Sözlük tanımlarında edim bilimsel bilginin sunumu

Yıl 2022, Sayı: 74, 101 - 128, 02.12.2022

Bilge Gökter Gençer

https://doi.org/10.32925/tday.2022.87

Öz

Bu çalışmanın kuramsal temelini, sözlük bilimi bağlamında edim bilimi, bir başka deyişle leksiko-pragmatik kavramı oluşturmaktadır. Leksiko-pragmatik kavramı, Wang’ın (2015) farklı bakış açılarını karşılaştırarak edim bilimsel bilgiyi yeniden tanımladığı çalışmasından hareketle ele alınmıştır. Özellikle, öğrenici sözlükleri üzerinden ele alınan edim bilimsel bilgi, sözlüklerde yer alan anlamsal ve dil bilgisel bilgi türlerine göre daha az ele alınmış ve araştırılmış bir konudur. Çalışmada, öncelikle sözlük bilimsel bir yaklaşımla edim bilimsel bilgi kavramının tanımı ve kapsamı üzerinde durulmuş, daha sonra sözlüklerde yer alan edim bilimsel özellikler ana hatlarıyla belirtilmiştir. Sözlüklerde edim bilimsel bilgi etiketler, kullanım notları, tanımlar ve örnekler vb. olmak üzere farklı sözlük bilimsel araçlarla sunulabilir. Bu araçlardan biri olan tanımlar, bir sözlük birimin anlam bilimsel içeriğinin yanı sıra edim bilimsel bilgisini de taşır. Çalışmada, sözlük bilimi ve edim bilimi ilişkisi çerçevesinde “edim bilimsel bilgi nedir, sözlüklerde yer alan edim bilimsel özellikler nelerdir, sözlüklerde bu bilgi nasıl sunulur, sözlük kullanıcısına ne gibi yararlar sağlar?” vb. sorular cevaplanmaya çalışılmış, TDK Türkçe Sözlük’ten seçilen madde başları ve Türkçe Ulusal Derlemi’nden (TUD) alınan kullanım örnekleri üzerinden sözlük tanımlarında edim bilimsel bilginin nasıl verildiği değerlendirilmiştir. Sonuç olarak, Türkçe Sözlük’te kimi maddelerin edim bilimsel bilgiyi verecek biçimde düzenlenmesi ve hazırlanacak bir Türkçe öğrenici sözlüğü için sözlük birimlerin edim bilimsel değerlerinin saptanması gerekliliği ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler

sözlük bilimi, edim bilimi, edim bilimsel bilgi, tanım, leksiko-pragmatik

Kaynakça

• Aksan, Y. et al. (2012). Construction of the Turkish national corpus (TNC). Proceedings of the eighth ınternational conference on language resources and evaluation (LREC 2012) içinde (s. 3223-3227). Türkiye. http://www.lrec-conf.org/proceedings/lrec2012/papers.html
• Aşkın Balcı, H. (2017). Edimbilim ve gramer ilişkisi. International Journal of Languages Education, 5(4), 556-566.
• Atkins, S. B. T., & Rundell, M. (2008). The Oxford guide to practical lexicography. Oxford University Press.
• Austin, J. L. (1962). How to do things with words. Clarendon Press.
• Bach, K. (1997). The semantics-pragmatics distinction: What it is and why it matters. E. Rolf (Ed.), Pragmatik, Linguistische Berichte içinde (s. 33-50). VS Verlag für Sozialwissenschaften. https://doi.org/10.1007/978-3-663-11116-0_3
• Bor, İ. (2011). Analitik dil felsefesinde dil, düşünce ve anlam. Elis.
• Burkhanov, I. (2003). Pragmatic specifications: usage indications, labels, examples; dictionaries of style, dictionary of collocations. P. Sterkenburg (Ed.), A practical guide to lexicography içinde (s. 102-113). John Benjamins Publishing Company.
• Carnap, R. (1939). Foundations of logic and mathematics. University of Chicago Press.
• Cruse, D. A. (2004). Meaning in language: An introduction to semantics and pragmatics (2. baskı). Oxford University Press.
• Grice, H. P. (1975). Logic and conversation. P. Cole & J. L. Morgan (Eds.), Syntax and semantics 3: Speech acts içinde (s. 41–58). New York Academic Press.
• Günay, D. (2013). Söylem Çözümlemesi. Papatya.
• Hartmann, R. R. K., & James, G. (2002). Dictionary of lexicography. Routledge.
• Huang, Y. (2016). Pragmatics, language use in context. K. Allan (Ed.), The Routledge handbook of linguistics içinde (s. 205-220). Routledge.
• Jackson, H. (2002). Lexicography: An introduction. Routledge.
• Kardaş, D. (2016). Türkçe öğrenen yabancı öğrencilerin sözlük kullanma tutum ve alışkanlıkları üzerine bir araştırma. Milli Eğitim Dergisi, 45(210), 507-519.
• Kawamura, A. (2003). How a compromise can be reached between theoretical pragmatics and practical lexicography (Module One) [Yayımlanmamış doktora tezi]. University of Birmingham.
• Landau, S. I. (2001). Dictionaries: The art and craft of lexicography. Cambridge University Press.
• Leech, G. N., & Thomas, J. (1987). Pragmatics and Dictionary. D. Summers (Ed.), Longman dictionary of contemporary English (2. baskı) içinde (F12-F13). Longman.
• Morris, C. W. (1938). Foundations of the theory of signs. O. Neurath, R. Carnap, & C. W. Morris (Eds.), International encyclopedia of unified science içinde (s. 77–138). University of Chicago Press.
• Nuccorini, S. (1993). Pragmatics in learners’ dictionaries. Journal of Pragmatics, 19(3), 215-237.
• Özbay, M. ve Melanlıoğlu, D. (2013). Türkçe öğrenen yabancıların sözlük kullanma becerileri üzerine bir araştırma. Ana Dili Eğitimi Dergisi, 1(1), 13-23.
• Palmer, F. R. (1981). Semantics: A new outline (2. baskı). Cambridge University Press.
• Saeed, J. I. (2003). Semantics. Blackwell Publishing.
• Searle, J. R. (1969). Speech acts: An essay in the philosophy of language. Cambridge University Press.
• Svensén, B. (1993). Practical lexicography: Principles and methods of dictionary-making. Oxford University Press.
• Svensén, B. (2009). A handbook of lexicography: Dictionaries and dictionary making in theory and practice. Cambridge University Press.
• Tamba-Mecz, I. (1997). Anlambilim (Çev.: N. Sevil). İletişim.
• Türk Dil Kurumu. (t.y.). Güncel Türkçe sözlük. http://www.sozluk.gov.tr
• Ullmann, S. (1951). The principles of semantics. Jackson, Son & Company.
• Wang, A. (2015). Pragmatic information in learners’ dictionaries: Redefined. L. Lan, J. Mckeown & L. Liming (Eds.), Proceedings of ASIALEX 2015 Hong Kong içinde (s. 204-212). Hong Kong Polytechnic University.
• Wittgenstein, L. (1953). Philosophical investigations (Çev.: G. E. Anscombe). Macmillan Publishing Company.
• Yang, W. X. (2007). On pragmatic information in learners’ dictionaries, with particular reference to LDOCE4. International Journal of Lexicography, 20(2), 147-173. doi:10.1093/ijl/ecm006.
• Zgusta, L. (1988). Pragmatics, lexicography and English dictionaries. World Englishes, 7(3), 243-253.