SOĞUK SAVAŞ DÖNEMİNİN BAŞINDA TÜRK-İNGİLİZ İLİŞKİLERİNİ GELİŞTİRMEYE YÖNELİK BİR ADIM: PARLAMENTO HEYETLERİNİN KARŞILIKLI ZİYARETLERİ (1947)

Yıl 2023, Sayı: 26, 149 - 175, 01.07.2023

Mehmet Şah Özcan

https://doi.org/10.33431/belgi.1174135

Öz

İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra Türkiye, savaşın sonlarından itibaren kendini gösteren Sovyet baskı ve tehditleri karşısında İngiltere ve Amerika Birleşik Devletleri’nin mutlak desteğinden yoksun olarak bir süre tek başına mücadele etmek zorunda kalmıştı. İngiltere ve Amerika ise ancak 1946’nın sonlarına doğru Türkiye’yi savunmak için tam bir işbirliğine varmışlardı. 1947’nin başlarından itibaren Sovyet yayılmacılığına karşı “çevreleme” politikasını hayata geçirirken, bir süredir ekonomik sıkıntılarla uğraşan İngiltere ise Şubat 1947'de Amerika Dışişleri Bakanlığı'na verdiği notalarla, 31 Mart'tan sonra Yunanistan ve Türkiye'ye yapılacak tüm ekonomik ve askeri yardımları askıya alma niyetini bildirmişti. Buna karşılık Başkanı Truman, 12 Mart 1947'de Amerikan Kongresine hitaben “Truman Doktrini” olarak anılan konuşmayı yapmış ve konuşmasında Amerika Hükümeti'nin Yunanistan ve Türkiye'ye toplam 400 milyon dolarlık acil askeri ve ekonomik yardım sağlayacağını açıklamıştı. Truman Doktrini Türkleri ve İngilizleri genel anlamda memnun etmişti ancak onlarda bazı endişeler de yaratmıştı. Türkler, Truman Doktrininin Türkiye’nin güvenliğinin sağlanması hususunda resmi bir taahhüt sağlamaması sebebiyle, İngilizlerle olan 1939 tarihli ittifaklarına, İngilizlerin savaş sonrası durumları onlara olan güvenilirliği azaltmasına rağmen, caydırıcı bir unsur olarak değer vermeye devam etmişlerdi. İngilizler ise, Türkiye'deki birincil siyasi rollerini sürdürmekte kararlı olduklarından, Amerikan ekonomik gücünün İngiltere’nin Türkiye üzerindeki etkisini azaltmasına müsaade etmemeyi kararlaştırmışlardı. Bu nedenlerle hem Türkiye hem de İngiltere, Türk-İngiliz ilişkilerinin geliştirilmesine önem vermişlerdi. Dolayısıyla her iki ülkenin de bu hususta bazı girişimleri olmuştu. Bu çalışmada, Türk-İngiliz ilişkilerinin geliştirilmesi amacıyla 1947 senesinde atılan adımlardan biri olan, Türk ve İngiliz Parlamento heyetleri tarafından Türkiye ve İngiltere’ye yapılan karşılıklı ziyaretler incelenmiştir. Çalışma, Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivinden, süreli yayınlardan ve birçok kitap ve makaleden faydalanılarak meydana getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Soğuk Savaş, Türk-İngiliz İlişkileri, Parlamento Heyetleri, Karşılıklı Ziyaretler, 1947

A STEP TO IMPROVE TURCO-BRITISH RELATIONS AT THE BEGINNING OF THE COLD WAR ERA: MUTUAL VISITS OF PARLIAMENTARY DELEGATIONS (1947)

