Türkçede Hibrit (Melez) Sözcükler

Yıl 2021, Sayı: 72 (Aralık), 253 - 290, 03.12.2021

Hadra Kübra Erkınay Tamtamış

Öz

Hibrit; Türk dilinde iki farklı yapı, tür ve kökenin bir araya gelmesiyle oluşan sözcük olup Arapça melez sözcüğüyle de karşılanabilmektedir. Bu kavram hem fen bilimlerinde hem sosyal bilimlerde kullanılmaktadır. Çıkış yeri biyoloji ve bitki bilimleri olan terim; sosyoloji, müzik, teknoloji, otomotiv ve son zamanlarda eğitim gibi alanlarda kullanılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada hibritleşme Türk dili alanına uyarlanmış, bu minvalde Türk Dil Kurumu Türkçe Sözlük’teki iki farklı kökene ait sözcüklerin oluşturduğu birleşik yapıların durumu değerlendirilmiştir. Araştırmada genel tarama modeli kullanılarak sözlüğün tamamı taranmıştır. Araştırmanın evrenini Türkçedeki tüm hibrit yapılar; örneklemini ise Türkçe Sözlük’te farklı iki dile ait sözcük ve(ya) eklerden oluşmuş bitişik yazılan sözcükler oluşturmaktadır. Bitişik yazılan en az iki sözcükten müteşekkil yapılar ile Türkçe dışındaki eklerle oluşturulmuş türemiş sözcükler fişlenmiştir. Bu yapılar ait oldukları dile ve dizilimlerine göre sınıflandırılmıştır. Türkçe Sözlük’te toplam 1.839 hibrit yapı tespit edilmiştir. Bu yapılar Türkçe + Arapça, Fransızca + Türkçe, Türkçe + İbranice, Yunanca + Soğdca, Rumca + Türkçe, Türkçe + Farsça + Türkçe, Arapça + Arapça + Türkçe biçiminde birbirinden farklı dizilişler göstermektedir. Bazı gruplardaki hibrit yapıların sayısı fazlayken (Türkçe + Arapça = 755) bazıları sınırlıdır (Türkçe + Latince = 1). Bu çalışma; Türkçenin söz varlığında yer alan hibrit yapıları tespit ve tasnif etmek, hibrit sözcüklerin kökenlerini ve kullanım alanlarını belirlemek üzere yapılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hibrit sözcükler, ödünç sözcükler, etimoloji, melez sözcükler, Türkçe Sözlük

Hybrid Words in Turkish

Öz

The word hybrid means that two different structures, type and origins come together. This word can also be met with the Arabic word melez. This concept is used both in applied sciences and social sciences, and although its origin is biology and botany, it has also started to be used in fields such as sociology, music, technology, automotive and, more recently, education. In this study, hybridization was adapted to the words of Turkish Language Institution’s Turkish Dictionary. Structures formed by words belonging to two different origins are considered as hybrid words. The Turkish Dictionary was scanned, and the adjacent compound or derivative words formed with attachments other than Turkish were slipped via quantitative data. These structures are classified according to the language they belong to. A total of 1.839 hybrid structures have been identified in the Turkish Dictionary. These structures show different sequences such as Turkish + Arabic, French + Turkish, Turkish + Hebrew, Greek + Sogdian, Romaic + Turkish, Turkish + Persian + Turkish, Arabic + Arabic + Turkish. While the number of hybrid structures in some arrays is high (Turkish + Arabic = 755), some of them are limited (Turkish + Latin = 1). In this study; it was carried out to identify and classify hybrid structures in Turkish vocabulary, to determine the origins of hybrid words, and to determine their usage areas.

Anahtar Kelimeler

Hybrid words, loanwords, etymology, melez (hybrid) words, melez (hybrid) words, Turkish Dictionary

