Social Status of Non-Muslim Communities in the Ottoman Empire (The case of Ayntâb in the 19th Century)

Yıl 2021, Cilt: 2021 Sayı: 2, 121 - 137, 25.12.2021

Adem Çalışkan

Öz

This study aims to examine the place of non-Muslims living in Ayintâb in economic life. Non-Muslims living in the Ottoman Empire continued their religious, social and economic lives unrestrictedly for centuries. On the other hand, non-Muslims paid jizya tax to the state. The data of the study were obtained from the fiscal revenue jizya accounting book dated H.1258 /M.1843 and numbered ML. VRD. CMH. d. 149. The findings show that there were neighborhoods where non-Muslim communities live with or without Muslims, and there was no religious, class or closed cgrouping. In addition, the kinship ties of non-Muslims were determined from the examined book. The fact that 102 different professions were carried out by non-Muslims in the city indicates the commercial vitality of the city. Furthermore, the fact that non-Muslims were in the guild organization is remarkable since it revealed that there was no professional monopoly.

Anahtar Kelimeler

Ottoman Empire, Ayntâb, Jizya Accounting Book.

1843 YILINDA AYNTÂB’DA GAYRİMÜSLİMLERİN İKTİSADİ HAYATTAKİ KONUMLARI

Öz

Bu çalışma, Ayntâb’da yaşayan gayrimüslimlerin iktisadi durumlarını incelemeyi amaçlamaktadır. Osmanlı Devleti’nde yaşayan gayrimüslimler yüzyıllar boyunca dini, sosyal ve iktisadi hayatlarını rahat bir şekilde devam ettirmiştir. Buna karşılık gayrimüslimler de devlete cizye vergisi ödemiştir. Çalışmada kullanılan veriler, H.1258 /M.1843 tarihli ML. VRD. CMH. d. 149 numaralı maliye varidat cizye muhasebe defterinden elde edilmiştir. Elde edilen bulgular, kentteki gayrimüslim cemaatlerin Müslümanlarla birlikte veya ayrı mahallelerde yaşadığı ve iki topluluk arasında dini, sınıfsal ya da kapalı bir cemaatleşme olmadığını göstermektedir. Ayrıca incelenen defterden yola çıkarak gayrimüslimlerin akrabalık bağları da tespit edilmeye çalışılmıştır. Kentte, 102 farklı mesleğin gayrimüslimler tarafından yapılıyor olması, şehrin ticari yönden canlılığına işaret etmektedir. Gayrimüslimlerin lonca teşkilatı içinde yer alması, esnaf grubu içerisinde mesleki bir tekelleşmenin olmadığını göstermesi bakımından dikkat çekicidir.

