CUMHURİYET DÖNEMİ'NDE MARAŞ'IN BAZI SOSYAL SORUNLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI (1939-1950)

Yıl 2021, Sayı: 22, 377 - 398, 01.07.2021

Resul Köse

https://doi.org/10.33431/belgi.947435

Cited By: 2

Öz

I. Dünya Savaşı ve İstiklal Savaşı'ndan en çok olumsuz etkilenen vilayetlerden biri de şüphesiz Maraş'tı. Şehir, İstiklal Savaşı'nda önce İngiliz ardından da Fransız işgali altına girmişti. Savaşlar ve işgallerin şehir ve sakinleri üzerinde bıraktığı tahribatın izleri yıllarca silinemedi. Bu olumsuz etkilerin yanı sıra Cumhuriyet Dönemi'nde devletin bazı politik tercihleri ya da vilayetin istenilse de ihtiyaçlarına yeterince cevap verilememesi Maraş vilayetini diğer vilayetlere kıyasla geri duruma düşürmüştü. Devrin şartlarında bütçe imkânlarının kısıtlı olması, ekonomik krizler ve II. Dünya Savaşı koşulları yatırımların önündeki en büyük engellerdi.
İşte bu çalışmada Cumhuriyet'in ilanından epey bir süre geçtikten sonra II. Dünya Savaşı yıllarından Tek Parti Dönemi'nin sonuna kadar Maraş'ın bazı sosyal sorunlarına ve çözüm yollarına bakılmıştır. Sorunlar genelde Maraş milletvekilleri ya da Cumhuriyet Halk Partisi'nin Maraş'a teftiş amaçlı gönderdiği müfettişler tarafından tespit edilmişti. Çalışma sonunda görülmüştür ki bu yıllarda Maraş'ın en büyük sosyal sorunları; salgın hastalıklar, bataklıkların kurutulması, çeltik sulama meselesi, güçlü ailelerin halk üzerinde kurduğu tahakküm, topraksız çiftçilere toprak verilmesi, göçebelerin iskânı şeklinde sıralanmaktadır. Bu sorunların hepsi eskiden beri süregelen sorunlardı. Sorunlara gerek Cumhuriyet Halk Partisi gerek Hükümet gerekse Türkiye Büyük Millet Meclisinde çözümler bulunmaya çalışılmıştır. Ancak dönemin sonuna gelindiğinde salgın hastalıklar ve güçlü ailelerin halk üzerindeki hâkimiyetine dair bazı sorunların çözümü için önemli başarılar elde edilse de diğer sorunlar üzerinde önemli ölçüde bir başarının sağlanabildiğini pek söyleyemiyoruz. Gerçi bu başarısızlıklar sadece Maraş'a özgü başarısızlıklar değil, ülkenin diğer vilayetlerinde de elde edilen sonuçlardı. Bu bağlamda Tek Parti Dönemi'nde Maraş vilayetine bir haksızlık yapıldığını söyleyemeyiz. Çalışmada arşiv belgeleri Meclis tutanakları ve literatürdeki diğer kaynaklardan istifade edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Cumhuriyet Dönemi, Sosyal sorunlar, Salgın hastalıklar, Bataklıkların kurutulması, Güçlü ailelerin baskısı

SOME SOCIAL PROBLEMS OF MARAŞ AND SOLUTIONS IN THE REPUBLIC PERIOD (1939-1950)

Öz

One of the most adversely affected provinces by World War I and the War of Independence was undoubtedly Maraş. The city was occupied first by the British and then by the French during the War of Independence. The traces of the destruction caused by wars and occupations on the city and its residents could not be erased for years. In addition to these negative effects, some political preferences of the state during the Republic Period or the lack of adequate response to the needs of the province even if they were requested, put the province of Maraş in a backward position compared to other provinces. Limited budgetary possibilities under the conditions of the period, economic crises and II. World War conditions were the biggest obstacles to investments.
In this study, some social problems and solutions in Maraş from the years of World War II to the end of the Single Party Period after the declaration of the Republic were examined. The problems were usually identified by deputies of Maraş or inspectors sent by the Republican People's Party to Maraş for inspection purposes. At the end of the study, it was seen that the biggest social problems of Maraş in these years; epidemic diseases, drying of marshes, rice irrigation issue, the domination of strong families on the people, giving land to landless farmers, settling of nomads. All of these problems have been ongoing from time immemorial. Problems need for the Government Republican People's Party and Turkey should have tried to find solutions in the Grand National Assembly. However, by the end of the period, we cannot say that although significant achievements were achieved in solving some problems related to epidemic diseases and the dominance of strong families over the people, we cannot say that a significant success was achieved on other problems. However, these failures were not just those specific to Maraş, but the results achieved in other provinces of the country. In this context, we cannot say that an injustice was done to the Maraş province during the Single Party Period. Archive documents, Assembly minutes and other sources in the literature were used in the study.

