INCLUSION OF WOMEN IN THE CENSUS IN THE OTTOMAN EMPIRE AND THE CHALLENGES FACED DURING THIS PROCESS

Yıl 2024, Sayı: 28, 225 - 242, 01.07.2024

Ahmet Yadi , Mucize Ünlü

https://doi.org/10.33431/belgi.1443867

Öz

In the 19th century, the steps taken towards modernization were also effective in the development of the census procedure. The first census in the Ottoman Empire in the modern sense was conducted during the reign of Mahmud II. The purpose of this census, in which only men were counted, was to determine the military resources and economic situation. In the 19th century, with the development of statistical science, countries needed to determine their real population in order to provide better services to their people by making the necessary planning. The inclusion of women in censuses in the Ottoman Empire took place during the reign of Sultan Abdülhamit II. In 1881, women were included in the censuses that started to be conducted in 1881 and they were included in the population records. However, it was not possible to register all women in the population. Especially in some regions of the Balkans and the Middle East, where the tribal structure and tribalism were strong, there were reactions to the census of women. These reactions stemmed from the fact that in the previous census, men's physical characteristics were recorded in the population registers. Those who reacted thought that the physical characteristics of women would also be recorded. Although Ottoman administrators made statements that women's names and ages were needed for statistics and that only their names and ages would be recorded, they were not able to prevent the reactions. Considering the reactions, the Ottoman authorities had to exempt women from the census in some places. Therefore, there were women who could not be counted in this census conducted for statistical purposes. Uncounted women faced problems in matters such as marriage and inheritance procedures. Both such problems and the fact that the Ottoman Empire started to carry out population procedures in the modern sense necessitated the women to be counted. Within this framework, efforts were made to register women in the population, and encouraging practices were also implemented to register newborn girls in the population. This study examines the process of including women in the census and the problems encountered in this process through examples. The study also provides information on women who were registered in the census but whose ages were written incorrectly, the process of registering newborn girls in the population and the population of women in statistics.

Anahtar Kelimeler

Census, Reign of Abdulhamit II, Female Population, Statistics.

OSMANLI DEVLETİ’NDE KADINLARIN NÜFUS SAYIMINA DAHİLİ VE BU SÜREÇTE YAŞANAN SORUNLAR

Öz

19. yüzyılda modernleşme yönünde atılan adımlar nüfus sayımı usulünün gelişmesinde de etkili olmuştur. Osmanlı Devleti’nde modern anlamda ilk nüfus sayımı II. Mahmut döneminde yapılmaya başlanmıştır. Sadece erkekleri kapsayan bu sayımın amacı asker kaynağı ve ekonomik durumu tespit etmekti. 19. yüzyılda istatistik biliminin de gelişmesiyle birlikte ülkeler gerekli planlamaları yaparak halkına daha iyi hizmet sunabilmek için gerçek nüfuslarını belirleme ihtiyacı duymuşlardır. Osmanlı Devleti’nde kadınların nüfus sayımlarına dahil edilmesi Sultan II. Abdülhamit döneminde gerçekleşmiştir. 1881 yılında yapılmaya başlanan sayımlara kadınlar da dahil edilerek nüfus kayıtlarında yer almışlardır. Ancak kadınların tamamının nüfusa kaydedilmesi mümkün olmamıştır. Özellikle aşiret yapısı ve kabilecilik anlayışının güçlü olduğu Balkanlar ve Orta Doğu’da bazı bölgelerde kadınların sayımında tepkilerle karşılaşılmıştır. Söz konusu tepkiler daha önceki sayımda erkeklerin fiziksel özelliklerinin nüfus kayıtlarına işlenmesinden ileri gelmekteydi. Tepki gösterenler kadınların da fiziksel özelliklerinin kayıtlara geçirileceğini düşünmekteydi. Osmanlı yöneticileri istatistik açısından kadınların isim ve yaş bilgilerine ihtiyaç duyulduğu ve sadece isim ve yaş bilgilerinin kayıt altına alınacağı yönünde açıklamalarda bulunmasına rağmen tepkilerin önüne geçememiştir. Tepkileri dikkate alan yetkililer bazı yerlerde kadınları nüfus sayımından istisna tutmak durumunda kalmıştır. Dolayısıyla istatistik amacıyla yapılan bu sayımda sayılamayan kadınlar olmuştur. Sayılamayan kadınlar, evlilik ve veraset işlemleri gibi konularda sorunlarla karşılaşmışlardır. Gerek bu tür sorunlar gerekse Osmanlı Devleti’nin modern anlamda nüfus işlemleri yürütmeye başlaması kadınların sayılmasını zorunlu kılmaktaydı. Bu çerçevede kadınların nüfusa kaydedilmesi için çaba sarf edildiği gibi yeni doğan kız çocuklarının nüfusa kaydedilmesi için de teşvik edici uygulamalarda bulunulmuştur. Bu çalışmada kadınların nüfus sayımına dahil edilmesi süreci ve bu süreçte karşılaşılan sorunlar örnekler üzerinden ele alınmıştır. Çalışmada ayrıca nüfus kaydı olup yaşları yanlış yazılan kadınlar, yeni doğan kız çocuklarının nüfusa kaydedilme süreci ve istatistiklerde kadınların nüfusu hakkında bilgiler sunulmuştur.