Anahtar Kelimeler

Osmanlı Devleti, Ayntâb, Cizye Muhasebe Defteri

Kaynakça

• T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Maliye Varidat Muhasebesi Cizye Defterleri, ML. VRD.CMH. d. 149, H. 29 Zilhicce 1258/M. 31 Ocak 1843.
• Arıkan, Z.(1993). Tapu-Tahrir Defterleri Yayınıyla İlgili Bir Tasarı. Osmanlı Araştırmaları, Cilt. XIII, İstanbul, 69- 74. Başbakanlık Arşiv Rehberi. (2010). T. C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, İstanbul: Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayınları.
• Bayraktar, H.(2000). XIX. Yüzyılın İlk Yarısında Antep’in İdari Yapısı ve İktisadi Durumu (83-96). “Osmanlı Döneminde Gaziantep Sempozyumu” 22 Ekim 199, Gaziantep.
• Bayraktar, H.(2007). Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Urfa Sancağı (İdâri, Sosyal ve Ekonomik), Elâzığ: Fırat Üniversitesi Orta Doğu Araştırmaları Merkezi Yayınları.
• Can, M(2019). Safranbolulu Mehmed İzzet Paşa Vakfı’na Ait Hicri 1224 (Miladi 1809-1810) Tarihli Muhasebe Defteri Üzerine Bir Değerlendirme (522-533). “Uluslararası Geçmişten Günümüze Karabük ve Çevresinde Dini, İlmi ve Kültürel Hayat Sempozyumu”. Zonguldak: Karabük Üniversitesi Yayınları.
• Çakır, İ.E. (2015) 16. Yüzyılda Ayntâb Şehri, İstanbul: Yeditepe Yayınları.
• Çoruh, H. (2018). Temettüat Defterlerine Göre ERZURUM (1845) Sosyo-Ekonomik Hayat. Adana: Mustafa Kemal Üniversitesi Yayınları no:62.
• Çoruh, H. (2020). Cizye Tahrirlerine Göre Antakya’da Gayrimüslim Cemaatler. VAKANÜVİS-Uluslararası Tarih Araştırmaları Dergisi, 5-1,74-24.
• Dündar, R. (2012). H. 1269 (1852-1853) Tarihli Kıbrıs Cizye Muhasebe Defteri. Zeitschriftfürdie Welt der Türken Journal of World of Turks ZfWT, 4-2, 99-122.
• Dündar, R. (2016). H. 1271 (1854-1855) Tarihli Kıbrıs Cizye Muhasebe Defteri. Turkish Studies, 11-11, 53-76. Ercan, Y. (2001). Osmanlı Yönetiminde Gayrimüslimler Kuruluştan Tanzimat’a Kadar Sosyal, Ekonomik ve Hukuki Durumları. Ankara: Turhan Kitapevi.
• Erkal M.(1993). Cizye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt.8, İstanbul, 42-45.
• Faoqhı, S(2017). Osmanlı Zanaatkarları İmparatorluk Döneminde Zanaatlar ve Loncalar, Çev. Zülal Kılıç, İstanbul. Güllü, R.E. (2018). Türkiye’de Gayrimüslimlerin Yönetimi-Osmanlı’dan Cumhuriyet’e, İstanbul: Ötüken Yayınları.
• Gülsoy, U. (2010). Cizyeden Vatandaşlığa Osmanlı’nın Gayrimüslim Askerleri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• İnalcık, H. (1993). Osmanlı’larda Cizye. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 8, İstanbul, 45-48.
• İnalcık, H. (2012). Osmanlı ve Modern Türkiye – Araştırmalar, İstanbul: Timaş yayınları.
• Kal’a, A. (1995). Esnaf. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 11. 423-430.
• Kenanoğlu, M.M. (2017). Osmanlı Millet Sistemi Mit ve Gerçek. İstanbul: Klasik Yayınları.
• Kocaoğlu, B. (2018), Osmanlı Devleti’nde Cizye Vergisi. Ankara: Berikan.
• Koçak, Z. (2018). H. 1102 (M. 1690-1691) Tarihli Diyarbekir Eyaleti Cizye Defterinin Tanıtımı ve Tahlili. TAD, 37-63,219-265.
• Koçak, Z.(2018).1691 Tarihli Cizye Defterine Göre Pertek, Mazgirt, Çemişgezek ve Sağman Kazaları. OTAM, 41/Bahar, 91-218.
• Kurt, Y. (2018). Osmanlı Devleti Döneminde Gaziantep 1849 Tarihli Antep İcmal Nüfus Defteri ve Antep’in Nüfusu (215-228). “Günümüze Ayıntab-Gaziantep Tarihten Gaziantep”, ed. Ahmet Gündüz, M. Çelikdemir vd. Gazintep Büyükşehir Belediyesi Kültür Yayınları- 23.
• Özcoşar, İ. ve Güneş H.H. (2006). Osmanlı Devleti’nde Cizye ve 19. Yüzyıla Ait Bir Cizye Defteri: Cizre Sancağı’nın Cizye Defteri (Cizye Defter Numarası: 375). Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 5/15, (Kış),159-179.
• Özel, O. (2001). Avarız ve Cizye Defterleri. Osmanlı Devleti’nde Bilgi ve İstatistik, ed. Halil İnalcık ve Şevket Pamuk, Ankara: DİE Yayınları.
• Tez, Z.(2016). Meslekler Tarihi Eskiçağlardan Günümüze Zanaatsal ve Sanatsal Uğraşılar. İstanbul: İnkılap Yayınevi.
• Yel A. M. ve Küçükaşcı, Sabri. M.(2003). Mahalle. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt: 27, Ankara, 323-326.