Osmanlı Fetret Dönemi Fakihlerinden Şeyh Bedreddin ve Câmiu’l-Fusûleyn İsimli Eseri

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 365 - 394, 15.12.2020

Şerif Gedik

https://doi.org/10.33460/beuifd.785432

Öz

Bu çalışmada Osmanlı siyasi ve kültürel tarihinde farklı bir yere sahip, Osmanlı fetret döneminin önemli simalarından fakih Bedreddin Simavî’nin İslam hukuku açısından en meşhur ve en önemli eseri Câmiu’l-Fusûleyn’in tanıtımı yapılmıştır. Uzun süre müftü ve kadıların el kitabı olan bu eser, Üsrûşenî’nin (öl. 632/1235) otuz fasıldan oluşan el-Fusûl’ü ile İmâdüddin’in (öl. 670/1271) kırk fasıldan oluşan Fusûlü’l-ihkâm fî usûli’l-ahkâm adlı eserlerinin bir araya getirilmesi suretiyle oluşturulmuştur. Kendisinden sonra yazılan birçok esere kaynaklık eden ve Mecelle’nin kaynakları arasında da yer alan bu eserin tanıtımına geçilmeden önce Osmanlı fetret dönemine, Şeyh Bedreddin’in kısaca hayatına, ilim tahsiline, isyan hareketine ve idamına işaret edilmiştir. Eserin yazılış gayesi, özelliği, muhtevası, kaynakları, eserin yazılmasında takip edilen yöntem, yazma nüshaları, eser üzerine yapılan çalışmalar ve esere atıfta bulunan bazı kaynaklar hakkında genel bir değerlendirme yapılarak ilgili konular hakkında açıklamalara yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Fıkıh, Bedreddin es-Simâvî, Câmiu'l-Fusûleyn, Üsrûşenî, İmâdüddin, Fürû‘ Fıkıh

