ESKİ UYGURCA ÖLÜLER KİTABI’NDAKİ İKİLEMELER ÜZERİNE

Yıl 2019, Sayı: 67, 39 - 64, 01.06.2019

Mehmet Ölmez , Gönül Aris

Öz

Türk dili çalışmalarında önemli bir yere sahip olan ikilemeler, Eski

Uygur metinlerinde de sıklıkla başvurulan bir ifade şeklidir. Türk dilinin

yazılı ilk kaynaklarından günümüze kadar her dönemde karşılaştığımız

bu yapı üzerine yapılan çalışmalarda ikilemelerin yapısal ve

anlamsal kuruluşu hakkında bilgi verilmiştir. Bu nedenle, bu çalışmada

sadece Eski Uygurca Ölüler Kitabı’nda karşılaşılan ikilemeler için

herhangi bir sınıflandırmaya gidilmeden eserde geçen ikilemeler tespit

edilmeye çalışılmış, tespit edilen ikilemelerin anlamları ve birer örnek

cümle verilmiştir. Daha sonra örnek cümlenin günümüz Türkçesine çevirisi

yapılmış ve örnek cümlelerin metinde geçtiği satır numarası gösterilmiştir.

Ayrıca çalışmanın girişinde eski Uygur metinlerinde nadir

görülen ve/veya ikilemeyi oluşturan kelimelerin en az birinin ikileme

dışında kullanılmadığı ikilemeler hakkında bilgi verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygurca Ölüler Kitabı, Eski Uygurca, ikilemeler, kelime koşmaları

HENDIADYS IN OLD UIGHUR BOOK OF THE DEAD

Öz

Hendiadys, which has an important place in Turkic Language studies,

is a frequently used as a way of expression in the texts belonging

to the Old Uighur Era. Throughout the studies on this structure, which we have encountered both in the first written sources of Turkic language

and also in the present ones, we have learned about the structural

and semantic organization of the hendiadyses. Thus, in this study, the

hendiadyses in the Old Uighur Book of the Dead have been tried to be

detected without any classification, and the meanings of the detected

hendiadyses, some example sentences, translation of those sentences

to Modern Turkish and the line number in the book have been given.

In addition, information was given about some examples which at least

one of them is rare and/or the word is not used outside of the hendiadys.

