Ongi Yazıtı, Sorunlar ve Çözüm Önerileri

Yıl 2016, Cilt: 64 Sayı: 1, 43 - 86, 31.12.2017

Mehmet Ölmez

Öz

Ongi yazıtı Kül Tėgin ve Bilge Kagan yazıtları ile aynı dönemde, 1891’de
keşfedilmiştir. Yazıt ilk bulunduğunda daha sağlam ve okunaklı iken bugün üç parça
halinde ve çok yıpranmış bir haldedir. Yazıt üzerine çok sayıda okuma ve tamir etme
girişimleri olmuştur. Yer verdiği konular ve dil özellikleri dolayısıyla önemli yazıt
bugün Moğolistanda Övörhangay müzesinde saklanmaktadır. Mevcut yayınları kendi
saha çalışmamla birleştirerek yaptığım değerlendirme aşağıdadır.

Anahtar Kelimeler

Eski Türk yazıtları, Ongi yazıtı

Ongi Inscription, Problems and Suggestions

Öz

The Ongi inscription was found in 1891, the same period when the Kül Tėgin and
Bilge Kagan inscriptions were found. Although it was more readable and in a better
condition when it was found, today the Ongi inscription is broken into three pieces
and highly damaged. There have been numerous attempts to repair and decipher the
inscription. The Ongi inscription, which is rather important with regard to its content
and linguistic features, is now preserved in the Övörkhnagai Museum, Mongolia. My
review in which I combined the previous works and my own fieldwork can be found
below.

