CUMHURİYET HALK PARTİSİ KURULTAYLARININ YURT DIŞI YANKILARINA BİR ÖRNEK: CHP’NİN V. OLAĞAN KURULTAYININ SURİYE’DEKİ YANKILARI

Yıl 2020, Cilt: 2 Sayı: 20, 2613 - 2625, 01.07.2020

Tahir Kodal

https://doi.org/10.33431/belgi.706829

Cited By: 2

Öz

ÖZ

Cumhuriyet Halk Partisi, Gazi Mustafa Kemal Atatürk tarafından 9 Eylül 1923’te “Halk Fırkası” adıyla kurulmuştur. Bu fırka, Cumhuriyeti’n ilanının ardından 10 Kasım 1924’te “Cumhuriyet Halk Fırkası” adını almıştır. Atatürk’ün genel başkan olarak son defa katıldığı CHF’nin 9 Mayıs 1935’teki dördüncü kurultayında fırkanın adının “Cumhuriyet Halk Partisi” olarak değiştirilmesi kararlaştırılmıştır. CHP’nin kuruluşundan itibaren olağan ve olağan üstü parti kurultayları çok önemli olmuştur. Bu kurultaylarda Türkiye Cumhuriyeti Devleti ve milleti adına pek çok karara imza atılmıştır. Bu yüzden, CHP’nin parti kurultayları hem iç politika, hem de dış politika bakımından dikkatleri üzerine çekmiştir. Türkiye’de olduğu gibi, Türkiye dışında da ilgi ile izlenen, dikkatlerin yoğunlaştırıldığı CHP kurultaylarından biri de “CHP’nin Beşinci Olağan Kurultayı”dır. Bu yüzden, bu çalışmada CHP kurultaylarının yurt dışı yankılarına bir örnek olarak CHP’nin beşinci kurultayının Suriye’deki yankıları konu edilmiştir. Bu bağlamda, çalışmanın giriş kısmında CHP’nin kurulma sürecinden kısaca söz edilmiştir. Ayrıca, CHP’nin beşinci olağan kurultayına kadar yapılmış olan parti kurultayları ana hatlarıyla açıklanmıştır. Çalışmanın asıl kısmının ilk bölümünde, CHP’nin 29 Mayıs 1939’da yapılmış olan 5. Olağan Kurultayının Suriye’deki yankıları üzerinde durulmuştur. Bu yapılırken, Türk Dahiliye Vekâleti(İçişleri Bakanlığı)’nin Suriye’den elde etmiş olduğu istihbarat bilgileri veya raporu temel alınmıştır. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Daire Başkanlığı belgeleri arasında yer alan bu rapor 11 Temmuz 1939 yılında hazırlanmış ve Türk yetkililerin bilgisine sunulmuştur. Bu raporda; CHP’nin beşinci kurultayının müzakerelerinin ve alınan kararların Suriye’de dikkatle takip edildiği dile getirilmiştir. Bu bağlamda, ilk olarak Suriye’deki manda yönetimini sürdüren Fransızların kurultay hakkındaki görüşleri ortaya konulmuştur. Çalışmanın ikinci bölümünde; CHP’nin Beşinci Olağan Kurultayının Suriye’de yer alan partilerdeki izlenimleri, yankıları açıklanmıştır. Bu kapsamda, Kitlecilerin ve Şehbendercilerin görüşlerine yer verilmiştir. Bunlardan başka, Millî Ahrar Partisi’nin ve Türkiye’den Suriye’ye giden muhaliflerin düşünceleri de dile getirilmiştir. Bütün bunlara ek olarak, Suriye’deki Ermenilerin ve Hoybuncu Kürtlerin de bu kurultaya ilişkin düşünceleri üzerinde durulmuştur. Çalışmanın sonuç kısmında ise elde edilen bilgilere dayanılarak bir takım sonuçlara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Halk Partisi, CHP, Beşinci Kurultay, Suriye

Destekleyen Kurum

.

Proje Numarası

.

AN EXAMPLE OF THE REPERCUSSIONS OF THE REPUBLICAN PEOPLE'S PARTY CONVENTIONS ABROAD: REVERBERATIONS OF CHP’S FIFTH ORDINARY CONGRESS IN SYRIA

