An Example of Masonic Journalism: Grand Orient Periodical

Yıl 2023, Sayı: 26, 75 - 106, 01.07.2023

Enver Emre Öcal

https://doi.org/10.33431/belgi.1260263

Öz

Freemasonry is a self-enclosed organization with an esoteric nature that entered the territory of Turkey in the 18th century and has become quite effective. However, Freemasonry stands out as a structure that attaches importance to intellectual activity and the processing of knowledge, with the speeches made in lodges and the topics discussed in Masonic publications. Since the beginning of the Republic era, Turkish masons have also published closed-circuit journals only for their members, in accordance with this perspective, and they have worked in many different disciplines, from politics to theology, from science to history, mainly esotericism. The first Masonic periodical published after the establishment of the Republic was the "Büyük Şark Dergisi" (Journal of the Great Orient). This journal was discontinued in 1935, in parallel with the suspension of Turkish Freemasonry, so that no Masonic publications could be published for a long time. The historical development and the content of this journal, which stood out as the first publication of Turkish Freemasonry and had to be discontinued due to a political event, arouses the curiosity of researchers. Therefore, the aim of this study is mainly to make an analysis of the historical content of the "Büyük Şark" (Great Orient) magazine, while mentioning the history of Turkish Masonic journalism which is an unstudied subject. In this way, it is aimed to determine the importance of the aforementioned journal in Turkish Freemasonry and Turkish Masonic journalism, and to analyze the aspects related to the History of the Republic in terms of the subjects it included.

Anahtar Kelimeler

freemasonry, freemasonry in Turkey, journalism, single party period

TÜRKİYE’DE MASONLUK VE MASON DERGİCİLİĞİNİN BİR ÖRNEĞİ: BÜYÜK ŞARK DERGİSİ

Öz

Masonluk, Türkiye topraklarına XVIII. yüzyılda girmiş ve hayli etkili olmuş ezoterik mahiyeti olan içe kapalı bir teşkilatlanmadır. Bununla birlikte masonluk, localarda yapılan konuşmalar ve masonik yayınlarda ele alınan konularla entelektüel faaliyete ve bilginin işlenmesine önem veren bir yapı olarak öne çıkmaktadır. Türkiye masonları da Cumhuriyet devri başlangıcından itibaren, bu perspektife uygun düşecek biçimde, yalnız üyelerine yönelik kapalı devre dergiler çıkarmış ve bu dergilerde başta ezoterizm olmak üzere siyasetten ilahiyata, bilimden tarihe kadar pek çok farklı disiplinde çalışmalar yapmışlardır. Cumhuriyet kurulduktan sonra çıkarılan ilk masonik dergi, Büyük Şark dergisidir. Bu derginin, 1935 yılında nihayete ermesi ile Türkiye masonluğunun uykuya yatmasına paralel biçimde masonik yayınlar da uzun bir süre çıkartılamamıştır. Türkiye masonluğunun ilk yayın organı olması yanında siyasi bir hadise sonucunda kapanmak zorunda kalmasıyla öne çıkan bu derginin tarihi gelişimi ve muhtevası araştırmacıların merakını mucip bir mahiyettedir. Dolayısıyla işbu çalışmanın amacı, henüz bakir bir konu olarak Türkiye mason dergiciliğinin tarihçesine değinmekle birlikte spesifik olarak Büyük Şark dergisinin tarihsel açıdan muhteva analizini yapabilmektir. Böylelikle, söz konusu derginin hem Türkiye masonluğu ve Türkiye mason dergiciliğindeki yerinin belirlenmesi hem de ele aldığı konular açısından Cumhuriyet Tarihini ilgilendiren yönlerinin tahlil edilmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler

