Bir Zulmün Anatomisi: Gani Girici’nin Anıları Üzerinden Milli Mücadele Dönemi Adana’da Ermeni Mezalimi

Yıl 2024, Cilt: 2024 Sayı: 1, 149 - 171, 19.02.2024

Erdal Korkmaz

https://doi.org/10.58646/bengi.1432922

Öz

Osmanlı Devleti, Birinci Dünya Harbi’nden 30 Ekim 1918’de yaptığı Mondros Mütarekesi ile ayrılmıştır. Mütareke ağır hükümler içermiş ve Osmanlı ülkesinin işgaline zemin hazırlamıştır. İşgal edilen yerlerden birisi de Adana ve çevresi olmuştur. Adana’nın işgaline paralel olarak, bölgeye Fransızlar tarafından yoğun bir Ermeni nüfus getirilmiştir.
Ermeniler, Fransızların Adana ve çevresini işgali ve bölgede kalıcı hale gelmesi için bir araç olarak kullanılmıştır. Fransızlar, Ermenileri işgallerinin bir parçası olarak görürken, Ermeniler kurmak istedikleri devletleri için bu durumdan faydalanmıştır. Ermeniler kendi idealleri uğruna Türk köy, kasaba ve şehirlerine saldırarak oluşturdukları kaos ve korku ortamı ile Adana ve çevresinde çoğunluğu elde etmeyi, böylece kuracakları devletleri için uygun bir zemin yaratmayı amaçlamıştır.
Ermenilerin politikaları, Türkleri bölgeden zorla göç ettirmek üzerine şekillenmiştir. Bu siyasetin bir parçası olarak kadın, çoluk, çocuk demeden bölgedeki Türkleri katletmeye başlamışlardır. İlgili durumun en önemli örnekleri Camili Köyü ve Kaç Kaç Olayı sırasında yaşanmıştır. Buradaki olaylar sırasında Türk halkına acımasızca davranılmış, silahsız insanlar katledilerek zorla göçe tabi tutulmuştur.
Gani Girici’nin anılarının bir kısmı kaleme alınmış olsa da bazı anıları “Yeni Adana Gazetesinin” çeşitli sayfalarında kalmıştır. Bu çalışmada, Adana’da Milli Mücadele sırasında Ermenilerin yaptıkları mezalime, olaylara bizzat şahit olan Gani Girici’nin 1950 yılında yayımlanan anıları üzerinden yer verilecektir.

Anahtar Kelimeler

Milli Mücadele, Adana, Ermeni Mezalimi, Anılar, Hürriyet.

Etik Beyan

Bu makale etik kurallara uyularak hazırlanmıştır.

