Eski Uygurca İkilemer Üzerine

Yıl 2017, Cilt: 65 Sayı: 2, 243 - 311, 31.12.2017

Mehmet Ölmez

Öz

Özelde Eski Uygurcada, genelde Türkçede ikilemeler Türkçenin en baştan beri

en sık başvurulan “ifade şekilleri”ndendir. Eski Türk yazıtlarından beri Türkçenin

ifade kabiliyetini öne çıkartan ikilemeler Eski Uygurcada daha da ilgi çekici bir unsur

olup S. Çağatay’dan beri değişik araştırmacılarca çeşitli yönlerden ele alınmıştır.

Aşağıdaki makalede 1500’ün üzerinde ikileme metinlerden seçilerek bir araya

getirilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca, ikilemeler, kelime koşmaları

Kaynakça

• Kaynaklar ve kısaltmalar AbiTK : → Karaayak 2017 AYS : → Kaya 1994 AYS_AcB : → Gulcalı 2015a AYS III : → Ölmez 1991 AYS VI : → Ayazlı 2012 AYS X : → Gulcalı 2015b BT IX : → Ş. Tekin 1980 BT V : → Zieme 1975 BT VII : → Kara und Zieme 1976 BT VIII : → Kara und Zieme 1977 BT XIII : → Zieme 1985 BT XVIII : → Zieme 1996 BT XXXVII : → Wilkens 2016 DTS : → Nadelyayev (vd.) 1969 ED : → Clauson 1972 HT : → Eski Uygurca Xuanzang Biyografisi (tamamı yayımlanmamıştır) Ht IX : → Aydemir 2007 Huast : → Huastuanift (Schilling’e göre) KON : → Yiğitoğlu 2011 KuanP : → Özcan 2014 M I, II, III : → Le Coq 1912-1922 OTWF : → Erdal 1991 ShoRoshia : → Shogaito 2003 SUK : → Yamada 1993 Suv : → Kaya 1994 (Suvarṇaprabhāsottamasūtra) SYS_Oda : → Oda 2010 Tiş. : → Radloff 1910 TT I : → Bang ve Gabain 1929a TT II : → Bang ve Gabain 1929b TT III : → Bang ve Gabain 1930a TT IV : → Bang ve Gabain 1930b TT V : → Uzunkaya 2017 TT VI : → Bang, Gabain ve Rachmati, 1934 TT X : → Gabain, Kowalski 1959 U I, II, III, IV : → Müller 1908-1931 USp : → Radloff 1928 UW : → Röhrborn 1977-1998 UW NB I.1 : → Röhrborn 2010 UW NB II.1 : → Röhrborn 2015 Windgott : → Bang und Gabain 1928; → Zieme 1996 Ağakay, M. A. 1953: “İkizlemeler Üzerine”, Türk Dili, cilt: II, sayı 16, s. 189-191, 1953 Ankara; Türk Dili, cilt: II, sayı: 17, s. 268-271. Ağakay, M. A., 1954: “Türkçede Kelime Koşmaları”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1954, s. 97-104. Ayazlı, Özlem, 2012: Altun Yaruk Sudur VI. Kitap, TDK, Ankara. —, 2016: Eski Uygurca Din Dışı Metinlerin Karşılaştırmalı Söz Varlığı, TDK, Ankara Aydemir, Hakan, 2007: Untersuchung zum Wortschatz der alttürkischen Xuanzang-Biographie, (yayımlanmamış yüksek lisans çalışması) Universität Göttingen, Aydın, Erhan, 1997: “Orhon Yazıtlarında Hendiadyoinler”, Türk Dili, sayı: 544, Nisan 1997, s. 417-421. Bang, Willi und Annemarie von Gabain, 1928: “Ein uigurisches Fragment über den manichäischen Windgott”, Ungarische Jahrbücher, 8. 248–256. [= Windgott] Bang, Willi ve A. von Gabain, 1929a: Türkische Turfan-Texte (I), Berlin. [= TT I] Bang, Willi ve A. von Gabain, 1929b: Türkische Turfantexte II. Manichaica, Berlin. [= TT II] Bang, Willi ve A. von Gabain, 1930a: Türkische Turfan-Texte IV. Ein neues Sündenbekenntnis, Berlin. [= TT IV] Bang, Willi ve A. von Gabain, 1930b: Türkische Turfantexte III. Der große Hymnus auf Mani, Berlin. [= TT III] Bang, Willi, A. von Gabain ve R.Rachmati, 1934: Türkische Turfantexte. VI. Das buddhistische Sūtra Säkiz Yükmäk, Berlin. [= TT VI] Clauson, Sir Gerard, 1972: An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford. [= ED] Çağatay, Saadet, 1944: “Uygurcada Hendiadyoinler”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi, Yıllık