Anahtar Kelimeler

Old Uighur Book of the Dead, Old Uighur, hendiadys word pairs

Kaynakça

• Ağakay, M. A. (1953). İkizlemeler üzerine. Türk Dili, II/16, 189-191; Türk Dili,II/17, 268-271.
• Ağakay, M. A. (1954). Türkçede kelime koşmaları. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı-Belleten, 97-104.
• Ayazlı, Ö. (2012). Altun Yaruk Sudur VI. kitap. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Ayazlı, Ö. (2016). Eski Uygurca din dışı metinlerin karşılaştırmalı söz varlığı.Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Aydemir, H. (2007). Untersuchung zum Wortschatz der alttürkischen Xuanzang-Biographie. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi: Universität Göttingen.
• Clauson, Sir G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-centuryTurkish. Oxford. [= ED]
• Çağatay, S. (1944). Uygurcada hendiadyoinler. Dil ve Tarih-Coğrafya FakültesiYıllık Çalışmalar Dergisi, 1, 1940-1941, 97-144 (Türk lehçeleri üzerine denemeler, Ankara 1978, s. 29-66’da tekrar yayımlanmıştır.)
• Elmalı, M. (2016). Daśakarmapathāvadānamālā, giriş-metin-çeviri-notlar-dizintıpkıbaskı.Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Erdal, M. (1991). Old Turkic word formation: a functional approach to the lexicon,I-II, Wiesbaden. [= OTWF]
• Eren, Hasan. (1949). İkiz kelimelerin tarihine dair. Dil ve Tarih-Coğrafya FakültesiDergisi, VII/2, 283-286.
• Foy, K. (1899). Studien zur Osmanischen Syntax, das Hendiadyoin und die Wortfolge ‘ana baba’. Mitteilungen des Seminars für Orientalische Sprachen, II/2, 105-136.
• Gulcalı, Z. (2015). Eski Uygurca Altun Yaruk Sudur’dan “Aç Bars” hikâyesi.Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Hatiboğlu, V. (1981). Türk dilinde ikileme. Ankara.
• Kara, G., Zieme, P. (1977). Die uigurischen Übersetzungen des Guruyogas “TieferWeg” von Sa-skya Paṇḍita und der Mañjuśrīnāmasaṃgīti. Berlin. [= BT VIII]
• Kara, G., Zieme, P. (1978). Ein uigurisches Totenbuch. Nāropas Lehre in uigurischerÜbersetzung von vier tibetischen Traktaten nach der Sammelhandschrift aus
• Dunhuang, British Museum Or. 8212 (109). Budapest: Akadémi Kiadó. (BOH.XXII)
• Kargı Ölmez, Z. (1997). Kutadgu Bilig’de ikilemeler (1). Türk Dilleri Araştırmaları, 7, 19-40.
• Kasai, Y. (2008). Die uigurischen buddhistischen Kolophone. Turnhout: Brepols.
• Kaya, C. (1994). Uygurca Altun Yaruk, Giriş, Metin ve Dizin. Ankara.Nadelyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R., Şçerbak A. M. (1969).Drevnetyurkskiy slovar’. Leningrad. [= DTS]
• Ölmez, M. (1998). Eski Uygurca odug sak ikilemesi üzerine. Türk DilleriAraştırmaları, 8, 35-47.
• Ölmez, M. (2017). Eski Uygurca ikilemeler üzerine. Türk Dili AraştırmalarıYıllığı Belleten, 65(2), 243-311.
• Ölmez, Z. (1999). Kutadgu Bilig’de ikilemeler (2). Bahşı Ögdisi: Festschrift fürKlaus Röhrborn anläßlich seines 60. Geburtstags / 60. Doğum Yılı DolayısıylaKlaus Röhrborn Armağanı içinde (s. 237-264). J. P. Laut, M. Ölmez (yay.).
• Özcan Devrez, C. (2019 ?). Eski Uygurca Kuanşi im Pusar incelemesi, metinçeviri-açıklamalar-sözlük. Ankara: Türk Dil Kurumu. [Baskıda]. [= KuP]
• Röhrborn, K. (1977-1998) Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial dervorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, 1-6, Wiesbaden. [= UW]
• Röhrborn, K. (2010) Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischentürkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ I. Verben. Band 1: ab- ‒äzüglä-,Stuttgart. [= UW NB I.1]
• Röhrborn, K. (2015). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischen türkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 1: a ‒ asvık, Stuttgart. [= UW NB II.1]
• Röhrborn, K. (2017). Uigurisches Wörterbuch. Sprachmaterial der vorislamischentürkischen Texte aus Zentralasien, ‒ Neubearbeitung ‒ II. Nomina-Pronomina-Partikeln. Band 2: aş ‒ äžük, Stuttgart. [= UW NB II.2]
• Schilling, U. (2000). Untersuchung zu den Wortgruppen im Alttürkischen.Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Berlin: Freie Universität.
• Şen, S. (2002). Eski Uygur Türkçesinde ikilemeler. Yayımlanmamış YüksekLisans Tezi, Samsun: Ondokuz Mayıs Üniversitesi.
• Tekin, T. (1969). Zetacism and sigmatizm in Proto-Turkic. AOH, 22, 51-80.
• Tietze, A. (1966). Reduplikasyon ve (r) ile kurulmuş çift sözler. Reşit Rahmeti Arat İçin içinde (s. 423-429). Ankara.
• Tuna, O. N. (1948). Türkçede tekrarlar. İstanbul Üniversitesi Edebiyat FakültesiTürk Dili ve Edebiyatı Dergisi, III, 429-447. İstanbul.
• Zieme, P. (1985). Buddhistische Stabreimdichtungen der Uiguren, Berlin. [= BTXIII]