Kasas Sûresi 9 ile İnsân Sûresi 18. Âyetlerdeki Vakf ve İbtidânın Arap Diline Uygunluğu Meselesi

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 325 - 338, 15.12.2020

Haşim Özdaş

https://doi.org/10.33460/beuifd.782608

Öz

Durmak anlamındaki vakf, anlamın tamamlandığı yerlerde okumayı kesip nefes almak; başlamak anlamındaki ibtidâ ise, anlam bütünlüğüne uygun düşen yerlerden başlayarak okumayı sürdürmek, şeklinde tarif edilmektedir. İfadelerdeki anlamları ortaya çıkaran vakf ve ibtidâ konusunun hem Arap dili hem de kıraât ve tefsir için önemli bir konu olduğu ifade edilmiştir. İbn Abbas’tan nakledilen bir rivayete göre, o, Kasas sûresi 9. âyette geçen لَاedatı üzerinde vakf edip تَقْتُلُوهُ fiili ile ibtidâ etmiştir. Diğer bazı âlimlerin ise, İnsân sûresi 18. âyette geçen تُسَمّٰى fiili üzerine duraklayıp, “Ey Muhammed, o kaynağa bir yol ara!” anlamında olduğu söylenen سَلْسَب۪يلًا lafzı ile ibtidâ ettikleri ifade edilmiştir. Ancak bunun Arap diline uygun olmadığı, ayrıca âyetlerin yanlış anlaşılmasına yol açtığı için gerek tefsir gerekse kıraât âlimleri tarafından eleştirilmiştir. Bu çalışmada, vakf ve ibtidânın sözlük ve terim anlamlarına kısaca değindikten sonra, ilgili âyetlerde sözü edilen duraklamaların âyetlerin anlamına etkisinin yanı sıra ilgili vakf ve ibtidânın Arap diline uygun olup-olmadığı meselesi irdelenecektir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir,, Vakf-ibtidâ,, Arap Dili,, Kasas 9,, İnsân 18,