Çalışmalar Dergisi, sayı: 1, 1940-1941: 97-144 (Türk Lehçeleri Üzerine Denemeler, Ankara 1978, s. 29-66’da tekrar yayımlanmıştır.) Erdem, Mehmet Dursun, 2005: “Harezm Türkçesinde İkilemeler ve Yinelemeler Üzerine”, Bilig, Bahar / 2005 sayı 33: 189-225. Eren, Hasan, 1949: “İkiz Kelimelerin Tarihine Dair”, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, cilt: VII, sayı: 2, s. 283-286. Foy, Karl, 1899: “Studien zur Osmanischen Syntax, das Hendiadyoin und die Wortfolge “ana baba”, Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen, II. c., 2. bölüm, s. 105-136, Berlin. von Gabain, Annemaria, Tadeusz Kowalski, 1959: Türkische Turfantexte X. Das Avadāna des Dämons Ātavaka, Berlin. [= TT X] Genç, Neslin Eriha, 2003: Süheyl ü nev-Bahār’da İkilemeler, Mersin Üniversitesi 2003, yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Gulcalı, Zemire, 2015a: Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” Hikâyesi, TDK, Ankara. Gulcalı, Zemire, 2015b: Altun Yaruk Sudur X. Kitap. (yayımlanmamış doktora çalışması) Yıldız Teknik Üniversitesi. Hatiboğlu, Vecihe, 1981: Türk Dilinde İkileme, Ankara. Kara G., und P. Zieme, 1976: Fragmente tantrischer werke in uigurischer Übersetzung, Berlin. [= BT VII] Kara, G. und P. Zieme, 1977: Die uigurischen Übersetzungen des Guruyogas "Tiefer Weg" von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrīnāmasaṃgīti, Berlin. [= BT VIII] Karaayak, Tümer, 2017: Eski Uygurca Abitaki Metinlerinin Sözvarlığı, YTÜ, yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Kaya, Ceval 1994: Uygurca Altun Yaruk. Giriş, Metin ve Dizin. Ankara. Le Coq, Albert von, 1912: Türkische Manichaica aus Chotscho I. Berlin; 1919: Türkische Manichaica aus Chotscho II. Berlin; 1922: Türkische Manichaica aus Chotscho III. Berlin. [= M I, II, III] Marcel Erdal, 1991: Old Turkic Word Formation: A Functional Approach to the Lexicon, I-II, Wiesbaden. [= OTWF] Müller, F.W.K, 1908: Uigurica (I), Berlin; 1911: Uigurica,II, Berlin; 1922: Uigurica, III, Berlin; 1931: Uigurica, IV, Berlin. [= U I, II, III, IV] Müller, Hans-Georg, 2004: Reduplikationen im Türkischen Morphophonologische Untersuchungen, Harrassowitz Verlag· Wiesbaden. Nadelyayev, V. M. - D. M. Nasilov - E. R. Tenişev - A. M. Şçerbak, 1969: Drevnetyurkskiy slovar’, Leningrad. [= DTS] Oda, Juten, 2010: Bussetsu tenchi hachiyō sinjukyō ikkan Torukogo yaku no kenkyū. [1.] Kenkyū hen. [2.] Zuhan, shiryō hen. Kyōtō. Ölmez, Mehmet, 1991: Altun Yaruk III. Kitap (= 5. Bölüm). TDAD 1, Ankara. Ölmez, Mehmet, 1998: “Eski Uygurca odug sak İkilemesi Üzerine”, Türk Dilleri Araştırmaları, 8, 35-47. Ölmez, Zuhal Kargı, 1997: “Kutadgu Bilig’de İkilemeler (1)”, Türk Dilleri Araştırmaları 7, 19-40. Ölmez, Zuhal, 1999: “Kutadgu Bilig’de İkilemeler (2)”, Bahşı Ögdisi: Festschrift für Klaus Röhrborn anläßlich seines 60. Geburtstags / 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı. Yay. Jens Peter Laut / Mehmet Ölmez, İstanbul: 237-264. Özcan, Ceyda, 2014: Eski Uygurca Kuanşi im Pusar. İncelemesi- Metin- Çeviri-Açıklamalar- Sözlük, (yayımlanmamış yüksek lisans çalışması) Yıldız Teknik Üniversitesi. Radloff, Wilhelm, 1910: Tišastvustik. St.Petersburg. [= Tiş.] Radloff, Wilhelm, 1928: Uigurische Sprachdenkmäler. Materialien nach dem Tode des Verfassers mit Ergänzungen von Sergey Malov