Mulkiye Graduated Ambassadors in Three Periods: A Comparative Social History

Yıl 2022, Sayı: 24, 345 - 366, 01.07.2022

Ayda Bektaş

https://doi.org/10.33431/belgi.1117340

Öz

The transformations experienced by the seyfiye, ilmiye, and kalemiye, which constitute the administration of the state, have been different for each institution since the period of Selim III, when the modernization process began in the Ottoman Empire. In the process, the kalemiye began to turn into a civil bureaucracy with the changes it went through, and it started to be called as Mulkiye. Mulkiye, which started to be a new power center in the 19th century Ottoman administration, formed an important branch of the ruling class in the new administrative organization of the Ottoman Empire. In this sense, this study focuses on the Mulkiye class, which plays an important role in the rebuilding process of the state. Within the scope of this article, it is aimed to illuminate the social history of diplomats who graduated from Mekteb-i Mulkiye between 1877 and 1935 and served as ambassadors in the late Ottoman Empire and the early republican period. In parallel with the increase in the need for qualified personnel of the Ottoman administration, which rapidly continued its institutionalization and professionalization process at the end of the 19th century, the importance of qualified ambassadors who graduated from modern schools such as Mekteb-i Mulkiye increased. In this context, this study examines thirty-four diplomats who worked as ambassadors in diplomatic staff in three different periods (1877-1908, 1909-1923 and 1924-1935), which were determined by examining the personnel records of the graduates of Mekteb-i Mulkiye between 1877-1935. By comparing the social origins, educational backgrounds, positions in the state hierarchy and professional careers of the thirty-four diplomats examined, it is aimed to observe the changes, transformations and continuities experienced by ambassadors in three different periods. In addition, in this study, the social history of the ambassadors graduated from Mulkiye will be evaluated in terms of the elements of continuity of the institutional and bureaucratic state understanding adopted by the Ottoman Empire in the 19th century to the early republican period.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Modernization, Ottoman Foreign Ministry, Mekteb-i Mülkiye, Ambassador/ Envoy.

ÜÇ DEVİRDE MÜLKİYELİ SEFİRLER: MESLEKİ DONANIMIN OLUŞUMU

Öz

Modernleşme sürecine girildiği III. Selim döneminden itibaren, devletin yönetimini oluşturan seyfiye, ilmiye ve kalemiyenin yaşadığı dönüşümler her kurum için farklı gerçekleşmiştir. Süreç içerisinde kalemiye, geçirdiği değişimlerle birlikte sivil bürokrasiye dönüşmeye ve Mülkiye olarak adlandırılmaya başlamıştır. 19. yüzyıl Osmanlı idaresinde yeni bir güç odağı olmaya başlayan Mülkiye, Osmanlı Devleti’nin yeni idari teşkilatlanmasında yönetici sınıfın önemli bir kolunu oluşturmuştur. Bu anlamda bu çalışma, devletin yeniden inşa sürecinde önemli roller üstlenen Mülkiye sınıfına odaklanmaktadır. Bu makale kapsamında 1877 ile 1935 yılları arasında Mekteb-i Mülkiye’den mezun olarak son dönem Osmanlı İmparatorluğu’nda ve erken cumhuriyet döneminde sefir olarak görev yapan diplomatların sosyal tarihinin aydınlatılması amaçlanmaktadır. 19. yüzyılın sonlarında kurumsallaşma ve profesyonelleşme sürecini hızla devam ettiren Osmanlı idaresinin nitelikli personel ihtiyacının artmasına paralel olarak, Mekteb-i Mülkiye gibi modern okullardan mezun olan, ehliyet ve liyakat sahibi sefirlerin önemi artmıştır. Bu bağlamda, çalışmada Mekteb-i Mülkiye’nin 1877-1935 arasındaki mezunlarının sicill-i ahval kayıtlarının incelenmesiyle tespit edilen ve üç farklı dönemde (1877-1908, 1909-1923 ve 1924-1935) diplomatik kadrolarda sefir olarak çalışan otuz dört diplomat incelenecektir. Ele alınan otuz dört diplomatın sosyal kökenleri, eğitim geçmişleri, devlet hiyerarşisindeki konumları ve mesleki kariyerlerinin karşılaştırılması suretiyle, incelenen üç farklı dönemde sefirlerin kariyerlerinde yaşanan değişim, dönüşüm ve sürekliliklerin gözlemlenmesi hedeflenmektedir. Ayrıca çalışmada Mülkiye mezunu sefirlerin sosyal tarihi, Osmanlı İmparatorluğu’nun 19. yüzyılda benimsediği kurumsal ve bürokratik devlet anlayışının, erken cumhuriyet dönemindeki devamlılık unsurları açısından değerlendirilecektir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Modernleşmesi, Hariciye Nezareti, Mekteb-i Mülkiye, Sefir/ Elçi.

