OSMANLI MODERNLEŞMESİN’DE TOPLUM KARŞISINDA ÖZNELEŞMEK; MEKTEB-İ TIBBİYE VE İÇTİMAİ TABİP GELENEĞİ

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 19, 1978 - 2002, 01.01.2020

Mithat Kadri Vural

https://doi.org/10.33431/belgi.647221

Öz

Doğrunun tek olduğu ve bilim sayesinde kolaylıkla elde
edilebildiği bir anlam dünyası içinde Batılılaşma, Osmanlı topraklarında yeni
bir aydın kimliği yaratmakla kalmadı aynı zamanda bu kimliğe yaslandı. Söz
konusu bu yeni zümre özellikle Mekteb-i Tıbbiye’de aldıkları eğitiminin
sonucunda hayat adını verdikleri süreci kimyasal, fiziksel, biyolojik
değişmelere yani “maddi” etmenlere bağlamaktaydı. Pozitivist yaklaşım onlara
doğrusal bir tarih anlayışı vermiş ve toplumun fiziksel bir nesne gibi
incelenebileceği sanısını yaratmıştı. Öte yandan pozitivizm, aydınların toplumu
biçimlendirme çabasına meşruiyet de sağlamaktaydı. Bilimin adım adım ilerlediği
bir dünyada toplumların da bilim takip etmeleriyle bizzat tarih doğrusal bir
hale gelmekteydi. Bunun anlamı bugün ‘geri’ kalmış olan toplumların ancak
‘ileri’ gitmiş olanları taklit ederek, onların geçtiği yoldan ilerlemenin
mümkün olan tek gerçekçi yöntem olduğuydu. “Geri” kalmış toplumlar için modern
bilimin gereğine uygun bir toplum ve yaşam biçimi modeli oluşturmak ve toplumu
biran önce bu kalıp içinde şekillendirmek gereklilik halini almıştı. Bu
doğrultuda ortaya çıkan toplumsal mühendislik faaliyeti öncelikle Mekteb-i
Tıbbiye de karşılık bulacak ve buradan yetişenler modernleşmenin taşıyıcı
haline gelecekti.

Bu çalışma Osmanlı aydınlarının “tarihsel kurtarıcılık”
rolünü oynama iradesini kendi içinde nasıl, hangi koşullarda ve niçin hissettiğini,
“toplumsal dönüştürücülük”  rolünü yerine
getirirken hangi yöntemleri izlediklerini ve bütün bunların Mekteb-i
Tıbbiye’deki müfredat ile olan ilişkisi üzerinden anlamayı amaçlamaktadır. Türkiye’de birçok sosyal meselenin tarihçilerin ve
tarih çalışmalarının gündemine girmeden, romanların konusu olduğu gerçeğini de
göz önüne alarak, zengin bir içreğe sahip edebi metinlerin artık daha fazla
başvurulan bir akademik alana dönüştüğü de unutulmamalıdır. Dolayısıyla Türk
modernleşmesinin yarattığı aydın tipini bütün boyutlarıyla anlamak edebi metinlere
de başvurmayı zorunlu hale getirmektedir. 

Anahtar Kelimeler

İçtimai Tabip, Mekteb-i Tıbbiye, Osmanlı Modernleşmesi, Pozitivizm, Abdullah Cevdet

Kaynakça

• KAYNAKÇAAhıska, Meltem, (2005), Radyonun Sihirli Kapısı Garbiyatçılık ve Politik Öznellik, Metis Yay., İstanbul.Berker, Nadire – Yalçın, Selim, (2008),Tıbbiye’nin ve Bir Tıbbiyelinin Öyküsü, Türkiye İş Bankası Yay., İstanbul.Dirlik, Arif, (2010), Postkolonyal Aura Küresel Kapitalizm Çağında Üçüncü Dünya Eleştirisi, 2. Baskı, Boğaziçi Üniversitesi Yay., İstanbul. Engelhard, (2017), Tanzimat ve Türkiye, Çevirmen Ali Reşad, 2. Baskı, Kaktüs Yay., İstanbul.Etöz, Zeliha - Işık, Nurhan Erol, (2003), “Doğu ve Batı’nın Dayanılmaz Hafifliği: Ahmet Altan’ın ‘Kılıç Yarası Gibi’ ve ‘İsyan Günlerinde Aşk! Adlı Romanlarının Anlam Dünyası”, Doğu-Batı, Sayı 22, Ankara.Göle, Nilüfer, (2012), Mühendisler ve İdeoloji, 5. Baskı, Metis Yay., İstanbul.Güntekin, Reşat Nuri, (1979), Gökyüzü, 6. Baskı, İnkılap Kitapevi, İstanbul.Hanioğlu, M. Şükrü, (2006), Osmanlı’dan Cumhuriyet’e Zihniyet, Siyaset ve Tarih., Bağlam Yay., Ankara.Hanioğlu, M. Şükrü, (1981), Bir Siyasal Düşünür Olarak Abdullah Cevdet ve Dönemi, Üçdal Neşriyat, İstanbul.Hanioğlu, M. Şükrü, (1985), Bir Siyasal Örgüt Olarak Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902), İletişim Yay., İstanbul.Kahraman, Hasan Bülent, (2010), Türk Siyasetinin Yapısal Analizi-1, Agora Kitaplığı, İstanbul.Karaosmanoğlu, Yakup Kadri, (2003), Bir Sürgün, 4. Baskı, İletişim Yayınları, İstanbul.Karpat, Kemal, (19629, Türk Edebiyatında Sosyal Konular, Varlık Yay., Ankara.Koç, Murat, (2005), Türk Romanında İttihat Terakki (1908-2004), Temel yay., İstanbul.Korlaelçi, Murtaza, (2001), “Pozitivist Düşüncenin İthali”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Cilt 1, İletişim Yay., 2. Baskı, İstanbul.Mahçupyan, Etyen, (2000),Batı’da Doğu’ya Dünden Bugüne Zihniyet Yapıları ve Değişim, Patika Yay., İstanbul.Mahçupyan, Etyen, (1998),Türkiye’de Merkeziyetçi Zihniyet, Devlet ve Din, Patika Yay., İstanbul.Mardin, Şerif, (2012), Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908, 12. Baskı, İletişim Yay., İstanbul.Mardin, Şerif, (1991), Türk Modernleşmesi, İletişim Yay., İstanbul.Öztürk, Hülya, (2009), Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şahane ve Kurucusu Charles Ambroise Bernard, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.Pamuk, Orhan, (2000), Cevdet Bey ve Oğulları, 14. Baskı, İletişim yay., İstanbul.Pamuk, Orhan, (2012), Sessiz Ev, İletişim Yay., 33. Baskı, İstanbul.Tekeli, İlhan, “Osmanlı İmparatorluğu’ndan Günümüze Eğitim Kurumlarının Gelişimi”, Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 3, İletişim Yay., İstanbul.Ünivar, Kerem, (2001), “Abdullah Cevdet”, Modern Türkiye’de Siyasi Düşünce Tanzimat ve Meşrutiyet’in Birikimi, Cilt 1, İletişim Yay., 2. Baskı, İstanbul.Ülken, Hilmi Ziya, (2013),Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, Türkiye İş Bankası Kültür Yay., İstanbul.