Anahtar Kelimeler

Old Turkic inscriptions, Ongi inscription

Kaynakça

• Aydın, Erhan, 2008: “Ongi Yazıtı Üzerine İncelemeler”, İlmi Araştırmalar, 25, Bahar 2008: 21-38.
• Bazin, Louis, Les Systèmes chronologiques dans le monde turc ancien. Akadémiai Kiadó, Budapest 1991, 152-161 s
• Berta, Árpád, 2004: Szavaimat jól halljátok. A türk és ujgur rovásírásos emlékek kritikai kiadása. Szeged.
• BT 5: Zieme, Peter, 1976: Manichäisch-türkische Texte, Berlin.
• BT 7: Kara, Georg, Peter Zieme, 1976: Fragmente tantrischer Werke in uigurischer Übersetzung, Berlin.
• Bulunuşundan 120 Yıl Sonra: Orhon Yazıtlarının Bulunuşundan 120 Yıl Sonra Türklük Bilimi ve 21. Yüzyıl Konulu III. Uluslararası Türkiyat Araştırmaları Sempozyumu, 26-29 Mayıs 2010, Bildiriler Kitabı, ed. Ülkü Ç. Şavk, 2. cilt, Ankara 2011.
• Clauson, Sir Gerard, 1957: “The Ongin inscription”, Journal of the Royal Asiatic Society: 177–192. [Türkçesi: “Ongin Yazıtı”, TDAY-Belleten, 2011 / 2: 27-42, çeviren: F. Yelda Şahin]
• —, 1972: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford. Dobrovits, Mihály, 2001: “Ongin Yazıtını Tahlile Bir Deneme”, TDAY-B 2000: 147-150.
• —, 2005: “The Tölis and Tarduš in Old Turkic Inscriptions”, The Black Master. Essays on Central Eurasia in Honor of György Kara on His 70th Birthday, Edited by Stéphane
• Grivelet, Ruth I. Meserve, Ágnes Birtalan, Giovanni Stary, Wiesbaden: 33-42.
• Erdal, Marcel, 2011: “Ongin Yazıtı”, → Bulunuşundan 120 Yıl Sonra: 363-372.
• HamT: James Hamilton, Manuscrits ouïgours du IXe-Xe siecle de Touen-houang, Tom I-II, Paris.
• Joldasbekov, Mırzatay - Ḳarjavbay Sartḳojaulı, 2005: Orhon yeskertkişteriniŋ tolıḳ atlası, Astana.
• Malov, S. Ye., 1951: Pamyatniki drevnetyurkskoy pis’mennosti, tekstı i issledovaniya, Moskva-Leningrad.
• —, 1959: Pamyatniki drevnetyurkskoy pis’mennosti Mongolii i Kirgizii. Moskova-Leningrad. Moriyasu – Ochir: Moriyasu, Takao - Ayudai Ochir, (yayımlayanlar), 森安孝夫/オチル（ 共編） 1999: Provisional Report of Researches on Historical Sites and Inscriptions in Mongolia from 1996 to 1998 『 . Osaka.
• MSSP: Memoria Saecularis Sakari Pälsi, ed. Harry Halén, Helsinki 1982.
• Ôsawa, Takashi, “Site and Inscription of Ongi revised –On the basis of rubbing of G. Ramstedt”, Festschrift in Honor of Talat Tekin, İstanbul 2008, edited by Mehmet Ölmez, Türk Dilleri Araştırmaları 18 (2008): 253-322.
• Ölmez, Mehmet, 2015: Orhon-Uygur Hanlığı Dönemi Moğolistan’daki Eski Türk Yazıtları, Metin-Çeviri-Sözlük, BilgeSu yay., Ankara.
• Ötüken’den: Ötüken’den İstanbul’a Türkçenin 1290 Yılı (720-2010) ) 3-5 Aralık 2010, İstanbul / From Ötüken to Istanbul, 1290 Years of Turkish (720-2010) 3rd-5th December 2010, İstanbul, yayımlayanlar: M. Ölmez, E. Aydın, P. Zieme, M. Kaçalin, İstanbul.
• RAtlas: Radloff, Wilhelm, 1893-1899: Atlas der alterthümer der Mongolei - Atlas drevnostey Mongolii. Trudı orhonskoy ekspeditsii. 1-4. St.-Petersburg.
• Radloff, Wilhelm, 1894, 1895: Die alttürkischen Inschriften der Mongolei 1.ste Lieferung. Die Denkmäler von Koscho-Zaidam. Text, Transcription und Übersetzung, St.-Petersburg: 1-83; Die alttürkischen Inschriften der Mongolei 2.te Lieferung. Die Denkmäler von Koscho Zaidam. Glossar, Index und die Chinesischen Inschriften, übersetzt von W. P. Wassilijew, St.-Petersburg: 83-174; Die alttürkischen Inschriften der Mongolei 3.te Lieferung. Verbesserungen, Zusätze und Bemerkungen zu den Denkmälern von KoschoZaidam, die übrigen Denkmäler ‘m Flussgebiete des Jenissei, 175-460, St.-Petersburg 1895.
• —, 1897: Die alttürkische Inschriften der Mongolei. (Neue Folge), St.-Petersburg.
• —, 1899: Die alttürkischen Inschriften der Mongolei (Zweite Folge), St.-Petersburg.
• Tekin, Talat, 1968: A Grammar of Orkhon Turkic, Bloomington.
• —, 2000 (2-2003): Orhon Türkçesi Grameri, Ankara.
• Tot.: P. Zieme und G. Kara 1978: Ein uigurisches Totenbuch, Nāropas Lehre in uigurischer Übersetzung von vier tibetischen Traktaten nach der Sammelhandschrift aus Dunhuang British Museum Or. 8212 (109), Budapest
• Tryjarski, Edward, 1966: “The Present State of Preservation of Old Turkic Relics in Mongolia and the the Need for their Convrstaion”, Ural-Altasiche Jahrbücher, 38: 163-164, 166-168 (resimler).
• —, “Zur neueren Geschichte des Ongin-Denkmals”. G. Hazai & P. Zieme (yayımlayanlar), Sprache, Geschichte und Kultur der altaischen Völker. Protokollband der XII. Tagund der PIAC 1969 in Berlin. Akademie-Verlag, Berlin 1974: 629-630.
• Voytov, E. “Onginskiy pamyatnik. Problemı kul‟turovedçeskoy interpretatsii”. Sovetskaya Tyurkologiya 1989,3: 34-50