Kaynakça

• Akçin, F. N. (2018). Zihinsel yetersizliği olan çocuklar için hibrit okuma-yazma öğretim yöntemi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, Elektronik Yayın. doi: 10.21565/ozelegitimdergisi.413092.
• Albayrak, S. O. ve Sayan İ. Ö. (2011). Kamuda melez bir statü: kadro karşılığı sözleşmeli personel. Mülkiye, 35(272), 195-216.
• Anadolu, B. (2015). Yeni dönem Türk sinemasında bir melez tür örneği iki dil bir bavul. Conference: Belgesel Sinemada Sınırlar Sınırlılıklar, Mayıs-İstanbul, 1-12.
• Arslan, A. D. (2017). Merkezî figürün “melez dil” ile sunumu: Berci Kristin Çöp Masalları’nda mekân. Monograf, Edebiyat Eleştirisi Dergisi, 2017/8, 198-212.
• Boztepe, V. (2018). Televizyon reklamlarının toplumsal işlevleri üzerine göstergebilimsel bir çözümleme: Toyota hibrit örneği. eKurgu, Anadolu Üniversitesi İletişim Bilimleri Fakültesi Uluslararası Hakemli Dergisi, Ocak 2018, 26(1), 26-47.
• Çağırkan, B. (2016). Göç, hibrit kimlik ve aidiyet: yeni toplumlar, yeni kimlikler. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 5(8), 2613-2623.
• Ergüven, M. H., Yılmaz, A. ve Kutlu, D. (2015). Turistik ürün çeşitlendirme bağlamında hibrit turizm: Glamping örneği. The Journal of Acedemic Social Science Studies JASSS, 41, Winter II 2015, 255-265.
• Eyuboğlu, İ. Z. (2017). Türk dilinin etimoloji sözlüğü. İstanbul: Say.
• Hepdinçler, T. (2008). Kitap eleştirileri. Kültür ve İletişim, Culture&Communcication, 11(2), 107-121.
• https://sozluk.gov.tr/, E. T. 28.09.2020.
• https://tez.yok.gov.tr/UlusalTezMerkezi/tezSorguSonucYeni.jsp, E.T. 28.09.2020.
• https://www.toyota.com.tr/hybrid-innovation/what-is-hybrid.json, E. T. 23.02.2019.
• https://www.toyota.com.tr/hybrid-innovation/what-is-hybrid.json, E. T. 28. 09. 2020.
• Johannes B. (1993). Buddhist hybrid Sanskrit: the original language. Aspects of Buddhist Sanskrit, Proceedings of the International Symposium on the Language of Sanskrit Buddhist Texts, Oct. 1-5, 1991 içinde s. 396-423. Sarnath, Varanasi: Central Institute of Higher Tibetan Studies. (Samyag-vāk Series, VI.).
• Kanık, İ. (2016). Küreselleşme sürecinde kültürel melezleşme örneği olarak yemek kanalları ve programları. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi, folklor/edebiyat, 22(86), (2016/2), 237-258.
• Karaağaç, O. ve Kar, H. (2016). F1 hibrit sebze tohumu üretiminde kendine uyuşmazlık sisteminin kullanılması. alatarım, 15(1), 45-54.
• Karasar, N. (2012). Bilimsel araştırma yöntemi kavramlar-ilkeler-teknikler (23. bs.). Ankara: Nobel.
• Novotná, Z. (1967). Contributions to the study of loan-words and hybrid words in Modern Chinese. Archív Orientální, Praha, 35 (Jan 1, 1967), 613-648.
• Satılmış, O. ve Meşe E. (2011). Elektrikli ve hibrit elektrikli araçlar için batarya şarj cihazları. Elektrik-Elektronik ve Bilgisayar Sempozyumu 2011 içinde s. 137-142. Elâzığ, Fırat Üniversitesi.
• Schach, P. (1948). Hybrid compounds in Pennsylvania German. American Speech, 23(2), (Apr., 1948), 121-134.
• Şirin, H. (2019). Dil Devrimi’nin melez sözcükleri ve “bağnaz” üzerine. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, CXVI (809), Mayıs 2019, 12-20.
• Tietze A. (2002). Tarihi ve etimolojik Türkiye Türkçesi sözlüğü I A-E. İstanbul: Simurg.
• Türkçe sözlük (2011). Haz.: Şükrü Halûk Akalın vd. (11. bsk.). Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Uluç, G. ve Süslü, B. (2017). Kültürel karşılaşmalar: Melez müzikler. The Turkish Online Journal of Design, Art and Communication-TOJDAC, 7(3),July 2017, 475-487.
• Waley, A. (1957). Chinese-Mongol hybrid songs. Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London, 20(1/3), 1937-57 (1957), 581-584, Cambridge University.
• Yanmaz, R. (2008). Sebze yetiştiriciliğinde hibrit çeşit kullanımı ve çeşit önerileri. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 15(1-2), 11-18.
• Yaycıoğlu, M. (2009). Geçmişten günümüze Türkiye’de çok kültürlü/melez Sefardi Tiyatrosu. Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 27(2009/1), 61-124.
• Yıldız, N. (2015). Geoffrey Chaucer’s hybrid woman: the prioress in the Canterbury tales. Edebiyat Fakültesi Dergisi/Journal of Faculty of Letters, 32(2), 299-312.
• Yılmaz, H. ve Ataseven, F. (2017). Yazınsal yapıtlarda melezlik olgusu ve bir eğretileme olarak çeviri. Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 12/22, 817-826.
• Zülfikar, H. (2019). Türkçedeki çokluk ekleri üzerine. Türk Dili Dil ve Edebiyat Dergisi, CXVI (809), Mayıs 2019, 56-63.