Kaynakça

• Âlûsî, Mahmûd b. Abdullah. Rûḥü’l-me‘ânî fî tefsîri’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm ve’s-Seb‘i’l-Mesânî. 30 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-‘Arabî, ts.
• Câhiz, Ebû Osman ‘Amr b. Bahr. Kitâbü’l-ḥayevân. thk. Abdüsselâm Muhammed Harûn. 8 Cilt. Mısır: Mustafa el-Babî el-Halebî, 2. Basım, 1966.
• Cüreysî, Muhammed Mekkî Nasr. Nihâyetü’l-ḳavli’l-müfîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. thk. Abdullah Mahmûd Muhammed Ömer. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1424.
• Ebû Amr ed-Dânî, Osman b. Sa‘îd b. Osman. el-Müktefâ fi’l-vaḳfi ve’l-ibtidâ. thk. Cemalüddin Muhammed Şeref. Tanta/Mısır: Dârü’s-Sahabeti li’t-Türâs, 1427.
• Ebû Hâtim, Ahmed b. Hemdan er-Râzî. Kitâbü’z-zîne fi’l-kelimâti’l-İslâmiyyeti’l-‘Arabiyye. thk. Hüseyin b. Fedlullah el-Hemedânî. Sana/Yemen: Merkezü’d-Dirasât ve’l-Bühûs’l-Yemenî, 1415.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yûsuf. el-Baḥrü’l-müḥît. thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 1993.
• Ebü’l-Berekât İbnü’l-Enbârî, Abdurrahman b. Muhammed. el-Beyân fî ġerîbi i‘râbi’l-Ḳur’ân. thk. Taha Abdulhamîd Taha. 2 Cilt. Kahire: el-Hey’etü’l-Mısriyye el-Amme li’l-Kitâb, 1400.
• Ezherî, Ebû Mansûr Muhammed b. Ahmed. Tehẕîbü’l-lüġa. thk. Ali Hasan Hilâlî. 16 Cilt. Kahire: ed-Dârü’l-Mısriyye li’l-Te’lîf ve’t-Tercüme, 1384.
• Ferrâ, Ebû Zekeriyyâ Yahyâ b. Ziyâd. Me‘âni’l-Ḳur’ân. 3 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 3. Basım, 1403/1983.
• Haddâdî, Ahmed b. Muhammed es-Semerkandî. el-Medḫal li ‘ilmi tefsîri Kitâbi’l-Allah Teâlâ. thk. Safvân ‘Adnân Dâvûdî. Dımaşk - Beyrut: Dârü’l-Kalem - Dâretü’l-‘Ulûm, 1408.
• Hâkim el-Cüşemî, Ebû Sa‘îd Mühsin b. Muhammed. et-Tehẕîb fi’t-tefsîr. thk. Abdurrahman b. Süleyman es-Sâlimî. 10 Cilt. Kahire - Beyrut: Dârü’l-Kitâb el-Misrî - Dârü’l-Kitâb el-Lübnânî, 1440.
• İbn ‘Atıyye, Ebû Muhammed Abdülhak b. Gālib. el-Müḥarrarü’l-vecîz fî tefsîri’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. Abdüsselâm Abdüşşâfî Muhammed. 6 Cilt. Beyrut: Darü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, 2001.
• İbn Ebû Hâtim, Abdurrahman b. Muhammed. Tefsîrü’l-Ḳur’âni’l-‘Aẓîm müsneden ‘an Rasûli’l-Allah ve’ṣ-ṣaḥâbeti ve’t-tâbi‘în. thk. Es‘ad Muhammed et-Tayyib. 10 Cilt. Mekke: Mektebetu Nezar Mustafa el-Bâz, 1417/1997.
• İbn Fâris, Ebû Hasan Ahmed. Mü’cemu meḳāyîsi’l-lüġa. thk. Abdüsselâm Muhammed Harûn. 6 Cilt. Dârü’l-Fikr, 1979.
• İbn Hacer el-‘Askalânî, Ali b. Ahmed. Taḳrîbü’t-tehẕîb. thk. ‘Âdil Mürşid. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 1999.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyin b. Ahmed. Müḫtaṣar fî şevâzzi’l-Ḳur’ân min kitâbi’l-bedî‘. Kahire: Mektebetü’l-Mütenebbî, ts.
• İbn Hişâm en-Nahvî, Abdullah b. Yusuf. Müġi’l-lebîb ‘an kütübi’l-a‘arîb. thk. Abdüllatif Muhammed el-Hatîb. 6 Cilt. Kuveyt: el-Meclisü’l-Vatanî li’s-Sakafe ve’l-Fünûn ve’l-Edeb, 1423.
• İbn Manzûr, Muhammed b. Mükerrem. Lisânü’l-‘Arab. 55 Cilt. Kahire: Dârü’l-Maârif, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. en-Neşr fi’l-ḳıraâti’l-‘aşr. thk. Muhammed Ali ed-Debbâ‘. 2 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye, ts.
• İbnü’l-Cezerî, Muhammed b. Muhammed. et-Temhîd fî ‘ilmi’t-tecvîd. thk. Ali Hüseyin el-Bevvâb. Rıyad: Mektebetü’l-Ma‘arif, 1421.
• İbnü’l-Enbârî, Ebû Bekir Muhammed b. Kasım. Îḍâḥü’l-vaḳf ve’l-ibtidâ. thk. Mühyüddin Abdurrahman Ramadan. 2 Cilt. Dımaşk: Mecme‘u’l-Lüġati’l-‘Arabiyye, 1391.