Anahtar Kelimeler

Nüfus Sayımı, II. Abdülhamit Dönemi, Kadın Nüfus, İstatistik

Kaynakça

• Babıali Evrak Odası Evrakı (BEO), Nr: 47/3513, 635/647581, 753/56420, 2654/198991, 2936/220136, 3251/243772, 3587/268979.
• Dahiliye Nezareti Hukuk Müşavirliği (DH. HMŞ), Nr: 29/21.
• Dahiliye Nezareti Mektubi Kalemi (DH. MKT), Nr: 28/19, 40/41, 59/17, 275/32, 398/3, 810/40, 1338/12, 1409/37, 1413/83, 1757/75, 1870/94, 2462/41, 2474/37, 2505/5, 2518/150.
• Dahiliye Nezareti Sicill-i Nüfus İdare-i Umumiyesi Tahrirat Kalemi (DH. SN. THR), Nr: 1/24, 31/106, 40/87, 57/84, 61/44, 74/111, 78/81.
• Dahiliye Nezareti Şifre Kalemi (DH. ŞFR), Nr: 121/92, 125/62, 132/141, 160/43, 334/37, 353/112, 371/122, 380/69, 381/1, 381/99, 393/24.
• Harita (HR.Th), Nr: 625.
• İrade Dahiliye (İ. DH), Nr: 1295/101975.
• Mabeyn-i Hümayun İradeler (MB. İ), Nr: 72/8, 87/19.
• Meclis-i Vükela Mazbataları (MV), Nr: 84/98.
• Rumeli Müfettişliği Selanik (TFR. I. SL), Nr: 52/5124.
• Satın Alınan Evrak Hacı Adil Bey Evrakı (HSDHADB), Nr: 5/49, 5/50.
• Şûrâ-yı Devlet (ŞD), Nr: 1790/7, 2514/5, 2751/36, 2769/23.
• Yabancı Arşivler Makedonya (YB.021), Nr: 129/295, 129/296.
• Yıldız Esas Evrakı (Y. EE), Nr: 34/78, 35/63.
• Yıldız Esas Evrak Kâmil Paşa Evrakı (Y. EE. KP), Nr: 6/593, 7/604.
• Yıldız Perakende Askeri Maruzatı (Y. PRK. ASK), Nr: 26/30, 235/10.
• Yıldız Perakende Dahiliye Nezareti Maruzatı (Y. PRK. DH), Nr: 1/61.
• Yıldız Perakende Müteferrik (Y. PRK. M), Nr: 1/34.
• Yıldız Sadaret Hususi (Y. A. HUS), Nr: 169/20, 263/85, 497/7.
• Zabtiye Nezareti Belgeleri (ZB), Nr: 439/84.
• Düstur, Zeyl 2, İstanbul 1298.
• Sabah, Nr: 6063.
• Zerrat, Nr: 1, Şirket-i Mürtebih Matbaası, İstanbul 1304.
• Akbayar, Nuri (1985), “Tanzimat’tan Sonra Osmanlı Devleti Nüfusu”, Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Türkiye Ansiklopedisi, C. 5, İstanbul: İletişim Yayınları, s. 1238-1246.
• Bourne, Frank C. (1952), “The Roman Republican Census and Census Statistics”, The Classical Weekly, 45/ 9, pp. 129-135.
• Bozkurt, Birgül-Şeyda Özçelik (2019), “Sayılamazken Sayılabilen Olmak: Nüfus Sicillerinde Gölgelenmiş Kadın”, “Tarihin İzinde Bir Ömür” Prof. Dr. Nuri Yavuz’a Armağan, Editörler: Prof. Dr. Necdet Hayta, Doç. Dr. Bahattin Demirtaş, Dr. Mustafa Can, Ankara: Berikan Yayınevi, s. 224-240.