masonluk, Türkiye’de masonluk, dergicilik, tek parti dönemi

Kaynakça

• Devlet Arşivleri Başkanlığı. Cumhuriyet Arşivi. Cumhuriyet Halk Partisi. 611-123-3. (28.11.1949).
• Devlet Arşivleri Başkanlığı. Osmanlı Arşivi. Y..EE..128-150. (03.07.1309).
• Devlet Arşivleri Başkanlığı. Osmanlı Arşivi. Y..A...HUS. 265-96. (H. 17.03.1310).
• Devlet Arşivleri Başkanlığı. Osmanlı Arşivi. HR.TO..396-42. (25.08.1891).
• Devlet Arşivleri Başkanlığı. Osmanlı Arşivi. Y..PRK.UM..25-31. (H.16.02.1310).
• Ahmad, Feroz. İttihat ve Terakki 1908-1914. Çev.: Nuran Yavuz. 5. baskı. Kaynak Yayınları. İstanbul. 1999.
• Ağaoğlu, Yavuz Selim. (2017). ‘Mahmut Esat’a Karşı’ Unutulmuş Bir Mücadele. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi. İstanbul.
• Ağaoğlu, Yavuz Selim. (2017). Osmanlı Masonluğu 1917-1920. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi. İstanbul.
• Ağaoğlu, Yavuz Selim., Arslan, Ozan., Markner, Reinhard., Vari, Laszlo. (2019). ‘Müttefik Devletlerin Büyük Localar Toplantısı’ Berlin 1918. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi. İstanbul.
• Alkan, Mehmet Ö. (2003). Bir Muhacir ve Mübadil Olarak Terakki Okulları. Toplumsal Tarih 190. (Ekim 2009), ss. 64-73.
• Anduze, Eric. (2012). Osmanlı Türkiye’sinde Masonluk 1908-1924. Çev. Can Kapyalı. Omnia. İstanbul.
• Apak, Kemalettin. (1958). Ana Çizgileriyle Türkiye’de Masonluk Tarihi. Türkiye Mason Derneği. İstanbul.
• Ayan, Tamer (2000). Royal Arch. Ak Yayınları. İstanbul.
• Ayfer, Murat Özgen. (t.y.). Mason Sözlüğü. Büyük Mason Mahfili.
• Clegg, Robert Ingham. (1921). History of Freemasonry (Cilt. 7). The Masonic History Company. New York.
• Dumont, Paul. (2014). Osmanlıcılık, Ulusçu Akımlar ve Masonluk. 2. Baskı. Çev. Ali Berktay. Yapı Kredi Yayınları. İstanbul.
• Egeran, Enver Necdet. (2015). ‘Gerçek Yüzüyle’ Masonluk. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi. İstanbul.
• Erginsoy, Abdurrahman. (2015). Türkiye’de Masonluğun Doğuşu ve Gelişmesi. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi. İstanbul.
• Hanioğlu, M. Şükrü. (1985). Osmanlı İttihad ve Terakki Cemiyeti ve Jön Türklük (1889-1902). İletişim Yayınları. İstanbul.
• Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası. (2004). Türk Masonluğunun 95. Yılı. İstanbul.
• Stillson, Henry Leonard ve Hughan, William James. (1892). History of the Ancient and Honorable Fraternity of Free and Accepted Masons. The Fratenity Publishing Company. London.
• Iacovella, Angelo. (1998). Gönye ve Hilal ‘İttihad-Terakki ve Masonluk’. Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Çev. Tülin Altınova. İstanbul.
• Kale, Kaan. (2020). ‘Hakikat ve Hürriyetin Peşinde’ Necat Muhterem Mahfili ve 1930 Olayları. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi. İstanbul.
• Koloğlu, Orhan. (2019). İslam Âleminde Masonluk. 3. baskı. Kırmızı Kedi Yayınevi. İstanbul.
• Layiktez, Celil. (1999). Türkiye’de Masonluk Tarihi 1721-1956. (Cilt 1). Yenilik Basımevi. İstanbul.
