sayı:10833.Cumhuriyet, 29 Birinciteşrin (Ekim) 1939, No:5556. Denizli, 15 İkinci Teşrin 1935, Sayı:624. Denizli, 20 Birinci Kanun 1934, Sayı:580.Denizli, 20 Eylül 1934, Sayı:568.Denizli, 6 Eylül 1934, Sayı:566.Denizli, 9 Şubat 1937, Sayı:741.G. Şarman, “Artık Biz de Elektiriğe Kavuştuk”, Denizli, 4 Teşrini Sani 1937, Sayı:808.G. Şarman, “Artık Biz de Elektriğe Kavuştuk”, Denizli, 4 Teşrini Sani 1937, Sayı:808G. Şarman, “Beklediğimiz Elektrik Tesisatı Başlayacak mı?”, Denizli, 30 Temmuz 1936, Sayı:666.Gıyasi Şarman, “Belki Bundan Sonra Şehir Daha İyi Aydınlanır”, Denizli, 17 Birinci Teşrin 1936, Sayı:600.K.K, “Denizlide İplik Fabrikası” Akdeniz, 12 Mart 1943, Sayı:516.N. Temuçin, “Yine Elektrik”, Akdeniz, 4 Temmuz 1941, Sayı:185.R. Çıldam, “Düşüncelerim”, Denizli, 1 Temmuz 1937, Sayı:790.Tahir Berkay, “Denizli Vilayeti Dokumaları ve İplik Fabrikası”, Akdeniz, 1 Teşrini Evvel 1942, Sayı:445.Tahir Berkay, “Denizli Vilayeti Dokumaları ve İplik Fabrikası”, Akdeniz, 1 Teşrini Evvel 1942, Sayı:445.Tahir Berkay, “Denizli Vilayeti Dokumaları ve İplik Fabrikası”, Akdeniz, 3 Teşrini Evvel 1942, Sayı:446.
• 5)TezlerCOŞKUN, Yahya, 20.Yüzyılın İlk Çeyreğinde İstanbul’da Aydınlatma Aracı Olarak Elektrik, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yakınçağ Tarihi ABD, (Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2013EROL, Emine, Türkiye’de Elektrik Enerjisi’nin Tarihi Gelişimi:1902-2000, İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, İktisat Tarihi ABD (Yayınlanmamış Doktora Tezi), İstanbul 2007ÖZDEMİR, Naziye, Türkiye’de Elektriğin Tarihsel Gelişimi (1900-1938), Ankara Üniversitesi, Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü, (Yayınlanmamı Yüksek Lisans Tezi) Ankara 2011.
• 6)Sözlü Kaynaklar1945 doğumlu Mehmet oğlu İnş. Müh. Fazıl Dağdelen’den alınmıştır. (Görüşme tarihi:05.02.2017)
• 7)İnternet Kaynakları ÜNAL, Engin, “Belleğini Yitiren Kent”, 20 Mayıs 2014, http://www.denizlihaber.com/ozgun/kahve-sohbetleri/bellegini-yitiren-kent-denizli/ (Erişim tarihi:27.03.2018)ATAMAN, Hüsamettin, “Denizli’de Elektrik Kullanımına Başlanması, Haziran 2011, EMO Denizli Şubesi, s.16. http://www.emo.org.tr/ekler/ 8809be084b12556 _ek.pdf?dergi= (Erişim Tarihi:25.01.2018)