• Claytor, W. Graham-Roger S. Bagnall (2015), “The Beginnings of the Roman Provincial Census: A New Declaration from 3 BCE”, Greek, Roman, and Byzantine Studies, 55, s. 637-653.
• Çimen, Adnan (2012), “Sayım, Kayıt Düzeni ve Teşkilatlanma Açısından Osmanlıda Nüfus Hizmetleri”, Gazi Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 14/3 s. 183-216.
• Eryılmaz, Bilal (1988), “Osmanlı Devleti’nde Nüfus Sayımları ve Nüfusun Yapısı”, Türk İdare Dergisi, Yıl: 60, S. 380, s. 81-114.
• Güneş, Mehmet (2014), “Osmanlı Dönemi Nüfus Sayımları ve Bu Sayımları İçeren Kayıtların Tahlili”, Gazi Akademik Bakış, C. 8, S. 15, s. 221-240.
• Karal, Enver Ziya (1997), Osmanlı İmparatorluğu’nda İlk Nüfus Sayımı 1831, 2. Baskı, Ankara: Devlet İstatistik Enstitüsü Matbaası.
• Karpat, Kemal H. (2010), Osmanlı Nüfusu 1830-1914, Çeviren: Bahar Tırnakçı, İstanbul: Timaş Yayınları.
• Koyuncu, Aşkın (2014), “Tuna Vilâyetinde Nüfus ve Demografi (1844-1877)”, Turkish Studies, 9/4, s. 675-737.
• Maden, Fahri (2012), “Osmanlı Devleti’nde 1881-1882/1893 Nüfus Sayımı ve Meydana Gelen Hadiseler”, Türkiye’de İskân ve Şehirleşme Tarihi, Editör: Mehmet Ali Beyhan, İstanbul: Kitabevi Yayınları, s. 99-127.
• Özekmekçi, Mustafa Mesut (2020), İlk Osmanlı Nüfus Sayımları (1830-1850) ve İngiltere, ABD Nüfus Sayımlarıyla Mukayesesi, Manisa Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, Manisa.
• Sabev, Orlin (2018), “Bulgaristan’da Muhafaza Edilen 1299/1881-82 Tarihli Bir Nüfus Defterine Göre Osmanlı İstanbulu’nun Bahçe ve Dükkânlarında Çalışan Bulgarlar”, Osmanlı İstanbulu V Bildirileri 19-21 Mayıs 2017, İstanbul: 29 Mayıs Üniversitesi Yayınları, s. 605-621.
• Sicill-i Nüfus Nizamnamesi (1318), İstanbul: Matbaa-i Osmaniye.
• Şahin, Salih (2010), Geçmişten Günümüze ve Gelecekte Nüfus Gerçeği, 2. Baskı, Ankara: Gazi Kitabevi Yayınları.
• Yıldırım, Bülent (2011), “Osmanlı Devleti’nde Yapılan İlk Modern Nüfus Sayımına (1881/1882-1893) Göre Edirne’deki Ermeni Nüfusu”, Trakya Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, C. 1, S. 2, s. 85-101.
• Yüksel, Hasan (2006), “Osmanlı’da Modern Anlamda Yapılan İlk Nüfus Sayımına Göre Divriği’nin Demografik Yapısı”, Nüfusbilim Dergisi, 28/1, s. 73-89.