• Maden, Fahri. (2020). Bektaşi Tekkelerinin Kapatılması (1826). 3. Baskı. Türk Tarih Kurumu Yayınları. Ankara.
• Öcal, Güngör. (2015). Türk Masonluğu. 2. Baskı. Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası Derneği İktisadi İşletmesi. İstanbul.
• Ramsour, Ernest Edmondson. (2001). Genç Türkler ve İttihat Terakki. Kayıhan Yayınları. İstanbul.
• Soysal, İlhami. (2004). Dünyada ve Türkiye’de Masonluk ve Masonlar. Derin Yayınları. İstanbul.
• Talu, Ömer Can ve Söalp, Melike. (2015). Mason Locaları Bir Emirle Kapatıldı 14 Ekim 1935. Şira Yayınları. İstanbul.
• Thory, Claude-Antoine. (1815). Acta Latomorum ‘Table Chronologie de L’Histoire de la Franche-Maçonnerie’. (Cilt 1). Paris.
• Verbas, A. Pulad. (2020). Alev Saçan Yıldız Sembolizması. İtibarlı Kitaplar. İstanbul.
• Zarcone, Thierry. (2011). İslam’da Sır ve Gizli Cemiyetler. Çev. Ali Berktay. Kabalcı Yayınları. İstanbul.
• Afif Ramiz, “Bir Terfi Tezi”, Büyük Şark, No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934), ss. 40-43.
• Afyoncu, Erhan. (2003). Mehmed Said Paşa, Yirmisekizçelebizâde. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. (Cilt. 28, s. 524-525 vd.). Ankara.
• Akşam. “Türk Masonlar Bütün Mallarını Halkevlerine Teberrü Ettiler”. (10.11.1935). s. 2.
• Ali Şevket. “(Vefa)nın Tahire Hitabesi”. Büyük Şark. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 30.
• Aridja, P. “Le Culte Sacre De La Verite (1)”. Büyük Şark. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 36-40.
• Atuf Zühtü. “Nura Susayanlar”. Büyük Şark. No. 13. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). ss. 1-2.
• Bedarride, Armand. “La Foi”. Büyük Şark. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). s. 25-29.
• Bedarride, Armand. “Dikkate Değer Bir Karşılaşma”. çev.: Marko Elnekave. Büyük Şark. No. 19. (Mayıs-Nisan 1935). ss. 28-32.
• Büyük Şark. “Niçin Çıkıyoruz?”. No. 1-2. (Nisan-Mayıs 1931). ss. 1-3.
• Büyük Şark. “Bir Hitabe”. No. 1-2. (Nisan-Mayıs 1931). ss. 3-9.
• Büyük Şark. “Türk Masonluğunun Mahiyeti”. No. 1-2. (Nisan-Mayıs 1931). ss. 20-25.
• Büyük Şark. “Hollanda’da Masonluk”. No. 1-2. (Nisan-Mayıs 1931). ss. 9-20.
• Büyük Şark. “Masonluk ve Sulh”. Akt. A. Rifat. No. 3. (Haziran 1931). ss. 9-15.
• Büyük Şark. “Milli Çekoslovak Masonluğu (1)”. Çev. A. Selahattin. No. 3. (Haziran 1931). ss. 16-18.
• Büyük Şark. “Masonlukta Vazife Telakkisi”. No. 3. (Haziran 1931). ss. 1-3.
• Büyük Şark. No. 4-5. (Şubat-Mart 1932). s. 1.
• Büyük Şark. No. 4-5. (Şubat-Mart 1932). s. 34 (Arka kapak iç sayfa).
• Büyük Şark. No. 7. (Haziran-Ağustos 1932). (Ön kapak iç sayfa).
• Büyük Şark. No. 8-9. (Kanunusanî-Şubat 1933). s. 33 (Arka kapak iç sayfa).
• Büyük Şark. “Umum Masonlar Birliği”. No. 4-5. (Şubat-Mart 1932). ss. 8-12.
• Büyük Şark. “Türk Yükseltme Cemiyeti Teavün Sandığı Nizamnamesi”. No.4-5. (Şubat-Mart 1932). ss. 29-31.
• Büyük Şark. “Mason Dünya Şuunu”. No. 4-5. (Şubat-Mart 1932). ss. 31-33.