Öz

After the Second World War, Turkey had to struggle alone for a while, deprived of the absolute support of the United Kingdom and the United States, in the face of Soviet pressure and threats that had emerged since the last stages of the war. It was not until the end of 1946 that Britain and the United States fully cooperated to defend Turkey. Britain and the United States, on the other hand, had reached full cooperation to defend Turkey towards the end of 1946. While the United States implemented the "containment" policy against Soviet expansionism from the beginning of 1947; Britain, which had been dealing with economic problems for a while, declared its intention to suspend all economic and military aid to Greece and Turkey after March 31, in the notes she gave to the US Department of State in February 1947. In response, President Truman delivered the speech known as the “Truman Doctrine” to the US Congress on March 12, 1947, and declared in his speech that the US Government would provide a total of $400 million in emergency military and economic aid to Greece and Turkey. The Truman Doctrine generally pleased the Turks and the British, but they also created some concerns. The Turks continued to value their 1939 alliance with the British as a deterrent, even though the British post-war situation undermined their credibility, since the Truman Doctrine did not provide for a formal commitment to Turkey's security. The British, on the other hand, were determined not to let American economic power diminish Britain's influence over Turkey, as they were determined to maintain their primary political role in Turkey. The British, on the other hand, determined to maintain their primary political role in Turkey, decided not to allow American economic power to reduce Britain's influence over Turkey. For these reasons, both Turkey and England gave importance to the development of Turkish-British relations. Therefore, both countries had some initiatives in this regard. In this study, mutual visits made by Turkish and British Parliamentary delegations to Turkey and England, which was one of the steps taken in 1947 to improve Turkish-British relations, were examined. The study was created by making use of the Turkish Diplomatic Archive of the Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Turkey, periodicals and many books and articles.

Anahtar Kelimeler

The Cold War, Turco-British Relations, Parliamentary Delegations, Mutual Visits, 1947

