SOVYET RUSYA’NIN 1925 DOSTLUK VE TARAFSIZLIK ANTLAŞMASI’NIN FESHİNE YÖNELİK TÜRKİYE’YE VERDİĞİ NOTALARIN TÜRK BASININA YANSIMASI

Yıl 2019, Cilt: 2 Sayı: 18, 1417 - 1448, 01.07.2019

Mehtap Başarır

https://doi.org/10.33431/belgi.523548

Cited By: 3

Öz

Bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı’nın
sonuna doğru, Sovyet Rusya’nın Dışişleri Bakanı Molotov’un, Türkiye’nin Sovyet
Büyükelçisi Selim Sarper’i makamına davet ederek kendisine savaş sırasında
meydana gelen köklü değişikler nedeniyle Sovyet hükümetinin Aralık 1925 Dostluk
ve Tarafsızlık Antlaşması’nın süresini uzatmayacağını ve feshini bildirdiği notaya
odaklanmaktadır. Bu odaklanmayla birlikte çalışma, mart Sovyet notası ile
başlayan ve haziran Sovyet notası ile devam eden dönemde, Türkiye’nin dış
ilişkilerine yönelik politika değişimlerinin kamuoyuna sunumunun tespitini
amaçlamaktadır. Bu amaç kapsamında, Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Şubesi’nde,
belge tarama metoduyla dönemin ulusal basınında yer alan haberlerin ve
özellikle de başyazarların değerlendirmeleri üzerinden elde edilen bilgilerle
sürecin işleyişi aktarılmaktadır. Sonuçta anlaşılmaktadır ki, mart Sovyet
notası ile başlayan döneme ilişkin herhangi bir değerlendirme yapmayan Türk
basını, Türkiye’nin nisan başında Sovyet notasına cevap vermesinden hemen
sonra, Türk-Sovyet dostluğunu ortaya koymak suretiyle, antlaşmanın tadil
edilmesine yönelik olumlu bir bakış açısı sergilemeye başlamıştır. Ancak, haziran
Sovyet notası ve Londra radyosunun, Sovyetlerin Türkiye’ye yönelik toprak
talebini açıkça ortaya sermesinden sonra ise Türk basınında var olan iyimser
havanın bu kez kaybolduğu görülmektedir. Nitekim ilgili süreçte başyazarlar, Sovyetlere
karşı eleştirel yazılar kaleme almışlardır. İlaveten mezkûr dönemde, Moskova
radyosunun, Türkiye’deki gazeteleri faşistlikle suçlamasının ardından, bu kez
yazarlar arasında bir de faşistlik tartışmasının başladığı tespit edilmiştir.
Çalışma, Türk-Sovyet ilişkisine ait özel bir devre dair ulusal basının, nasıl
hareket ettiğini anlatmasıyla alan yazında benzerlerinden ayrılan bir özgünlüğü
barındırmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Molotov, Selim Sarper, 19 Mart 1945 Sovyet Notası, 7 Haziran 1945 Sovyet Notası, Boğazlar

