Suggestions for corrections regarding the homonymous word “saz” in the Turkish Dictionary

Yıl 2023, Sayı: 75, 131 - 150, 01.06.2023

Hüseyin Gökçe

https://doi.org/10.32925/tday.2023.98

Öz

Words with the same spelling and pronunciation but based on different etymologies are considered homonymous words. As in many languages, there are homonymous words in Turkish as well. In the Turkish Dictionary, Roman numerals are used to show that such words are homonymous. Although the Turkish Dictionary includes homonymous words, some words have escaped attention. Accordingly, some homonymous words were perceived as a polysemous words and were included in the dictionary in this way. This situation has often misled the dictionary users. Sometimes, correction and contribution studies were made, mostly at the article level, in order to correct such misconceptions. In this study too, some correction suggestions have been made about the homonymous word “saz” in the Turkish dictionary.
In Turkish Dictionary, there are two different homonymous words as “saz”, one in Turkish and one in Persian. However, as a result of the researches, it has been determined that there are three different homonymous words, one in Persian and two in Turkish. Since the homonymy is related to the Turkish Word “saz”, the Persian word “saz” is not emphasized. First of all, in order to understand the homonymy in the Turkish word “saz”, its meanings in historical and contemporary Turkish languages are emphasized. Then, the situation of this word in etymology studies is mentioned. In the conclusion part, suggestions about how to find this homophone word in Turkish Dictionary are given.

Anahtar Kelimeler

The word “saz”, the Turkish dictionary, homonymousness

Türkçe Sözlük’te yer alan eş gösterenli saz sözcüğüne ilişkin düzeltme önerileri

Öz

Yazım ve sesletimi aynı olan ancak farklı etimolojilere dayanan sözcükler eş gösterenli sözcükler olarak değerlendirilir. Birçok dilde olduğu gibi Türkçede de eş gösterenli sözcükler vardır. Türkçe Sözlük’te bu tür sözcüklerin eş gösterenli olduğunu göstermek amacıyla Romen rakamları kullanılmıştır. Türkçe Sözlük’te eş gösterenli sözcüklere yer verilmiş olsa da bazı sözcükler dikkatlerden kaçmıştır. Buna bağlı olarak bazı eş gösterenli sözcükler, çok anlamlı tek bir sözcükmüş gibi algılanmış ve sözlüğe de bu şekilde alınmıştır. Bu durum çoğu zaman sözlük kullanıcılarını yanılgıya düşürmüştür. Bazen bu tür yanılgıları düzeltmek amacıyla çoğunlukla makale düzeyinde, düzeltme ve katkı çalışmaları yapılmıştır. Bu çalışmada da Türkçe Sözlük’te yer alan eş gösterenli saz sözcüğü hakkında bazı düzeltme önerilerinde bulunulmuştur.
Türkçe Sözlük’te eş gösterenli, biri Türkçe biri Farsça olmak üzere iki farklı saz sözcüğü vardır. Ancak yapılan araştırmalar neticesinde saz sözcüğünün biri Farsça biri Türkçe olmak üzere iki değil, biri Farsça ikisi Türkçe olmak üzere eş gösterenli üç farklı sözcük olduğu tespit edilmiştir. Eş gösterenlilik Türkçe saz sözcüğü ile ilgili olduğu için Farsça saz sözcüğü üzerinde durulmamıştır. Öncelikle Türkçe saz sözcüğündeki eş gösterenliliğin anlaşılması amacıyla tarihî ve çağdaş Türk dillerindeki anlamları üzerinde durulmuştur. Ardından bu sözcüğün etimoloji çalışmalarındaki durumuna değinilmiştir. Sonuç bölümünde ise eş gösterenli olan bu sözcüğün Türkçe Sözlük’te nasıl yer alabileceği ile ilgili önerilere yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Saz sözcüğü, Türkçe Sözlük, eş gösterenlilik