Kaynakça

• Referans1 BOA. A. DVN. MKL. 74/32, 29 Cemaziyelevvel 1275 / 4 Ocak 1859. ‘Mekteb-i Mülkiye Nizamnamesi’.
• Referans2 BOA. A. DVN. MKL. 15/1, 8 Safer 1294. 22 Şubat 1877. ‘Mülkiye Mektebi Nizamname-i Esasisi’.
• Referans3 BOA. BEO. 720/ 53946. 7 Recep 1313/ 24 Aralık 1895.
• Referans4 BOA. DH. SAİDd. 10/ 223. 29 Zilhicce 1281/ 25 Mayıs 1865.
• Referans5 BOA. DH. SAİDd. 42/175. 29 Zilhicce 1284/ 22 Nisan 1868.
• Referans6 BOA. DH. SAİDd. 101/357. 29 Zilhicce 1290/ 17 Şubat 1874.
• Referans7 BOA. HH. İ. 103/25. 24 Rabiulevvel 1314/ 2 Eylül 1896.
• Referans8 BOA. HR. SAİD. 15/ 34. 15 Cemazeyilevvel 1325/ 24 Haziran 1907.
• Referans9 BOA. HR. SAİD. 22/ 24. 25 Cemazeyilevvel 1328/ 4 Haziran 1910.
• Referans10 BOA. HR. SAİD. 22/ 26. 24 Recep 1328/ 1 Ağustos 1910.
• Referans11 BOA. HR. TH. 75/ 40. 21 Zilhicce 1304/ 10 Eylül 1887.
• Referans12 BOA. İ. DH. 1295/ 101843. 25 Rabiulevvel 1297/ 7 Mart 1880.
• Referans13 BOA. İ. DH. 799/ 64790. 27 Rabiulevvel 1297/ 9 Mart 1880.
• Referans14 BOA. İ. HR. 349/ 56. 5 Recep 1313/ 22 Aralık 1895.
• Referans15 BOA. İ. HR. 418/ 15. 19 Cemazeyilahir 1327/ 8 Temmuz 1909.
• Referans16 BOA. MF. MKT. 333/ 29. 7 Rabiulahir 1314/ 15 Eylül 1896.
• Referans17 BOA. Y. MTV. 3/ 37. 21 Rabiulevvel 1297/ 3 Mart 1880.
• Referans18 Sabah Gazetesi, 21 Zilhicce 1327/ 3 Ocak 1910.
• Referans19 Akyıldız, Ali, “Mekteb-i Maarif-i Adliyye”, TDV İslam Ansiklopedisi Ek 2, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, Ankara 2019, s. 236-238.
• Referans20 Bektaş, Erhan, “Modernleşme Sürecinde Mesleki Dönüşüm: Medreseden Mülkiye’ye”, Türkiye’nin Modernleşme Süreci ve Mekteb-i Mülkiye içinde, Ankara Üniversitesi Yayınları, Ankara 2021, s. 583-594.
• Referans21 Berkes, Niyazi, Türkiye’de Çağdaşlaşma, Bilgi Yayınevi, Ankara 1973.
• Referans22 Beydilli, Kemal, “Sefâretnâme”, TDV İslam Ansiklopedisi 36, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul 2009, s. 288-289.
• Referans23 Bouquet, Olivier, Sultanın Paşaları: Osmanlı Devlet Ricali Hakkında Bir Deneme (1839-1909), çev. Devrim Çetinkasap, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul 2016.
• Referans24 Çankaya, Ali, Son Asır Türk Tarihinin Önemli Olayları ile Birlikde Yeni Mülkiye Tarihi ve Mülkiyeliler, Mars Matbaası, Ankara 1968.
• Referans25 Davison, Roderic, “On Dokuzuncu Yüzyıl Osmanlı Reformlarına Araç Olarak Fransız Dili”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, çev. Çiğdem Erkal İpek, c. II. S. 4-5, 1994- 1995, s. 171-188.
• Referans26 Dördüncü, Muharrem, İbrahim Hakkı Paşa’nın Hayatı ve Devlet Adamlığı (1863-1918), (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Gazi Üniversitesi, Ankara 2013.
• Referans27 Findley, Carter Vaughn, “The Foundation of the Ottoman Foreign Ministry”, International Journal of Middle East Studies, 3 (1972), s. 388-416.
• Referans28___________________, Bureaucratic Reform in the Ottoman Empire: The Sublime Porte, 1789-1922, Princeton University Press, New Jersey 1980.
• Referans29 _______________________, “Hariciye Nezareti”, TDV İslam Ansiklopedisi 16, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1997, s. 178-180.
• Referans30 Günce, Şuheda, “Osmanlı Devleti’nde İlk Daimi Elçilikler ve Diplomasiye Olan Etkileri,” Osmanlı Medeniyeti Araştırmaları Dergisi 6/ 10, Nisan 2020: 101-114.