Anahtar Kelimeler

Maraş in the Republic Period, Social Problems, epidemics, drying of the swamps, Pressure from strong families

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) Belgeleri
• Süreli yayınlar: Maraş, Maraş Postası, Resmî Cerîde, T.C. Resmî Gazete
• Akbıyık, Y. (1999), Milli Mücadelede Güney Cephesi Maraş, Ankara: Atam Yay.,
• Alpaslan, E. (2013). 1923–1950 Dönemi Türkiye Büyük Millet Meclisinde Maraş Milletvekilleri Ve Siyasî Faaliyetleri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi. Kahramanmaraş.
• Alpaslan, E.- Aydın, T. (2015). CHP Parti Müfettişi Mitat Aydın’ın Teftiş Raporlarına Göre Maraş (1940-1942), Cumhuriyet Tarihi Araştırmaları Dergisi. Yıl 11. Sayı 22.
• Altınöz, İ. (2009). Dulkadır Eyaletinin Kuruluşu ve Gelişmesi. Kahramanmaraş: Ukde Kitaplığı.
• Arıkan, A. (2005). Milli Türk Tıp Kongreleri (1923-1968) ve Türkiye Sağlık Politikalarına Etkileri, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi, İstanbul.
• Aydın, T. (2018), Tek Parti Döneminde CHP'nin Taşra Örgütlenmesi ve Merkez- Taşra İlişkileri (1935-1945), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Kahramanmaraş.
• Cebesoy, A.F. (2007), Siyasi Hatıralar Büyük Zaferden Lozan'a Lozan'dan Cumhuriyete I-II, Haz. Osman Selim Kocahanoğlu. İstanbul.
• Çetin, S. (2018), Başbakanlık Cumhuriyet Arşivi Belgelerine Göre Maraş (1923-1950). Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi. Kahramanmaraş.
• Doğan, H. (2017), Maraş Halkevi Ve Faaliyetleri, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Eraslan, C. (12-16 Kasım 2007), Atatürk'ün Türk Çiftçisinin Topraklandırılmasına Bakışı, Altıncı Uluslararası Atatürk Kongresi Bildiriler, C.II. Ankara: Atam Yay.
• Gümüşalan, N. (2012), XX. Yüzyılın İlk Yarısında Maraş (1908-1938), Yayımlanmamış Doktora Tezi, Selçuk Üniversitesi, Konya.
• Hallı, R. (1972), Türkiye Cumhuriyeti'nde Ayaklanmalar (1924-1938), Ankara: Genelkurmay Basımevi.
• İhsan Nuri Paşa (1992), Ağrı Dağı İsyanı, İstanbul: Med Yay.
• Kalafat, Y. (1992), Şark Meselesi Işığında Şeyh Sait İsyanı Olayı, Karakteri, Dönemi’ndeki İç ve Dış Olaylar, Ankara: Boğaziçi Yayınları.
• Köse, R. (2019), CHP ve DP Hükûmetleri Dönemlerinde Doğu ve Güney Doğu Anadolu Politikaları, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul Üniversitesi.
• Köse, R. (2020), Tek Parti Döneminde Kayyım Uygulamaları, İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 9 (2). ss.1520-1547.
• Öztürk, S. (2008), İsmet Paşa'nın Kürt Raporu, İstanbul: Doğan Kitap.
• Solak, İ. (2004). XVI. Asırda Maraş Kazası, Ankara: Akçağ Yayınları.
• TBMM Tutanak Dergisi, (1950), D.8. C.24. T.4. Ankara: TBMM Matbaası.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1934), D.IV. C.23. Ankara: TBMM Matbaası.
• TBMM Zabıt Ceridesi, (1937), D.5. C.18. İ.2, Ankara: TBMM Matbaası.
• TBMM Zabıt Ceridesi, D.2. C.25, Ankara: TBMM Matbaası.
• Tombul, Y. (2019), Cumhuriyet Dönemi Maraş Basını Ve Bölgenin Sosyo-Ekonomik Ve Kültürel Gelişiminin Basındaki Yansımaları (1923-1990), Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Kahramanmaraş.
• Türkiye İstatistik Yıllığı 1950. C.18, Ankara: DİE.