İLERİCİLİK - GERİCİLİK TARTIŞMALARINDA BİR DURAK: ÇARŞAFLA MÜCADELE HAFTASI

Yıl 2022, Sayı: 24, 191 - 217, 01.07.2022

Pınar Aydoğan

https://doi.org/10.33431/belgi.971898

Cited By: 1

Öz

Osmanlı İmparatorluğu’nun son yüzyılına damgasını vurmuş olan Batılılaşma hareketleri, Cumhuriyet döneminde de sürmüştür. “Medeni bir toplum” isteğini arkalayan Batılılaşma gayretinin sembolik dışavurumunda en etkili yöntemin erkek ve kadın kıyafetleri olması yönünde yönetici elit nezdinde kendini belli eden adeta bir uzlaşının olduğunu söylemek mümkündür. Öyle ki Osmanlı’da fes, Cumhuriyet döneminde şapka hukuki düzenleme aracılığıyla “medeni kılığın” vücut bulması olarak algılanmış veya sunulmuştur. Medeni yaşama uygun kıyafet erkekler için şapkada simgeleşirken, kadınların giyimi konusunda herhangi bir hukuki düzenleme yapılmamış, çarşaf ve peçenin kullanılmaması için telkin yöntemi tercih edilmiştir. 1950’lerden sonra, çarşaf kullanımında artış olduğu iddiası gündeme gelmiştir. Bu durum bazı sivil toplum kuruluşlarını ve dernekleri çarşaf karşıtı tavır almaya yöneltmiş ve “Çarşafla Mücadele Haftaları” düzenlenmiştir. Bu çalışma, 1958-1962 yılları arasında düzenlenen “Çarşafla Mücadele Haftaları” özelinde çarşaf karşıtı düşüncenin konuya yaklaşımını ve mücadele yollarını incelemeyi amaçlamaktadır. Bu amaç çerçevesinde çarşafla mücadelede yöneticilerin, seçkinlerin, sivil derneklerin faaliyetleri ve çarşaf özelinde modernleşmeyi nasıl yorumladıkları, “ilericilik” ve “gericilik” kavramlarını hangi sembollere dayanarak açıkladıkları da tartışılacaktır. Çalışmanın yöntemi belge analizine dayanmaktadır ve birincil kaynaklarını gazeteler (Cumhuriyet, Milliyet, Vatan, Hürriyet) oluşturmaktadır. Çarşaf üzerinden yürütülen tartışmalar, Türk siyasal yaşamında belirgin bir ton olarak karşımıza çıkan ve genellikle kısır çekişmelerin önünü açan ilericilik/gericilik bağlamlı değerlendirmelerin işlevselliğini değerlendirebilmek açısından ciddi ipuçları verecektir.

Anahtar Kelimeler

çarşaf, ilericilik, gericilik, inkılap, eğitim

Destekleyen Kurum

yok

Proje Numarası

yok

A Stage in The Progressivism vs. Reactionism Debate: The Anti-Chador Week

Öz

The westernization movement that marked the final century of the Ottoman Empire also continued in the Republican period. There had been a near consensus among the executive elites that men’s and women’s clothing would constitute the most effective way in the symbolic manifestation of the westernization efforts that supported the aspiration for a ‘civilized society’. Thus, the fez in the Ottoman Empire and the hat in the Republican period were perceived or presented as the materialization of ‘civilized clothing’ through legislation. Clothing appropriate for a civilized life was symbolized by the hat for men, whereas no legal regulations were introduced about women’s clothing, and instead, the method of discouraging the wearing of the chador and niqab was preferred. After the 1950’s, an allegation was brought into the agenda that there had been an increase in the wearing of the chador. This led certain non-governmental organizations and associations to act against the chador, hence ‘Anti-Chador Weeks’ were organized. This study aims to analyze the approach of the anti-chador stance and the struggle methods it adopted within the specific context of the ‘Anti-Chador Weeks’ organized between 1958 and 1962. For this purpose, the anti-chador activities of the authorities, elites and civil associations as well as their interpretation of modernization and the symbols they relied upon for explaining the concepts of ‘progressivism’ and ‘reactionism’ will be discussed within the specific context of the struggle against the chador. The method of this study is based on a documentary analysis, the primary source of which is newspapers (Cumhuriyet, Milliyet, Vatan, Hürriyet). The debates about the chador will provide significant clues for assessing the functionality of progressivism/reactionism-based evaluations encountered in the Turkish political life as a distinct tone, which usually lead up to fruitless arguments.