• Referans31 Hurewitz, Jacob Coleman, “The Europeanization of Otoman Diplomacy: The Conversion from Unilateralism to Reciprocity, 1835-1870”, Belleten, XXV (1961), s. 455-466.
• Referans32 İnalcık, Halil, “Some Remarks on the Ottoman Turkey’s Modernization Process”, International Symposium on “Science and Technology Transfer from the West to the Muslim World from the Renaissance to the Beginning of the XXth Century, (İstanbul, 2-4 September 1987),” ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, Research Center for Islamic History, Art, and Culture, İstanbul 1992.
• Referans33 İpşirli, Mehmet, “Elçi”, TDV İslam Ansiklopedisi 11, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1995, s. 3-15.
• Referans34 _______________, “Enderun”, TDV İslam Ansiklopedisi 11, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1995, s. 185-87.
• Referans35 _______________, “Medrese”, TDV İslam Ansiklopedisi 28, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, Ankara 2003, s. 327-33.
• Referans36 _______________, “Medreset’ül-Kudat”, TDV İslam Ansiklopedisi 28, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, Ankara 2003, s. 343-44.
• Referans37 Kuneralp, Sinan, “Tanzimat Sonrası Osmanlı Sefirleri”, Çağdaş Türk Diplomasisi: 200 Yıllık Süreç içinde, İsmail Soysal (ed.), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1997.
• Referans38 Kuran, Ercümend, Avrupa’da Osmanlı İkamet Elçiliklerinin Kuruluşu ve İlk Elçilerin Siyasi Faaliyetleri, 1793-1821, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü, Ankara 1968.
• Referans39 _______________, Türkiye’nin Batılılaşması ve Milli Meseleler, Türkiye Diyanet Vakfı, Ankara 1994.
• Referans40_______________, “Türkiye’nin Batılılaşmasında Daimî Elçiliklerin Rolü”, Türk Tarih Kongresi VI: Kongreye Sunulan Bildiriler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara 2010.
• Referans41 Lewis, Bernard, The Emergence of Modern Turkey, Oxford University Press, London 1961.
• Referans42 Naff, Thomas, “The Ottoman Empire and The European States System”, ed. Hedley Bull ve Adam Watson, The Expansion of International Society içinde, Clarendon Press, Oxford 1985, s. 143-170.
• Referans43 Nicolson, Harold George, Diplomacy, T. Butterwordth Press, Oxford 1939.
• Referans44 Özcan, Abdülkadir, “Paşa”, TDV İslam Ansiklopedisi 34, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul 2007, s. 182-183.
• Referans45 ____________, “Halet Efendi”, TDV İslam Ansiklopedisi 15, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul 1997, s. 249-251.
• Referans46 Öztürk, Cemil, “Rüşdiye”, TDV İslam Ansiklopedisi 35, TDV İslam Araştırmaları Merkezi, İstanbul 2008, s. 300-303.
• Referans47 Soysal, İsmail, “Umur-ı Hariciye Nezareti’nin Kurulması (1836)”, Sultan II. Mahmud ve Reformları Semineri (28-30 Haziran 1989), İstanbul 1990.
• Referans48 Toprak, Zafer, “Mekteb-i Mülkiye, “İlm-i Akvâm ve “Antropolojiya””, Toplumsal Tarih 224, Ağustos 2012, s. 22-35.
• Referans49 _________, “Mekteb-i Mülkiye ve Türkiye’de Sosyal ve Beşeri Bilimlerin Gelişimi”, Türkiye’nin Modernleşme Süreci ve Mekteb-i Mülkiye içinde, Ankara: Ankara Üniversitesi Yayınları 2021, s. 5-44.
• Referans50 Tuncer, Hüner, Osmanlı Diplomasisi ve Sefaretnameler, Kaynak Yayınları, İstanbul 2010.