Kaynakça

• Ağbal, Davut "Kadızâde Mehmet Efendi’nin Üç Risâlesi Bağlamında Astroloji ile İlgili Görüşleri", Erzurum İspirli Kadızâde Mehmet Arif Efendi ve Ömer Efendi Sempozyumu, ed. Ömer Kara, (Erzurum: 2014), 357-387.
• Aksoy, Hasan, "MÜEYYEDZÂDE ABDURRAHMAN EFENDİ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31/485-486, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Aktan, Hamza, "İSTİHKAK", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 23/336-337, İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Apaydın, Hacı. Yunus, Yargılama Usûlüne Dair Câmiu’l-Fusûleyn, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 2012.
• Âşıkpaşazâde, Tevârih-i Âl-i Osman, Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi, 1875.
• Aydın, Mehmet Akif, Türk Hukuk Tarihi, İstanbul: Beta Yayınları, 1999.
• Bardakoğlu, Ali, "CÂMIU’l-FUSÛLEYN", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 7/108-109, İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• Bardakoğlu, Ali, "VESÂYET", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 43/66-70, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Başar, Fahameddin, "FETRET DEVRİ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12/480-482, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Başar, Fahameddin, "MÛSÂ ÇELEBİ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 31/216-217, İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bayındır, Abdülaziz, "Bey’ bi’l-vefâ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 6/20-22, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Bedreddin Simavî, Câmiu’l-Fusûleyn, Süleymaniye Kütüphanesi, Halet Efendi, 119.
• Bedreddin Simavî, Letâifu’l-İşârât, Süleymaniye Kütüphanesi, Yeni cami, 540.
• Bedreddin Simavî, Teshil, Süleymaniye Kütüphanesi, Damad İbrahim Paşa, 553.
• Bursalı Mehmed Tâhir, Osmanlı Müellifleri, İstanbul: Matba Âmir, 1333/1915, 3 Cilt
• Cin, Halil - Akgündüz, Ahmet, Türk-İslâm Hukuk Tarihi, İstanbul: Timaş Yayınları, 1990.
• Çalık, Bünyamin, Kadızâde Muhammed Arif Efendi’nin “Bahru’l-Fetâvâ” Adlı Eserinin Fetvâ Açısından Değerlendirmesi, Erzurum: Atatürk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Üniversitesi, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
• Çatalcalı Ali Efendi, Fetâvâ-yı Ali Efendi, Türkiye Büyük Millet Meclisi Kütüphanesi, 1257
• Çelebi, İlyas, "KEMALPAŞAZÂDE", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25/245-247, İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Dindar, Bilal, "BEDREDDİN SİMÂVÎ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 5/331-334, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Düzenli, Pehlül, ‘Osmanlı Fetvâsında "Muteber Kaynak" ve "Müftâ Bih Mesele" Problemi’ Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, 11/22, (2013), 9-78.
• Fahrüddîn Yahya b. Abdullah er-Rumî’, Ferâizü’l-Leâli (Ferâidü’l-Leâli), İstanbul: Süleymaniye Kütüphanesi, Karaçelebizâde Koleksiyonu, 177.
• Fazlıoğlu, İhsan, "KADIZÂDE-İ RÛMÎ" Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 24/98-100, İstanbul: TDV Yayınları, 2001.
• Gedizli Mehmet Efendi, Müretteb Câmii’l-Fusûleyn, Diyanet İşleri Başkanlığı Kütüphanesi, 3891.
• Ghowsodin Tahiry, Zeynüddin İbn Nüceym’in Hâşiyetü ala Câmii’l-Fusûleyn Adlı Eserinin Tahkik ve Değerlendirilmesi, Konya: Necmeddin Erbakan Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2016.
• Gözübenli, Beşir, "FUZÛLÎ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 13/239-240, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Halil b. İsmail, Menâkıbu Şeyh Bedreddin bin Kadî İsrâil, Muallim Cevdet Kütüphanesi, 157.
• Hoca Sadeddîn Efendi, Tâcü’t-tevârih, 5 Cilt, haz. İsmet Parmaksızoğlu, Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 3. Basım, 1992.
• İnalcık, Halil, "MEHMED I", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 28/391-394, İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• İpşirli, Mehmet, "MAHZAR", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 27/398-401, İstanbul: TDV Yayınları, 2003.
• İpşirli, Mehmet, "ÇATALCALI ALİ EFENDİ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 8/234-235, İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
• İpşirli, Mehmet, "ABDULLAH EFENDİ, Yenişehirli", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 1/100-101, İstanbul: TDV Yayınları, 1988.
• İpşirli, Mehmet, "DÜRRÎZÂDE MEHMET ÂRİF EFENDİ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 10/37, İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Kâtip Çelebi, Keşfü’z-zunûn, 2 Cilt, Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, ty..
• Kallek, Cengiz, "FETÂVÂ-yı ALİ EFENDİ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12/438, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Kaygusuz, Bezmi Nusret, Şeyh Bedreddin Simavenî, İzmir: İhsan Gümüşayak Matbası, 1957.
• Kemalpaşazâde, Mühimmâtü’l-Müftîn, Süleymaniye Kütüphanesi, Çorlulu Ali Paşa, 280.
• Koca, Ferhat, "MESUD EFENDİ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 29/344-345, İstanbul: TDV Yayınları, 2004.
• Köse, Saffet, "NETÎCETÜ’l-FETÂVÂ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 33/26-27, İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Leknevî Abdulhay, el-Fevâidü’l-behiyye fî terâcimi’l-Hanefiyye, Beyrut: Daru’l-Ma ‘ruf, ty.
• Madazlı, Ahmet, "Hacı Torun Efendi", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 14/498-499, İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• Mehmed, Süreyya, Sicill-i Osmanî, haz. Nuri Akbayar, 6 Cilt, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1996.
• Nişancızâde, Nurû’l-ayn fî İslâhi Câmii’l-Fusûleyn, Süleymaniye Kütüphanesi, Âşir Efendi, 127.
• Ocak, Ahmet Yaşar, Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları, 1998.
• Öğüt, Salim, "FETÂVÂ-yı FEYZİYYE", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12/443, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Özel, Ahmet, "BEHCETÜ’l-FETÂVÂ", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 5/346, İstanbul: TDV Yayınları, 1992.
• Pekcan, Ali, "Remlî, Hayreddin b. Ahmet", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 34/563-564, İstanbul: TDV Yayınları, 2007.
• Sarıbıyık, Mustafa, "Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin Mahmut", Sosyal Bilimler Araştırma Dergisi, 2/3,(2004), 35-45.
• Som, Mehmet Nusret, Tarihçe-i Erzurum, haz. Ahmet Fidan, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2005.
• Süleyman b. Ali el-Karamâni, el-Es’ile ve’l-Ecvibetü’l-Müteallika bi Câmii’l-Fusûleyn, Süleymaniye Kütüphanesi, Turhan Vâlide Sultan, 97.
• Şafak, Ali, "ERŞ" Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 11/307-308, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Taşköprîzâde, eş-Şekâiku’n-Nu’maniyye fî ulemâi’d devleti’l-Osmâniyye, Beyrut: Daru’l-Kitabi’l-Arabî, 1975.
• Tayşi, Mehmet Serhan, "Feyzullah Efendi, Seyyid", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 12/527-528, İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Topal, Şevket, "ZİLYEDLİK", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 44/417-420, İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Turan, Şerafettin, "KEMALPAŞAZÂDE", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, 25/238-240, İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi, 10 Cilt, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1988.
• Yaltkaya, Muhammed Şerefettin, Simavna Kadısıoğlu Şeyh Bedreddin, İstanbul: Şehzâdepaşa Evkâfı İslâmiyye Matbası, 1924.
• Yenişehirli Abdullah Efendi, Behcetü’l-Fetâva, Süleymaniye Kütüphanesi, Esad Efendi, 576.
• Yıldız, Kemal, Nacar, Tayyip, ‘Mir’ât-ı Mecelle’de Belirtilen Mecelle Kaynakları’ İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi, 20, (2012), 87-105
• Yüksel, Müfid, Simavna Kadısı Oğlu Şeyh Bedreddin, İstanbul: Bakış Yayınları, 2002.
• Zeynüddîn b. İbrahim b. Nüceym, Hâşiyetü alâ Câmii’l-Fusûleyn, Süleymaniye Kütüphanesi, Veliyyüddin Carullah Koleksiyonu, 610