Kaynakça

• Ağca, F. (2013). Tarihsel Türk dili alanlarında da edatı ve edatın kökeni üzerine. H. Şirin User ve B. Gül (Ed.), Yalım kaya bitigi Osman Fikri Sertkaya armağanı içinde (s. 99-107). Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü.
• Akalın, Ş. H. ve Turgunbayev, C. (2000). Teleüt ağzı sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Aksan, D. (2017). Anlambilim. Bilgi Yayınevi.
• Argunşah, M. ve Güner, G. (2015). Codex Cumanıcus. Kesit.
• Arıkoğlu, E. (2005). Örnekli Hakasça-Türkçe sözlük. Akçağ.
• Ataniyazow, S. (2004). Türkmen diliniŋ sözköki (etimologik) sözlügi. Türkmenistanın Milli Medeniyet Miras Merkezi.
• Atmaca, E. (2013). Eski Oğuz Türkçesinden günümüz Türkiye Türkçesine eşgösterenlilik. Dil Araştırmaları, 12, 117-138.
• Bayramov, A. ve Bayramova, A. (2014). Ağbaba şivesi sözlüyü. MMC’nin Matbaası.
• Behbutov, S. (2003). Azerbaycan diyalektoloji lügati. Türk Dil Kurumu.
• Beyitoğlu, Y. (2021). Karışık dilli eserlerin söz varlığı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Malatya: İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Ceylan, E. (1997). Çuvaşça çok zamanlı ses bilgisi. Türk Dil Kurumu.
• Çolak, D. (2019). Saha (Yakut) Türklerinin kııs debeliye destanı üzerine bir gramer incelemesi. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Erdal, M. (2007). The khazar language. P. B. Golden, H. B. Shammai ve A. Róna-Tas (Ed.), The world of the Khazars: New perspectives. Selected papers from the Jerusalem 1999 International Khazar Colloquium hosted by Ben Zvi Institute içinde (s. 75-108). Brill.
• Erkınay Tamtamış, H. K. (2021). Türkçede eş adlılık. Akademik Dil ve Edebiyat Dergisi, 5(1), 619-653.
• Gaydarci, G. A., Koltska, E. K., Pokrovskaya, L. A. ve Dukan, B. P. (1991). Gagauz Türkçesinin sözlüğü (Çev.: İ. Kaynak ve A. M. Doğru). Kültür Bakanlığı.
• Hartmann R. R. K. ve Reinhard, J. (1998). Dictionary of lexicography. Routledge.
• İmer. K., Kocaman, A. ve Özsoy, A. S. (2011). Dilbilim sözlüğü. Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
• Jockson, H. (2016). Sözlükbilime giriş (Çev.: M. Gürlek ve E. Patat). Kesit.
• Karaağaç, G. (2013). Dilbilimi terimleri sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Kaya, M. (2020). Halaçlar ve Türkçeleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Kayseri: Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Kiyasowa, G., Geldimyradow, A. ve Durdyýew, H. (2015). Türkmen diliniŋ düşündirişli sözlügi. Ylym.
• Koçak, M. (2019). Karay Türkçesi ağızlarının karşılaştırmalı söz varlığı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara: Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Koç. K., Bayniyazov, A. ve Başkapan, V. (2019). Kazak Türkçesi-Türkiye Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Maşkaraoğlu, S. (2018). Kırım Tatar söz varlığı. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İzmir: Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
• Naskali, E. G. ve Duranlı, M. (1999). Altayca Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Necip, E. N. (2013). Yeni Uygur Türkçesi sözlüğü (Çev.: İ. Kurban). Türk Dil Kurumu.
• Paasonen, H. (1950). Çuvaş sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Pekacar, Ç. (2011). Kumuk Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Poppe, N. (1960). Vergleichenden Grammatik der altaischen Sprachen. Otto Harrassowitz. Räsänen, M. (1969). Versuch eines etymologischen Wörterbuchs der Türksprachen. Suomalais-Ugrilainen Seura.
• Sami, Ş. (2019). Kamus-ı Türki (Haz.: P. Yavuzarslan). Türk Dil Kurumu.
• Sevortyan, E. V. (2003). Etimologiçeskiy slovar tyurkskih yazıkov. L-M-N-P-S. İzdatelstvo Nauka.
• Starostin, S., Dybo, A. ve Mudrak, O. (2003). An etymological dictionary of Altaic languages. Brill.
• Öner, M. (2009). Kazan Tatar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Özkan, A. ve Mert, A. (2020). Türkçe Sözlük’te yer alan eş gösterenli bazı sözcüklere ilişkin düzeltme önerileri. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 48, 1-12.
• Özşahin, M. (2017). Başkurt Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Tannagaşeva N. K. ve Akalın, Ş. H. (1995). Şor sözlüğü. Çukurova Üniversitesi Basımevi.
• Tavkul, U. (2000). Karaçay Malkar Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Tekin, T. (1979). Once more zetacism and sigmatism. Central Asiatic Journal, 23(1/2), 118-137.
• TDK (2009a). Tarama sözlüğü V. Türk Dil Kurumu.
• TDK (2009b). Derleme sözlüğü V. Türk Dil Kurumu.
• TDK (2011). Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu.
• Uyğur, C. V. (2019). Karakalpak Türkçesi sözlüğü. Türk Dil Kurumu.
• Ünal, O. (2016). Klasik Moğolca söz varlığında Türkçe kökenli kelimeler ve Türkçe-Moğolca ses denklikleri. Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul: Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
• Ünlü, S. (2013). Çağatay Türkçesi sözlüğü. Eğitim Yayınevi.
• Vardar, B. (2002). Açıklamalı dilbilim terimleri sözlüğü. Multilingual.
• Yudahin, K. K. (1994). Kırgız sözlüğü (Çev.: A. Taymas). Türk Dil Kurumu