• Büyük Şark. “Mason Dünya Şuunu”. No. 6. (Nisan-Mayıs 1932). ss. 32-33.
• Büyük Şark. “Mason Dünyası Şüunu”. No. 7. (Haziran-Ağustos 1932). ss. 48-49.
• Büyük Şark. “Mason Şuunu”. No. 8-9. (Kanunusanî-Şubat 1933). s. 32.
• Büyük Şark. “Mason Dünyası Şuunu”. No. 11. (Mayıs-Temmuz 1933). ss. 47-49.
• Büyük Şark. “Mason Şuunu”. No. 14. (İkinci Kânun-Şubat 1934). ss. 47-48.
• Büyük Şark. “Mason Şuunu”. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 47-49.
• Büyük Şark. “Mason Şuunu”. No. 16. (Eylül-Birinci Teşrin 1934). ss. 31-32.
• Büyük Şark. “Mason Şuunu”. No. 19. (Mayıs-Nisan 1935). ss. 32-33.
• Büyük Şark. “Mason Esrarı ve Derecelerin Manası”. No. 6. (Şubat-Mart 1932). ss. 4-9.
• Büyük Şark. “Masonluk Nedir?..Masonluk Kimdir? (I)”. No. 7. (Haziran-Ağustos 1932). ss. 1-8.
• Büyük Şark, “1932 İstanbul Konvanı”. No. 8-9. (Kanunusanî-Şubat 1933). ss. 1-10.
• Büyük Şark, “Bir Tel Yazısı ve Cevabı”. No. 8-9. (Kanunusanî-Şubat 1933). s. 10.
• Büyük Şark, “Muhterem İnkılâp Mahfilinin 8 Teşrinievvel 1932 Tarihli Küşat Celsesinde Muhterem Üstat Cevat Abdürrahim Biraderin İrat Ettiği Nutuk”. No. 8-9. (Kanunusanî-Şubat 1933). ss. 29-32.
• Büyük Şark. “Rus Masonluğu”. No. 10. (Mart-Nisan 1933). s. 9-11.
• Büyük Şark. “1933 Senesi İs’at Münasebetile Muhterem Mahfillerde Söylenen Nutuklar”. No. 10. (Mart-Nisan 1933). s. 18-27.
• Büyük Şark. “Teavün Sandığına Yazıldınız mı?”. No. 10. (Mart-Nisan 1933). ss. 41.
• Büyük Şark. “Türkçemizin Yükselmesi İçin Düşündüklerimiz”. No. 10. (Mart-Nisan 1933). ss. 37-38.
• Büyük Şark. “Türkiye Büyük Maşrıkı 1933 Yılında Muhterem Mahfillerimiz İçin Umumi Adres”. No. 10. (Mart-Nisan 1933). ss. 39-40.
• Büyük Şark. “Vefa 25 Yaşına Girdi”. No. 11. (Mayıs-Temmuz 1933). s. 18.
• Büyük Şark. “Büyük Maşrıkın 1930-1933 Devresi Mesai Raporu”. No. 11. (Mayıs-Temmuz 1933). s. 18.
• Büyük Şark. “1933-1936 Büyük Meşrık Daimi Büyük Heyeti”. No. 12. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). ss. 2-3.
• Büyük Şark. “Ahmet Cevat Eczanesi”. No. 12. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). s. 33.
• Büyük Şark. “Daimi Büyük Heyetin 18.9.933 Heyeti Umumiye Celsesinde Okuduğu Mesai Programı”. No. 12. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). ss. 11-13.
• Büyük Şark. “Masonluk Karşısında Dini, İctimai, Milli Akideler ve Rejimler”. No. 13. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). ss. 2-8.
• Büyük Şark. “Nizamlarımız Değiştirilirken II”. No. 13. (İkinci Teşrin-Birinci Kânun 1933). ss. 30-32.
• Büyük Şark. “Muhterem Okuyucularımıza!”. No. 13. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). ss. 33.
• Büyük Şark. “1934 Senesi İs’at Münasebetile”. No. 14. (İkinci Kânun-Şubat 1934). ss. 2-44.
• Büyük Şark. “Masonlar ve Masonluklar”. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 31-36.
• Büyük Şark. “Armonia Muhterem Mahfelinin 25 İnci Yıldönümü”. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 43-45.