herausgegeben, Leningrad. [= USp] Röhrborn, Klaus, 1977-1998: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, 1-6, Wiesbaden. [= UW] Röhrborn, Klaus, 2010: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, -Neubearbeitung ‒ I. Verben. Band 1: ab- ‒ äzüglä-, Stuttgart. [= UW NF I.1] Röhrborn, Klaus, 2015: Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, -Neubearbeitung ‒ II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 1: a ‒ asvık, Stuttgart. [= UW NF II.1] Schilling, Uta, 2000: Untersuchung zu den Wortgruppen im Alttürkischen, Freie Universität Berlin, yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Schilling, Uta, 2001: “Zur Bildung und Bedeutung von Paarformeln im Alttürkischen”, Türk Dilleri Araştırmaları, 11, 153-170. Shogaito, Masahiro, 2003: Roshia shozō uigurugo bunken no kenkyū. Uiguru monji hyōki kanbun to uigurugo butten tekisuto. [= İngilizce başlık: Uighur Manuscripts in St. Petersburg. Chinese Texts in Uighur Script and Buddhist Uighur Texts]. Kyōtō. [= Sho- Roshia] Şen, Serkan, 2002: Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler, Ondokuz Mayıs Üniversitesi, yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Talu, Fatma Nur, 2003 : Kısasü’l-Enbiya’da İkilemeler, Mersin Üniversitesi, Haziran 2003, yayımlanmamış yüksek lisans tezi. Tekin, Şinasi, 1980: Maitrisimit nom Bitig, I-II, Berlin (Transliteration, Übersetzung, Anmerkungen und Indices). [= BT IX] Tekin, Talat, 1995: “İkilemeler”, Orhon Yazıtları: Kül Tigin, Bilge Kağan, Tunyukuk, Simurg yay., İstanbul, s. 15-17. Tietze, Andreas, 1966: “Reduplikasyon ve (r) İle Kurulmuş Çift Sözler”, Reşit Rahmeti Arat İçin, Ankara, s. 423-429. Tuna, O. Nedim, 1948: “Türkçede Tekrarlar”, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, cilt: III, s. 429-447, İstanbul. Tuna, O. Nedim, 1986: “Türkçenin Sayıca Eş Heceli İkilemelerinde Sıralama Kuralları ve Tabiî Bir Ünsüz Dizisi”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten 1982-1983, Ankara 1986, s. 163-228. Uzunkaya, Uğur, 2017: Son Dönem Budist Uygur Edebiyatından İki Örnek (Metin-Çeviri-Açıklamalar-Dizin), YTÜ, yayımlanmamış doktora tezi. Wilkens, Jens, 2016: Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā, 3 cilt, Brepols publ., Turnhout. [= BTXXXVII] Yamada, Nobuo, 1993: Sammlung uigurischer Kontrakte, I-III, yay. haz. J. Oda, H. Umemura, P. Zieme, T. Moriyasu, Osaka. [= SUK] Yiğitoğlu, Özlem, 2011: Köŋül Tözin Ukıttaçı Nom ve Salt-Bilinç Öğretisi, YTÜ, yayımlanmamış doktora tezi. Yüce, Nuri, 1998: “İkilemelerdeki İlginç Problemler”, Bahşı Ögdisi: Festschrift für Klaus Röhrborn anläßlich seines 60. Geburtstags / 60. Doğum Yılı Dolayısıyla Klaus Röhrborn Armağanı. Yay. Jens Peter Laut / Mehmet Ölmez, İstanbul, s. 419-447. Zieme, Peter, 1975: Manichäisch-türkische Texte, Berlin. [= BT V] Zieme, Peter, 1985: Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, Berlin. [= BT XIII] Zieme, Peter, 1996: Altun Yaruq Sudur. Vorworte und das erste Buch, Turnhout. [= BTXVIII] Zieme, Peter, 1997: “Ein türkisches Fragment des ,Sermons von der Seele”, şu eser içerisinde: Werner Sundermann, Der Sermon von der Seele, eine Lehrschrift des östlichen Manichäismus. Edition der parthischen und sogdischen Version mit einem Anhang von Peter Zieme: Die türkischen Fragmente des ,Sermons von der Seele’, Turnhout (= BT XIX) 186-189. [= Windgott]