Kaynakça

• Kaynakça
• 1. Süreli Yayınlar (Gazeteler)A. Yazara Göre;
• Benice, Etem İzzet, “Türkiye Ve Rusya’ya Atfedilen İstekler!”, Son Telgraf, 28 Haziran 1945, s. 1, 3.
• Ebüzziya, Ziyad. “Sovyetlerin Manasız İstekleri”, Tasvir, 28 Haziran 1945, s. 1, 3.
• Fenik, Mümtaz Fenik, “Türkiye Ve Sovyetler”, Ulus, 8 Nisan 1945, s. 1-2.
• İsimsiz, “Atlantik Misakı” Yeni Sabah, 30 Haziran 1945, s. 1.
• İsimsiz, “Moskova Radyosu İle Bir İstanbul Gazetesinin Ağız Birliği”, Tasvir, 29 Haziran 1945, s. 1, 3.
• İsimsiz, “Rusya ve Türkiye Baş Başa Konuştukları Vakit Daima Anlaşabilmişlerdir”, Yeni Sabah, 8 Nisan 1945, s. 1, 5.
• İsimsiz, “Sakin Havada Tarrâke” Yeni Sabah, 28 Haziran 1945, s. 1.
• İsimsiz, “Sovyet Hükümetine Verilen Cevap”, Tasvir, 8 Nisan 1945, s. 1, 5.
• İsimsiz, “Türk-Sovyet Dostluğu, İkdam, 9 Nisan 1945, s. 1.
• İsimsiz, “Faşizm Bu Mudur?”, Tasvir, 1 Temmuz 1945, s. 1, 5.
• Nadi, Nadi, “Türk-Sovyet Dostluğunun Yarını”, Cumhuriyet, 9 Nisan 1945, s. 1, 3.
• Sadak, Necmeddin, “Ne Kara İrtica, Ne Kızıl İhtilal”, Akşam, 25 Haziran 1945, s. 1-2.
• Sadak, Necmeddin, “Durmayı Bilmek”, Akşam, 1 Temmuz 1945, s. 1.
• Sertel, M. Zekeriya, “Bölge Sistemi Ve Türk-Sovyet Münasebetleri”, Tan, 11 Nisan 1945, s. 1-2.
• Sertel, M. Zekeriya, “Türkiye’nin Harp Sonrası Dış Siyaseti”, Tan, 12 Nisan 1945, s. 1-2.
• Sertel, M. Zekeriya, “Türk Efkârının Aydınlığa İhtiyacı Vardır” (Türkiye Bir Harp Tehlikesi Karşısında Mıdır?), Tan, 28 Haziran 1945, s.1-2.
• Us, Asım, “Türkiye’nin Sovyetler Birliğine Cevabı”, Vakit, 8 Nisan 1945, s. 1, 4.
• Us, Asım, “Türk-Rus Dostluğu Hangi Şartlar İle Yenilenebilir?”, Vakit, 30 Haziran 1945, s.1, 4.
• Uşaklıgil, Ekrem, “Rus Talepleri Karşısında”, Son Posta, 28 Haziran 1945, s. 1, 3.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, “Türk-Rus Münasebetleri”, Tanin, 14 Nisan 1945, s. 1.
• Yalçın Hüseyin Cahit, “Üçüncü Cihan Harbi Tehlikesi Karşısında Türkiye”, Tanin, 27 Haziran 1945, s. 1.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, “Moskova Radyosunun Hücumları”, Tanin, 29 Haziran 1945, s. 1.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, “Zinciri Koparan İhtiraslar”, Tanin, 30 Haziran 1945, s. 1.
• Yalçın, Hüseyin Cahit, “Zekeriya Sertel’in Makalesine Cevap”, Tanin, 1 Temmuz 1945, s. 1
• B. Başlığa Göre;
• “Türk-Sovyet Paktının Moskova Tarafından Feshine Dair Yankılar”, Ulus, 23 Mart 1945, s. 5.
• “Türk Sovyet Münasebetleri ve İngiltere”, Yeni Sabah, 24 Mart 1945, s. 1, 3.
• “Türkiye-Sovyetler”, Cumhuriyet, 25 Mart 1945, s. 1, 3.
• “Rusya’ya Cevabi Notamız Verildi”, Tan, 7 Nisan 1945, s. 1.
• “Boğazlar Meselesi”, Cumhuriyet, 31 Mayıs 1945, s. 1.
• “Sovyet Taleplerinin Akisleri”, Cumhuriyet, 28 Haziran 1945, s. 1, 3.
• “Sovyet Rusya’nın Bizden İstekleri”, Tan, 28 Haziran 1945, s. 1-2.
• “Sovyet Rusya’nın İleri Sürdüğü Şartlar”, Akşam, 27 Haziran 1945, s. 1.
• “Sovyet Talepleri”, Cumhuriyet, 1 Temmuz 1945, s. 1.
• “Moskova Radyosunun Türkiye İçin Neşriyatı”, Tasvir, 29 Haziran 1945, s. 1.
• “Rusya’nın Taleplerine Dair”, Akşam, 4 Temmuz 1945, s. 1
• “Başbakanın Demeci Alkışlarla Karşılandı”, Ulus, 11 Temmuz 1945, s. 1.
• “Türk-İngiliz Görüşmeleri”, Tan, 11 Temmuz 1945, s. 1.
• “Dış Bakanın Yaptığı Demeç”, Cumhuriyet, 12 Temmuz 1945, s. 1.
• “Hasan Saka Bugün Londra’dan Ayrılıyor”, Akşam, 16 Temmuz 1945, s. 1.
• C. Tarihe Göre:
• Cumhuriyet, 22 Mart 1945, s. 1.
• Akşam, 2 Temmuz 1945, s. 1.
• 2. Kitap ve Makaleler
• Gönlübol, Mehmet, Ülman, Haluk (1996). “İkinci Dünya Savaşından Sonra Türk Dış Politikası (1945-1965)”, Olaylarla Türk Dış Politikası (1919-1995), Siyasal Kitapevi Yayınları, Ankara 1996, ss. 191-334.
• Armaoğlu, Fahir, 20. Yüzyıl Siyasi Tarihi (1914-1995), Timaş Yayınları, İstanbul 2016. Atabey, Figen, “Montreux Konferansı’ndan İkinci Dünya Harbi’ne Türk-Sovyet İlişkileri”, Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, C. 2, S. 4, 2014, ss. 1-11.
• Aydın, Mustafa, “İkinci Dünya Savaşı Ve Türkiye, 1939-1945” , Türk Dış Politikası, C. 1, (Editör Baskın Oran), İletişim Yayınları , İstanbul 2014, ss. 399-479.
• Deringil, Selim, Denge Oyunu: İkinci Dünya Savaşında Türkiye’nin Dış Politikası, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, İstanbul 2014.
• Gürün, Kamuran, Türk-Sovyet İlişkileri (1920-1953), TTK Yayınları, Ankara 1999.
• Güvenir, O. Murat, 2. Dünya Savaşı'nda Türk Basını, Gazeteciler Cemiyeti, İstanbul 1991.
• Sadak, Necmeddin, “Turkey Faces The Soviets”, Foreign Affairs, Vol. 27, 1948-1949, ss. 449-461.
• Sander, Oral, Siyasi Tarih (1918-1994), İmge Kitapevi Yayınları, Ankara 2016.
• Semiz, Yaşar, Akgün, Birol, “Dosluktan Krize: İkinci Dünya Savaşı Sürecinde Türk-Rus İlişkileri”, SÜ İİBF Sosyal Ve Ekonomik Araştırmalar Dergisi, C. 7, S. 14, 2007, ss. 239-270.
• 3. Tezler;
• Başarır, Mehtap, “Türk Basınında İkinci Dünya Savaşı (Tan, Ulus, Cumhuriyet, Akşam Gazeteleri Örneği)”, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri 2018. (Yayınlanmamış Doktora Tezi)