Öz

ABSTRACT

The
Republican People’s party was founded by Gazi Mustafa Kemal Atatürk on 9
September 1923 under the name “People’s party”. After the proclamation of the
Republic of Turkey, this party was renamed “Republican People’s Party” on
November 10, 1924. At the fourth congress of the CHF, which Atatürk joined for
the last time as chairman, on 9 May 1935, it was decided to change the name of the
party to “Republican People’s party”. Since the founding of the CHP, ordinary
and extraordinary party assemblies have been very important. Many resolutions
were signed on behalf of the state and nation of the Republic of Turkey in
these congresses. For this reason, the party assemblies of the CHP have
attracted attention both in terms of domestic and foreign policy. “The Fifth
Ordinary Congress of the CHP”is one of the meetings of the CHP, which is
watched with interest outside Turkey as well as in Turkey. Therefore, in this
study, the repercussions of the fifth Congress of the CHP in Syria were
considered as an example of the repercussions of the CHP congresses abroad. In
this context, the process of founding the CHP was briefly mentioned in the
introduction of the study. Furthermore, the party meetings which were held
until the Fifth Ordinary Congress of the CHP were outlined. In the first part
of the original work, the repercussions of the 5th ordinary congress of the CHP
in Syria, which was held on 29 May 1939, were discussed. This was based on the
intelligence information or report obtained by the Turkish Interior Ministry
from Syria. This report, which is among the documents of the Presidential State
Archives Department of the Republic of Turkey, was prepared on 11 July 1939 and
presented to the Turkish authorities. In this report, it was stated that the
negotiations and decisions of the fifth congress of the CHP were carefully
followed in Syria. In this context, the views of the French, who maintained the
mandate in Syria, were first put forward on the Congress. In the second part of
the study; the impressions and repercussions of the CHP's fifth ordinary congress
in the parties in Syria are explained. In this context, the views of the Masses
and Martyrs are included. In addition, the views of the National Ahrar Party
and the opposition from Turkey to Syria have been expressed. In addition to all
these, the opinions of the Armenians in Syria and the Kurds involved in the Hoyboun
Committee were also discussed. In the final part of the study, a number of
results were given based on the information obtained.

Anahtar Kelimeler

Republican People’s Party, CHP, Fifth Congress, Syria

Proje Numarası

.

Kaynakça

• “Lübnan Mektupları”, Cumhuriyet Gazetesi, 16 Ocak 1939. AKŞİN, A. (1991). Atatürk’ün Dış Politika İlkeleri ve Diplomasisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları. ATAM, (2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri I-III, Ankara: ATAM Yayınları. ATATÜRK, K. (2000). Nutuk 1919-1927, Bugünkü Dille. (Haz.: Zeynep Korkmaz). Ankara: ATAM Yayınları AYBARS, E. (1994). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi I. Ankara: Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Yayını. BALCIOĞLU, M. (2000). İstanbul’dan Samsun’a Uzanan Yolda Mustafa Kemal. Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-I. (Haz.: Durmuş Yalçın-Azmi Süslü ve diğ.). Ankara: ATAM Yayınları, 161-166. Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOADB). (1982). Atatürk ile İlgili Arşiv Belgeleri. Ankara: Başbakanlık Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları. Bakır, Abdulhalik-Süleyman Pekin. (2019). “Kuzey Suriye’deki Türkmen Yerleşimlerinin Çağdaş Tarihi ve Stratejik Altyapısı Üzerine Genel Bir Değerlendirme”, Türk Dünyası Araştırmaları Dergisi, Cilt: 123 Sayı: 242, Ankara: Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayınları, 89-130. BİLA, H. (1999). CHP 1919-1999. İstanbul: Doğan Kitapçılık. CHF. (1927). Cumhuriyet Halk Fırkası Nizamnâmesi 1927. Ankara: TBMM Matbaası. CHF. (1931). CHF Nizamnamesi ve Programı. Ankara: TBMM Matbaası. CHP. (1938). CHP Tüzüğü 1938. Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi. CHP. (1939). C.H.P. Nizamnamesi. Ankara: Ulus Matbaası. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (CDABCA), 490.01.607.102.17. ÇAKMAK, Zafer. (2008). “Hoybun Cemiyeti (Kuruluşu ve Teşkilatlanması)”, Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Dergisi, Cilt: V, Sayı:2, Elazığ: Fırat Üniversitesi Yayını, 27-61. DEMİREL, Ali. (2019). “Ortadoğu’da Fransız Emperyalizmi: Fransız Manda Yönetimi Döneminde Suriye (1920-1946)”, BELLEK/Hatay Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Dergisi/Uluslararası Tarih ve Kültür Araştırmaları Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, Hatay: Mustafa Kemal Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, 69-89. GÖNLÜBOL, M. ve Sar, C. (1997). Atatürk ve Türkiye'nin Dış Politikası, (1919-1938), Ankara: ATAM Yayınları. SARINAY, Yusuf. (1998). “Hoybun Cemiyeti ve Türkiye’ye Karşı Faaliyetleri”, ATAM Dergisi, 14(40), Ankara: ATAM Yayınları, s.207-244. TAŞKIRAN, C. (1995). Atatürk Döneminde Demokrasi Denemeleri (1925-1930). Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi, 4 (14), Ankara: Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayını, 255-265. TUNÇAY, M. (1999). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek-Parti Yönetiminin Kurulması (1923-1931). İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. TÜTENGİL, C. O. (1977). Söylevin Öğretisi. Türk Dili (Okunuşunun 50. Yılında Söylev Özel Sayısı). 314 Ankara: Türk Dil Kurumu Yayını, 367-373. UYAR, H. (1998). Tek Parti Dönemi ve Cumhuriyet Halk Partisi. İstanbul: Boyut Kitapları. UZUN, H. (2010). Tek Parti Döneminde Yapılan Cumhuriyet Halk Partisi Kongreleri Temelinde Değişmez Genel Başkanlık, Kemalizm ve Milli Şef Kavramları. Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, 9 (20-21), İzmir: Dokuz Eylül Üniversitesi Atatürk İlkleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Yayını, 233-271.