• Büyük Şark. “Milli Büyük Meşrıkımızın 25 İnci Yıldönümü”. No. 16. (Eylül-Birinci Teşrin 1934). ss. 1-4.
• Büyük Şark. “Büyük Üstad Tarafından Büyüklerimize Çekilen Tel Yazılar”. No. 16. (Eylül-Birinci Teşrin 1934). ss. 3.
• Büyük Şark. “Ziyafet”. No. 16. (Eylül-Birinci Teşrin 1934). s. 4.
• Büyük Şark. “Le Vingtcinquieme Anniversaire ‘Du Grand Orient de Turquie’”. No. 16. (Eylül-Birinci Teşrin 1934). ss. 13-16.
• Büyük Şark. “Mason Tarihine Bir Bakış”. No. 16. (Eylül-Birinci Teşrin 1934). s. 20.
• Büyük Şark. “Kuvvet”. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). ss. 2-9.
• Büyük Şark. “Büyük Üstad Muavini Mehmet Ali Haşmet Biraderin 25 inci Yıl Bayramında İrat Ettiği Hitabe”. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). ss. 9-16.
• Büyük Şark. “25 Ci Yıl Gecesi Fahrettin Kerim Biraderin Ziyafette İrat Ettikleri Hitabe”. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). ss. 16-20.
• Büyük Şark. “25 Ci Yıl Gecesi Fahrettin Kerim Biraderin Ziyafette İrat Ettikleri Hitabe”. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). ss. 16-20.
• Büyük Şark. “1935 İs’at Merasiminde Söylenen Nutuklar VI”. No. 19. (Mayıs-Nisan 1935). ss. 11-22.
• Büyük Şark. “Allocution Prononcee par le Frere Emile Tissot...”. No. 19. (Mayıs-Nisan 1935). ss. 22-25.
• Büyük Şark. “Kitabiyat: Gönül Dili.”. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). ss. 34-37.
• Büyük Şark. “Gönül Dili.”. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). ss. 40.
• Büyük Şark. “Büyük Üstad Muhiddin Osman Kardeşin 4-1-1935 Büyük Meşrık Fevkalâde Toplantısında (Renaissance) Mahfili Muhtereminin Ailemize İltihakı Münasebetile Okuduğu Söylev.”. No. 18. (Sonkanun-Şubat-Mart 1934). ss. 2-3.
• Büyük Şark. “Discours Prononce Par Le Grand-Maitre.”. No. 18. (Sonkanun-Şubat-Mart 1934). ss. 3-5.
• Büyük Şark. “1935 İs’ad Merasiminde Söylenen Nutuklar”. No. 18. (Sonkanun-Şubat-Mart 1934). ss. 12-36.
• Büyük Şark. “Muhterem Mahfellerimizin 1935 İntihabları Neticesinde Seçilen Muhterem Üstadlar ve Adresleri”. No. 18. (Sonkanun-Şubat-Mart 1934). ss. 47-48.
• Büyük Şark. “Mahfellerimizde 1934 İntihabatı Neticesinde Seçilen Üstadı Muhteremler ve Adresleri”. No. 14. (İkinci Kânun-Şubat 1934). ss. 48-49.
• Koç, Yıldırım. “Atatürkçü Mahmut Esat Bozkurt’a Göre Masonluk”. Aydınlık. (23.04.2012). s.6.
• Cumhuriyet. “Türkiye Mason Locaları Bir Emirle Kapatıldı”. (14.10.1935). s. 3.
• Demirelli, Fuat Hulusi. “Yirmi Beşinci Yıldönümü Sofrasında”. Büyük Şark. No. 16. (Eylül-Birinci Teşrin 1934). ss. 4-13.
• Demirelli, Fuat Hulusi. “Yakınını Sev”. Büyük Şark. No. 18. (Ocak-Şubat-Mart 1935). s. 1.
• Eldem, Edhem. (1996). Geç Osmanlı Döneminde Masonluk ve Siyaset Üzerine İzlenimler. Toplumsal Tarih 6 (33), ss 16-28.
• Emin Sait. “Johann Wolaan Goethe Kardeş”. Büyük Şark. No. 7. (Haziran-Ağustos 1932). ss. 18-27.
• Erem, Münir Halil. “Teavün”. Büyük Şark. No. 18. (Sonkanun-Şubat-Mart 1934). ss. 36-40.