Kaynakça

• Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı
• CDAB, BOA, HSD.AFT.6.73
• CDAB, BOA, HSD.AFT.6.74
• (CDAB, BOA, HR.İM.54.9).
• MSB Arşiv ve Askeri Tarih Daire Başkanlığı (Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı-ATASE) Arşivi
• ATASE Arşivi, BDH, K: 2707, D: 332, F: 1-4, 1-4a.
• ATASE Arşivi, BDH, K: 2707, D: 332, F: 1-4a.
• ATASE Arşivi, İSH, K: 70, G: 106, B: 106-1.
• ATASE Arşivi, İSH, K: 67, G: 76, B: 76-1.
• Süreli Yayınlar
• Yeni Adana Gazetesi, 15 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 16 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 17 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 19 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 20 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 21 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 22 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 24 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 25 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 27 Haziran 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 10 Temmuz 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 11 Temmuz 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 12 Temmuz 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 13 Temmuz 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 14 Temmuz 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 15 Temmuz 1950.
• Yeni Adana Gazetesi, 21 Temmuz 1950.
• Akyüz, Yahya, Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu 1919-1922, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1988. Bağdatlılar, Adil, İstiklal Harbinde Kahraman Maraş, Toker Matbaası, İstanbul, 1974.
• Genelkurmay Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Daire Başkanlığı, Türk İstiklal Harbi IV’üncü Cilt Güney Cephesi, Genelkurmay Basımevi, Ankara, 2009.
• Selek, Sabahattin, Milli Mücadele, Cilt 1, Örgün Yayınları, İstanbul, 1982.
• Aysal, Necdet, “Milli Mücadele’de Mustafa Kemal Paşa ve Haymana”, Sakarya Zaferi ve Haymana II, Yayına Hazırlayanlar: Temuçin Faik Ertan, Hakan Uzun, Ankara Üniversitesi Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü Yayınları, Ankara, 2015, s.3-27.
• Başak, Tolga, “Mondros Mütarekesi Görüşmelerine İlişkin İngiliz Kayıtları ve Görüşmelerle İlgili Değerlendirmeler” Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi, Cilt: 18, Sayı: Özel, Yıl: 2018, s.5-71. Budak, Mustafa, “I. Dünya Savaşı Sonrası Yeni Uluslararası Düzen Kurma Sürecinde Osmanlı Devleti’nin Tavrı Paris Barış Konferansı’na Sunulan 23 Haziran 1919 Tarihli Muhtıra”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, Sayı: 7, Yıl: 1999, s.191-215.
• Çaykıran, Güzin, “Birinci Dünya Savaşında Osmanlı Ordusundaki Ermeni Askerler İle Rus ve Fransız Ordularındaki Ermeni Gönüllü Birlikleri (1914-1921)”, Ermeni Araştırmaları Dergisi, Sayı: 70, Yıl: 2021, s.107-140.
• Çelik, Kemal, “Milli Mücadelede Adana ve Çevresinin İşgali ve Kurtarılması”, Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu, 25-27 Aralık 2013/Gaziantep, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015, s.310-323.
• Ertan, Temuçin Faik, “Birinci Dünya Savaşı’nı Sona Erdiren Mütarekelerin Karşılaştırmalı Analizi”, 2. Uluslararası Tarih Sempozyumu (100. Yılında Birinci Dünya Savaşı) Bildiriler Kitabı/16-18 Ekim 2014/İzmir, Dokuz Eylül Üniversitesi Yayınları, İzmir, 2015, s.493-508.
• Eyicil, Ahmet, “30 Ekim 1918 Mondros Mütarekesi”, Mondros Mütarekesi’nin 100. Yılı: I. Dünya Savaşı’nın Sonu Mütarekeler ve Barış Antlaşmaları Uluslararası Sempozyumu Bildiriler Kitabı/24-26 Ekim 2018/Kahramanmaraş, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2019, s.27-47.
• Günay, Nejla, “Fransız İşgaline Karşı Maraş Şehir Merkezinde Yürütülen Mücadele ve Maraş’ın Kahramanları”, Milli Mücadelenin Güney Cepheleri, Editörler: Nejla Günay, Fahri Kılıç, Cedit Neşriyat, Ankara, 2021, s.106-123.
• Hatipoğlu, Süleyman, “Çukurova’da Fransız-Ermeni İşbirliği (1918-1921)”, Belleten, Cilt: 66, Sayı: 247, Yıl: 2002, s. 943-966.
• İlter, Erdal, “Milli Mücadelede Doğu Lejyonu (Legion D’orient)’nun Fransız İşgal Bölgesindeki Fonksiyonu”, Atatürk Yolu Dergisi, Sayı: 3, Yıl: 1989, s.419-436.
• Kapucu, Davud, “Arşiv Belgeleri Çerçevesinde İnönü Muharebelerinin Kazanılmasında Türk Havacılarının Katkısı”, Belgi Dergisi, Sayı: 23, Yıl: 2022, s.73-98.
• Özçelik, Şeyda, “Abdülgani Girici’nin Hatıralarında Çukurova’nın Kurtuluş Hikâyesi”, Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu, 25-27 Aralık 2013/Gaziantep, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015, s.429-449.
• Özlü, Hüsnü, “İstiklal Savaşı’nda Adana Bölgesinde Tekelioğlu Sinan Bey’in Faaliyetleri ve Bölgedeki Askeri Harekâtın Değerlendirilmesi”, Milli Mücadele’de Güney Bölgesi Sempozyumu, 25-27 Aralık 2013/Gaziantep, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, Ankara, 2015, s.325-348.
• Türkmen, Zekeriya, “İstanbul’un İşgali ve İşgal Dönemindeki Uygulamalar (13 Kasım 1918-16 Mart 1920)”, Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Cilt: XVIII, Sayı: 53, Temmuz 2002, s.319-372.