Anahtar Kelimeler

chador, progressivism, reactionism, education, revolution

Proje Numarası

yok

Kaynakça

• Ağaoğulları, M. A, F. Ç. Zabcı ve R. Ergün (2005). Kral-Devletten Ulus-Devlete. Ankara: İmge Kitabevi.
• Aktaş, C. (1991). Tanzimat’tan Günümüze Kılık Kıyafet ve İktidar. İstanbul: Nehir Yayınları.
• Arığ, A. S. (2007). Atatürk Türkiyesinde Kılık Kıyafette Çağdaşlaşma. 2.b. Ankara: Siyasal Basımevi.
• Aron, R. (2010). Sosyolojik Düşüncenin Evreleri, (Çev: K. Alemdar). 8.b. İstanbul: Kırmızı Yayınları.
• Aysal, N. (2011). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Giyim ve Kuşamda Çağdaşlaşma Hareketleri. Çağdaş Türkiye Araştırmaları Dergisi, 22, 3-22.
• Berkes, N. (2002). Batıcılık, Ulusçuluk ve Toplumsal Devrimler. İstanbul: Kaynak Yayınları.
• Berkes, N. (2008). Türkiye’de Çağdaşlaşma. (Haz. A. Kuyaş). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Bora, T. (2020). Cereyanlar. 7.b, İstanbul: İletişim Yayınları.
• Candan, J. (29 Ekim 1955). Aliye’nin Sesi. Akis, 28.
• Candan, J. (15 Ocak 1955). Çarşafı Yeniden Yırtalım. Akis, 30.
• Caporal, B. (1982). Kemalizm ve Kemalizm Sonrasında Türk Kadını. Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Cumhuriyet Senatosu Tutanak Dergisi. (04 Temmuz 1962). 76. Birleşim.
• Çapa, M. (1996). “Giyim Kuşamda Medeni Kıyafetlerin Benimsenmesi ve Trabzon Örneği”. Toplumsal Tarih, 30, 22-28.
• Çiğdem, A. (2009). Aydınlanma Düşüncesi. 6.b. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Durakbaşa, A. (1998). “Cumhuriyet Döneminde Modern Kadın ve Erkek Kimliklerinin Oluşumu: Kemalist Kadın Kimliği ve Münevver Erkekler”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. İstanbul: Tarif Vakfı Yayınları, 29-50.
• Gentizon, P. (1929). Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu. (Çev: F. Ülkü). Ankara: Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
• Goloğlu, M. (2017). Türkiye Cumhuriyeti Tarihi-I 1924-1930. Devrimler ve Tepkiler. 4.b. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• Göle, N. (2008). Modern Mahrem. 9.b. İstanbul: Metis Yayınları.
• Kaplan, L. (1998). Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını 1908-1960. Ankara: TTK Yayınları.
• Kırkpınar, L. (1998). “Türkiye’de Toplumsal Değişme sürecinde Kadın”. 75 Yılda Kadınlar ve Erkekler. İstanbul: Tarif Vakfı Yayınları. 13-28.
• Koloğlu, O. (1978). İslamda Başlık. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• Köker, L. (2005). Modernleşme, Kemalizm ve Demokrasi. 8.b. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Kurnaz, Ş. (1991). Cumhuriyet Öncesinde Türk kadını (1829-1923). Ankara: T.C. Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu Başkanlığı.
• Kurnaz, Ş. (2011). Yenileşme Sürecinde Türk Kadını. Ankara: Ötüken Yayınları.
• Mardin, Ş. (2006a). Jön Türklerin Siyasi Fikirleri 1895-1908. 13.b. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Mardin, Ş. (2006b). Türkiye’de Din ve Siyaset, Makaleler 3. M. Türköne, T. Önder (Der.). 12.b. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Öztoprak, İ, A. Sevim ve M. A. Tural (Ed.) (2006). Atatürk’ün Söylev ve Demeçleri. Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• Raynaud, P. ve S. Rials (Ed.) (2003). Siyaset Felsefesi Sözlüğü. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Safa, P. (03 Mayıs 1955). “Bilmeyordum” Demesinler. Milliyet.
• Safa, P. (02 Eylül 1958). Çarşaf Meselesi. Milliyet.
• Sarısaman, S. (1998). “Cumhuriyetin İlk Yıllarında Kadın Kıyafeti Meselesi”. Atatürk Yolu. 21, 97-106.
• Somel, S. A. (2004). “Gericilik”, “İlericilik” ve Aydınlar”. Doğu Batı. 3(2), 43-50.
• Söğütlü, İ. (2010). “Jön Türk Düşüncesinde Modernlik ve Modernleşme”. Doğu Batı, 54(3), 219-244.
• Şeni, N. (2010). “19.Yüzyıl Sonu İstanbul Basınında Moda Ve Kadın Kıyafetleri”. 1980’ler Türkiyesi’nde Kadın Bakış Açısından Kadınlar İçinde. Ş. Tekeli (Der.). 4.b. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Taşçıoğlu, M. (1958). Türk Osmanlı Cemiyetinde Kadının Sosyal Durumu ve Kadın Kıyafetleri. Ankara: Akın Matbaası.
• Tlabar, N. (24 Temmuz 1954). Davamız. Akis, 30.
• Touraine, A. (2012). Modernliğin Eleştirisi. (Çev: H. Uğur Tanrıöver). 8.b. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
• Tunaya, T. Z. (2015). Türkiye’de Siyasal Partiler. Cilt:1. İstanbul: İletişim Yayınları.
• Tunçay, M. (2005). Türkiye Cumhuriyeti’nde Tek Parti Yönetiminin Kurulması. 4.b. İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
• Uyar, H. (1996). “Çarşaf, Peçe ve Kafes Üzerine Notlar”. Toplumsal Tarih, 33, 6-11.
• Williams, R. (2005). Anahtar Sözcükler. (Çev: S. Kılıç). İstanbul: İletişim Yayınları.