• Fotiadis, Georges. “Le Maçon Dans La Vie Profane”. Büyük Şark. No. 13. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). ss. 14-20.
• Fuat Hulusi. “Gönül ve Ülkü Birliği”. Büyük Şark. No. 12. (Eylül-Teşrinievvel 1933). s. 1.
• Fuat Hulusi. “Dilek”. Büyük Şark. No. 13. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). s. 1.
• Fuat Hulusi. “Öğüt”. Büyük Şark. No. 14. (İkinci Kânun-Şubat 1934). s. 1.
• Fuat Hulusi. “Mason!”. Büyük Şark. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). s. 1.
• Fuat Hulusi. “Nura Doğru”. Büyük Şark. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). s. 1.
• Fuat Hulusi. “Medeni Ülkümüz”. Büyük Şark. No. 19. (Mayıs-Nisan 1935). s. 1.
• Goemans, H. “Goethe”. Büyük Şark. No. 7. (Haziran-Ağustos 1932). ss. 33-37.
• Groussier, Arthur. “Conferance”. Büyük Şark. No. 3. (Haziran 1931). ss. 18-26.
• Hazım Atıf. “Masonluk Tarih ve Mahiyetine Bir Nazar”. Büyük Şark. No. 11. (Mayıs-Temmuz 1933). ss. 34-42.
• Haşmet, Mehmet Ali. “Alman Masonluğunun Bugünkü Vaziyeti”. Büyük Şark. No. 10. (Mart-Nisan 1933). ss. 1-4.
• Haşmet, Mehmet Ali. “Lozan Masonları Tarafından Neşrolunan Beyanname”. Büyük Şark. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 26-28.
• Nami, K. “Hürriyet Mutlak Değildir”. Büyük Şark. No. 13. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). ss. 8-14.
• Hazım Atıf. “Masonluk Tarih ve Mahiyetine Bir Nazar I”. Büyük Şark. No. 4-5. (Şubat-Mart 1932). ss. 5-8.
• Hazım Atıf. “Masonluk Tarih ve Mahiyetine Bir Nazar III”. Büyük Şark. No. 7. (Haziran-Ağustos 1932). ss. 16-18.
• Hazım Atıf. “Masonluk Tarih ve Mahiyetine Bir Nazar VI”. Büyük Şark. No. 11. (Mayıs-Temmuz 1933). ss. 10-12.
• İbrahim Sadi. “Üstat Hiram’ın Huzurunda”. Büyük Şark. No. 10. (Mart-Nisan 1933). ss. 11-18.
• Kazım Nami. “Siyaset Hakkında Bir Mülahaza”. Büyük Şark. No. 11. (Mayıs-Temmuz 1933). ss. 5-10.
• Kemal Şakir. “Masonlukta Sır”. Büyük Şark. No. 11. (Mayıs-Temmuz 1933). ss. 2-5.
• Kedourie, Elie. (1978). Jöntürkler, Farmasonlar ve Yahudiler. Birikim (45), ss 54-68.
• Kermenli, A. “Teassup, Cehalet, İhtiras ile Mücadele”. Büyük Şark. No. 10. (Mart-Nisan 1933). ss. 4-6.
• Kırca, Mehmet Ali H. “Nizamlarımız Değişirken (Son)”. Büyük Şark. No. 18. (Sonkanun-Şubat-Mart 1934). ss. 44-47.
• Kırca. “Britanya Masonluğu”. Büyük Şark. No. 19. (Mayıs-Nisan 1935). s. 27-28.
• L’acacia. Vol. 14 (83-84). (Novembre-Decembre 1909).
• Mehmet Ali Haşmet. “Tahir İçin”. Büyük Şark. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 28-29.
• Mim Kemal. “Büyük Üstat Mim Kemal Biraderin 22/4/1931 tarihli Heyeti Umumiye Fevkalâde İçtimaında İrat Ettiği Nutuk”. Büyük Şark. No. 6. (Nisan-Mayıs 1932). ss. 1-4.
• Muhittin Osman. “Üstadı Azamın 1933-1936 Büyük Meşrıkımız Açma Nutukları”. Büyük Şark. No. 12. (Eylül-Teşrinievvel 1933). ss. 3-11.
• Muhittin Osman. “Müessesenin Ruhu Üzerine”. Büyük Şark. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 2-7.
• Rahmi Duman. “Bir Mabedin Duvarları”. Büyük Şark. No. 18. (Sonkanun-Şubat-Mart 1934). ss. 42-43.