• Karaçam, İsmail. Kur’ân-ı Kerîm’in Faziletleri ve Okunma Kâideleri. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 30. Basım, 2016.
• Karagöz, Mustafa. “Ayetlerdeki Durak Yerlerinin Anlama Etkisi (Bakara Sûresi 96. Ayet Örneği)”. Bilimname 21/2 (2011), 199-221.
• Kayhan, Veli. “Vakf ve İbtida İlmi ve Kur’an Tefsîrindeki Yeri”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 10/2 (2006), 293-336.
• Kirmânî, Mahmûd b. Hamza. Ġarâibü’t-tefsîr ve ‘acâibü’t-te’vîl. thk. Şmrân Serkâl Yunus el-‘İclî. Cidde - Beyrut: Dârü’l-Küble li’s-Sekafeti’l-İslâmiyye - Müessesetu ‘Ulûmi’l-Kur’ân, ts.
• Kurtubî, Muhammed b. Ahmed. el-Câmi‘ li aḥkâmü’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2006.
• Mâtürîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed. Te’vîlâtü’l-Ḳur’ân. thk. Ahmet Vanlıoğlu - Bekir Topaloğlu. 18 Cilt. İstanbul: Mizan Yayınevi, 2005.
• Mâverdî, Ebü’l-Hasan Ali b. Muhammed b. Habîb. en-Nüket ve’l-‘uyûn Tefsîrü’l-Mâverdî. thk. Seyyid b. Abdulmaksûd b. Abdurrahim. 6 Cilt. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-‘İlmiyye - Müessesetü’l-Kütübi’s-Sekâfiyye, ts.
• Mekkî b. Ebû Tâlib, Ebû Muhammed. Müşkilu i‘râbü’l-Ḳur’ân. thk. Hâtım Salih ed-Dâmin. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2. Basım, 1405.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. el-Ḳita‘u ve’l-i’tinâf. thk. Abdurrahman b. İbrahim el-Mâtürûdî. 6 Cilt. Riyad: Dâru ‘Alemü’l-Kütüb, 1413.
• Nehhâs, Ebû Ca‘fer Ahmed b. Muhammed. İ‘râbü’l-Ḳur’ân. thk. Halid el-Ali. Beyrut: Dârü’l-Me‘rife, 2. Basım, 1429.
• Süleymaniye Vakfı Meali. çev. Abdulaziz Bayındır, Erişim 14 Ağustos 2020. https://www.suleymaniyevakfimeali.com
• Özdaş, Haşim. “Nazzâm’ın İlk Dönem Müfessirlerine Dilsel Eleştirileri”. İslâmî Araştırmalar Dergisi 31/1 (2020), 18-31.
• Sehâvî, Ali b. Muhammed b. Abdüssamed. Cemâlü’l-ḳürrâ ve ikmâlü’l-iḳrâ’. thk. Ali Hüseyin el-Bevâb. Mekke: Mektebetü’t-Türâs, 1408.
• Semîn el-Halebî, Ahmed b. Yûsuf. ed-Dürrü’l-maṣûn fî ‘ulûmi’l-Kitâb’l-‘Azîz. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. 11 Cilt. Dımaşk: Dârü’l-Kalem, ts.
• Süyûtî, Abdurrahman b. Ebû Bekir. el-İtḳān fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Ahmed b. Ali. 3 Cilt. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.
• Taberî, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vili âyi’l-Ḳur’ân. thk. Abdullah b. Abdülmühsin et-Türkî. 26 Cilt. Kahire: Merkezü’l-Bühûs ve’d-Dirasâti’l-‘Arabiyye ve’l-İslâmiyye Dâru Hicr, 2001.
• Temel, Nihat. Kur’an Kıraatında Vakf ve İbtidâ. İstanbul: M.Ü. İlâhiyat Fakültesi Vakfı Yayınları, 4. Basım, 2016. ‘Ukberî, Ebü’l-Bekâ Abdullah b. Hüseyin. İ‘râbü’l-ḳirâat eş-şevâẕẕ. thk. Muhammed Seyyid Ahmed ‘Azzûz. 2 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 1417.
• Üşmûnî, Ahmed b. Muhammed b. Abdülkerîm. Menârü’l-hüdâ fî beyâni’l-vaḳfi ve’l-ibtidâ. Mısır: Mustafa el-Babî el-Halebî, 2. Basım, 1393.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrâhim. Me‘âni’l-Ḳur’ân ve i‘râbuh. thk. Abdülcelîl Abduh Şelebi. 5 Cilt. Beyrut: ‘Alemü’l-Kütüb, 1988.
• Zekeriyyâ el-Ensârî, Ebû Yahyâ. el-Maḳṣid li talḫîṣi mâ fi’l-mürşid fi’l-vaḳfi ve’l-ibtidâ. Mısır: Mustafa el-Babî el-Halebî, 2. Basım, 1393.
• Zemahşerî, Mahmûd b. Ömer. el-Keşşâf ‘an ḥaḳāiḳi ġavâmiḍi’t-tenzîl ve ’uyûni’l-eḳāvîl fî vücûhi’t-te’vîl. thk. ‘Âdil Ahmed Abdülmevcûd. 6 Cilt. Riyad: Mektebetü’l-‘Ubeykân, 1418/1998.
• Zerkeşî, Bedrüddîn Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Ḳur’ân. thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim. 4 Cilt. Kahire: Mektebetu Dârü’t-Türâs, 3. Basım, 1404/1984.