Kaynakça

• 1-T.C. Dışişleri Bakanlığı Türk Diplomatik Arşivi (DBTDA), İngiltere Fonu (534): DBTDA, 534.37322.149955.14; 37322.149955.15; 37322.149955.16; 37322.149955.17; 37322.149955.20; 37322.149955.21; 37322.149955.22; 37322.149955.23; 37322.149955.24; 37322.149955.25; 37322.149955.26; 37322.149955.27; 37322.149955.28; 37353.150031.2; 37354.149999.2; 37354.149999.3; 37354.149999.4; 37354.149999.5; 37376.150201.41; 37376.150201.43; 37376.150201.44; 37376.150201.45; 37376.150201.46; 37376.150201.49; 37376.150201.51; 37376.150201.54; 37376.150201.55; 37376.150201.56; 37376.150201.57; 37376.150201.58; 37376.150201.59; 37376.150201.60; 37376.150201.62; 37376.150201.63; 37376.150201.64; 37376.150201.71; 37398.150258.9; 37398.150258.10; 88100.320606.272.
• 2-T.C. Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA), Muamelat Genel Müdürlüğü Fonu (30.10.0.0.): BCA, 30.10.0.0. 5.27.1; 235.590.30; 235.590.32.
• 3-Türkiye Büyük Millet Meclisi Tutanak Dergisi (TBMMTD): TBMMTD, Dönem:8, Cilt:5, Birleşim:51; Cilt:6, Birleşim:75; Cilt:7, Birleşim:1.
• 4-Athanassopoulou, Ekavi (2020), “A Tepid Alliance: Britain And Turkey In The Post-War And Early Cold War Years”, Middle Eastern Studies, 56/5, s. 699-713.
• 5-Baıley, Frank Edgar (1942), British Policy And The Turkish Reform Movement-A Study In Anglo-Turkish Relations 1826-1853, London: Harvard University Press.
• 6-Bil̇gin, Mustafa Sıtkı, Morewood, Steven (2004), “Turkey's Reliance on Britain: British Political and Diplomatic Support for Turkey against Soviet Demands, 1943-47, Middle Eastern Studies, 40/2, s. 24-57.
• 7-Bilgin, Mustafa (2007), Britain And Turkey In The Middle East, London, New York: Tauris Academic Studies.
• 8-Çalış, Şaban Halis (2017), Turkey’s Cold War: Foreign Policy And Western Alignment In The Modern Republic, London, New York: I.B.Tauris.
• 9-Dockrill, Michael L., Hopkins, Michael F. (2006), The Cold War, 1945–1991, Second edition, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
• 10-Dönmez, Cengiz (1999), Milli Mücadeleye Karşı Bir Cemiyet: İngiliz Muhibleri Cemiyeti, Ankara: Atatürk Araştırma Merkezi.
• 11-Ekincikli, Mustafa (2010), Türk Dış Siyaseti (İnönü-Bayar Dönemleri), Ankara: Berikan Yayınları.
• 12-Atay, Falih Rıfkı, “İngiltere’ye Giden Milletvekillerimiz”, Ulus, 9 Mayıs 1947; “Eskidikçe Kıymeti Artan Bir Dostluk”, Cumhuriyet, 14 Kasım 1947.
• 13-Gönlübol, Mehmet, Sar, Cem (1987), “1919-1939 Yılları Arasında Türk Dış Politikası”, Olaylarla Türk Dış Politikası-Cilt: 1 (1919-1973), Altıncı baskı, Ankara: Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Ve Basın-Yayın Yüksekokulu Basımevi, s. 3-133.
• 14-Hale, William (2013), Turkish Foreign Policy Since 1774, Third edition, London, New York: Routledge.
• 15-Keeling, Edward Herbert (1924), Adventures In Turkey And Russia, London: John Murray.
• 16-Mason, John W. (1996), The Cold War, 1945–1991, London, New York: Routledge.
• 17-Molson, Hugh, “Türkiye Ve Demokrasi”, Memleket, 15 Kasım 1947; Molson, Hugh (1948), “Notes From Overseas”, The New English Review, 16, s. 41-47.
• 18-Soysal, İsmail (2000), Türkiye’nin Siyasal Andlaşmaları, I. Cilt (1920-1945), 3. Baskı, Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi.
• 19-Toker, Metin (1990), Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944-1973/Tek Partiden Çok Partiye 1944-1950, 3. Baskı, Ankara: Bilgi Yayınevi.
• 20-Tuncer, Hüner (2012), İsmet İnönü’nün Dış Politikası (1938-1950), İkinci Dünya Savaşı’nda Türkiye, İstanbul: Kaynak Yayınları.
• 21-Uçarol, Rifat (2013), Siyasi Tarih (1789-2012), Gözden geçirilmiş ve genişletilmiş 9. Basım, İstanbul: Der Yayınları.
• 22-Váli, Ferenc Albert (2019), Bridge Across The Bosporus, The Foreign Policy Of Turkey, Baltimore: Johns Hopkins University Press.
• 23-Weisband, Edward (1973), Turkish Foreign Policy, 1943-1945: Small State Diplomacy And Great Power Politics, Princeton: Princeton University Press.
• 24-Yeşilbursa, Behçet Kemal (1999), “Soğuk Savaş Dönemi Türk Dış Politikası (1945-1991)”, ATA Dergisi, 8, s. 67-93.
• 25-Yetkin, Çetin (2011), Karşı Devrim 1945-1950, 8. Basım, Ankara: Kilit Yayınları.
• 26-Yılmaz, Şuhnaz (2020), “ The transformation Of Britain-Turkey-United States Relations At The Advent Of The Cold War (1945–1952)”, Middle Eastern Studies, 56/5, s. 714-729.
• 27-Süreli Yayınlar: Akşam, Cumhuriyet, Çankırı, Demokrat İzmir, Dikkat, Doğrusöz, Memleket, The New English Review, The Times, Ulus.
• 28-İnternet Kaynakları: https://www.iktisatsozlugu.com/tr/nedir/konvertibilite/2669. (Erişim tarihi: 10.06.2022); https://www.iktisatsozlugu.com/tr/nedir/sterling-bolgesi-ve-sterling-bloku/4447. (Erişim tarihi: 10.06.2022)