• Raşit. “Harici Münasebatımız Hakkında”. Büyük Şark. No. 12. (Eylül-Teşrinievvel 1933). ss. 13-20.
• Refet Sadettin. “Ham Taşı Yontmaktan Ne Anlıyorum”. Büyük Şark. No. 11. (Mayıs-Temmuz 1933). ss. 43-47.
• Rensonet, G. H. “Goethes Lyrik”. Büyük Şark. No. 7. (Haziran-Ağustos 1932). ss. 27-33.
• Rivista della Massoneria Italiana. No.1. (30.06.1870).
• Salim Ahmet. “Masonluk Mabedi Ne Öğretir ve Masonluk”. Büyük Şark. No. 13. (İkinci Teşrin-Birinci Kanun 1933). ss. 21-30.
• Servet Yesari. “Litre Biraderin Bir Söylevi”. Büyük Şark. No. 19. (Mayıs-Nisan 1935). s. 2.
• Şükrü Hazım. “Lozan Muhterem Mahfelinin 15 İnci Yıl Dönümü”. Büyük Şark. No. 15. (Mart-Nisan-Mayıs 1934). ss. 20-22.
• Saunders’s News-Letter. “Freemasons in Turkey”. (04.08.1856). s. 2.
• Son Posta. “Masonlar Mallarını Halkevlerine Teberru Ettiler”. (10.11.1935). s. 6.
• Türk Dili Tetkik Cemiyeti Umumi Katibi. “Bir Mektup: Büyük Şark Mecmuasına”. Büyük Şark. No. 10. (Mart-Nisan 1933). s. 36.
• Tekin, Halit. “Masonluk Vazifesini Yapmış Bitirmiş Midir?”. Büyük Şark. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). s. 29-32.
• The Alloa Advertiser. “Freemasons in Turkey”. (28.04.1855). s. 2.
• The Daily News London. “Freemasons in Turkey”. (20.04.1855). s. 4.
• The Derby Mercury. “Freemasons in Turkey”. (13.08.1856). s. 3.
• The Freemason’s Magazine. “Address to the Masonic Body, and Public in General”. (01.06.1793). s. 4-7.
• The Leeds Times. “The Mahomedan Freemasons in European Turkey”. (09.08.1856). s. 6.
• The New Age Magazine. Vol. XXV (1). (January 1917).
• Tok, Refet. “Bir Yolcu...”. Büyük Şark. No. 19. (Mayıs-Nisan 1935). s. 25-27.
• Tunçay, Mete. (1978). “Jön Türkler, Farmasonlar ve Yahudiler Üstüne”. Birikim (45), ss 52-53.
• Türkdili. “Türk Mason Cemiyetinin Vatan Severliği...”. (10.11.1935). s. 1.
• Ulus. “Mason Cemiyeti Kendisini Niçin Kapadı?”. (10.11.1935). s. 3.
• Velicanidi. “Türkiye Büyük Meşrıkı Büyük Üstadına”. Büyük Şark. No. 16. (Eylül-Birinci Teşrin 1934). s. 20.
• Yurdusev, Esin. (2009). The British Ambassadors to Istanbul in the Mid-Nineteenth Century: Sources of Intelligence and Political Reporting. Belleten 73 (267). ss 523-553.
• Zekeriyya Rıza, A. “Kardeşlere İthaf”. Büyük Şark. No. 17. (Sonteşrin-İlkkanun 1934). ss. 23-24.
• Hür ve Kabul Edilmiş Masonlar Büyük Locası (2018). Türkiye’de Masonluğun Tarihi. Erişim Adresi: https://www.mason.org.tr/turkiyede-masonlugun-tarihcesi
• Özgür Masonlar Büyük Locası. Türkiye’de Masonluk Tarihi. (t.y.). Erişim adresi: https://mason-mahfili.org.tr/masonlugun-tarihcesi/kurumsal-olusum-1966/
• Museum of Freemasonry. (t.y.). Erişim Adresi: https://www.masonicperiodicals.org/
• Şakul Gibi...(t.y.). Erişim Adresi: https://www.celillayiktez.com/sakul-gibi
• Tesviye Dergisi Arşivi. (t.y.). Erişim Adresi: https://www.celillayiktez.com/tesviye-dergisi-arsivi
• https://www.hurriyet.com.tr/gundem/nuruziya-sokak-39053124. Erişim tarihi: 25.01.2023.