Kazakçada ḳasḳır “kurt” sözcüğü

Yıl 2022, Sayı: 73 (Haziran), 191 - 199, 01.06.2022

Emin Oba

Öz

Kıpçak grubu Türk lehçelerinden biri olan Kazakça, Türkçe söz varlığı açısından oldukça zengin bir dildir. Söz varlığının genelini Türkçe sözcükler ve bu sözcüklerin türevleri oluşturmakla birlikte kültürel ögeler neticesinde ortaya çıkmış sözcükler de söz hazinesinde yer almaktadır. Bu çalışmada, halk kültürünün bir unsuru neticesinde ortaya çıkan ve tarihî Türk leçelerinde var olmayan bir sözcük değerlendirilecektir. Bu sözcük Kazakçada ve birçok Türk lehçesinde görülen kurt yerine kullanılan “ḳasḳır” sözcüğüdür. Çalışmada sözcüğün kökeni, türevleri ve kullanım alanları üzerinde durulmaktadır. Ayrıca sözcüğün diğer çağdaş Türk lehçelerinde görünüşleri ve anlamları hakkında da geniş bilgi verilmiştir. Bununla birlikte sözcüğün nasıl ortaya çıktığına dair bilgiler de verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Kazakça, söz varlığı, kurt, ḳasḳır

Kaynakça

• Atalay, B. (2013). Divanü Lugat-it Türk tercümesi. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Baskakov, N. (1958). Karakalpakşa-Rusşa sözlik. Moskva.
• Baskakov, N. (1963). Nogaysko-Russkiy slovar. Moskva.
• Bayniyazov, A. ve Bayniyazova, J. (2007). Türikşe-Kazakşa sözdik. Almatı.
• Budagov, L. (1869-1871). Sravnitel’nıy slovar’ turetsko-tatarskih’ nareçiy I-II. Sankt Peterburg.
• Clauson, S. G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
• Egorov, B. G. (1964). Etimologiçeskiy slovar Çuvaşskogo yazıka I-II. Çeboksarı.
• Gürsu, U. (2017). Kazak atasözleri. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Iskakov, A. (1966). Kazak tiliniŋ kıskaşa etimologiyalık sözdigi. Almatı: Kazak SSR Gılım Baspası.
• Iskakov, A. (1978-1986). Kazak tiliniŋ tüsindirme sözdigi 10 tom. Almatı: Kazak SSR Gılım Baspası.
• Iskakov, A. (2011). Kazak ädebi tiliniŋ sözdigi 15 tom. Almatı.
• İnan, A. (2020). Makaleler ve incelemeler I-II. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
• İsmail, Z. ve Gümüş, M. (1995). Türkçe açıklamalı Kazak atasözleri. Ankara: Engin.
• Kaliyev, G., Hakısbekov, O., Sarıbayev, Ş. ve Uderbayev, A. (2005). Kazak tiliniŋ aymaktık sözdigi. Almatı: Arıs.
• Koç, K., Bayniyazov, A. ve Başkapan, V. (2003). Kazak Türkçesi Türkiye Türkçesi sözlüğü. Ankara: Akçağ.
• Kültür Bakanlığı. (1991). Karşılaştırmalı Türk lehçeleri sözlüğü. Ankara.
• Levitskaya, L. S., A. V. Dıbo ve V. İ. Rassadin. (1997). Etimologiçeskiy slovar Tyurkskih yazıkov, obşçetyurkskiye i mejtyurkskiye osnovıy na bukvıy “K”, “Ḳ”. Moskva.
• Nadelyayev, V. M., Nasilov, D. M., Tenişev, E. R. ve Şçerbak, A. M. (1969). Drevnetyurskskiy slovar’. Leningrad.
• Oba, E. (2020). Kazakçanın tarihî Türk lehçelerine göre söz varlığı. İstanbul: IQ Kültür-Sanat.
• Orozobayev, M. ve Moldalieva, N. (2020). Kırgızcadaki kurt (börü) ile ilgili örtmece kelimeler. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 2020 Bahar (32), 23-38.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Radloff, W. (1893-1911). Versuch eines wörterbuches der Türk-dialecte I-IV. Sankt Peterburg.
• Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen wörterbuchs der Türksprachen. Helsinki: Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Şçerbak, A. M. (1961). Nazvaniya domaşnih i dikih jivotnıh v Tyurkskih yazıkov. Moskva.
• Tenişev, E. R. (2001). Sravnitel'no-istoriçeskaya grammatika Tyurkskih yazıkov, Leksika. Moskva.
• Toparlı, R., Vural, H. ve Karaatlı, R. (2014). Kıpçak Türkçesi sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Türk Dil Kurumu. (2009). Türkiye’de halk ağızlarından derleme sözlüğü. Ankara.
• Yudahin, K. K. (2011). Kırgız sözlüğü. Ankara: Türk Dil Kurumu.
• Wilkens, J. (2021). Handwörterbuch des Altuigurischen ‘Altuigurisch – Deutsch – Türkisch’, Eski Uygurcanın el sözlüğü ‘Eski Uygurca – Almanca – Türkçe’. Göttingen: Universitätsverlag Göttingen.
• Zhumabekov, K. (2019). Türkiye Türkçesi ve Kazak Türkçesinde hayvan adı içeren atasözleri üzerine karşılaştırmalı bir çalışma. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Niğde: Niğde Ömer Halis Demir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.