METİN DİL BİLİMİ VE ORTAYA ÇIKIŞI

Yıl 2020, Cilt: 7 Sayı: 2, 449 - 473, 15.12.2020

Mustafa İbiş

https://doi.org/10.33460/beuifd.789912

Öz

Metin dil bilimi, yakın geçmişte temelleri atılmış ve henüz olgunlaşma yolunda serüvenini tamamlamamıştır. Bu bilim, dil araştırmacıları tarafından metin, söylem ve hitapta yer alan ifadeleri karşı tarafa en iyi aktaran araç olarak görülmüştür.
Metin dil bilimi, kelamın söylendiği zaman ve zeminde hangi manayı çağrıştırdığını araştırır. O, klasik söylem ve metinleri gereğinden fazla eleştirmeme ve yeni söylemlerin taassubuna girmeme konusunda araştırmacıya yeni yöntemler belirler. Metin dil bilimi, geleneksel dil eğitimi kurallarından farklı, klasik ve modern ilmi metinlere aracılık yapıp bunları tahlil etmeye yarar. Metin dil bilimi, bu güne kadar yapılmış en objektif tahlil yöntemi olarak değerlendirilmiştir. Bu bilimin kuralları daha önceki dönemlerde nispeten uygulanıyor olsa da bunun müstakil bir ilim haline dönüşmesi, bu ilme yeni kurallar kazandırmıştır. Bu kurallar sayesinde metnin terkip, delalet ve yapısal yönden ele alınmasına öncülük etmiştir.
Metin dil bilimi çalışmaları, modern dil biliminin temelleri üzerine bina edilmiştir. Yirminci yüzyılda araştırmaya tabi tutulan modern dilin yapısal ve dönüşsel çalışmaları bu ilmin ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Bununla beraber metin dil bilimi henüz tam olarak çerçevesi çizilmiş ve metodolojik olarak tamama ermiş değildir.

Anahtar Kelimeler

Metin dil bilimi, metin, Söylem

Kaynakça

• Afîfî, Ahmed. Naḥvu’n-naṣṣ: İtticâh cedîd fi’d-dersi’n-naḥvî. Kahire: Mektebetu Zehrâ eş-Şark, 2001.
• Barthes, Roland. Heshesetu’l-luġa (Le bruissement De lalangue). Trc. Munzir Ayâşî. Halep: Merkezu’l-İnmâ el-Hadârî, 1999.
• Barthes, Roland. Leẕẕetu’n-naṣṣ (Le plaisir du texte). Trc. Munzir Ayâşî. Halep: Merkezu’l-İnmâ el-Hadârî, 1992.
• Buhayrî, Saîd Hasan. ‘İlmu’l-luġati’n-naṣṣ: el-Mefâhîm ve’l-itticâhât. Mısır: eş-Şeriketu’l-‘Alemiyyetu Luncmân, 1997.
• De Beaugrande, Robert. en-Naṣṣ ve’l-ḫiṭâb ve’l-icrâ. Trc. Temmâm Hassân. Kahire: ‘Âlemü’l-Kütub, 1999.
• Dijk, Teun A. Van. en-Naṣṣu ve’s-siyâḳ: İstiḳsâu’l-baḫsi fi’l-ḫiṭâbi’d-delâlî ve’t-tedâvulî (Text and Context). Trc. Abdulkādir Kanînî. Beyrut: ed-Dâru’l-Beyzâ, 2000.
• Dijk, Teun A. Van. Medḫalu mutedâḫil’l-iḫtiṣâṣât. Trc. Saîd Hasan Buhayrî. Kahire: Dâru’l-Kâhire, 2001.
• el-Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. Thk. Abdulhamîd Hendâvî. 4 Cilt. 3. Baskı. Beyrut: Dâru’l-Kutubi’l-‘İlmiyye, 2003.
• Fowler, Roger. el-Lisâniyyât ve’r-rivâye. Trc. Ahmed Sabra. İskenderiyye: Müessesetü Havrıs, 2009.
• Hamânî, Hasan. “et-Taḥlîlu’l-belâġî li’n-naṣṣi’l-Ḳur’ânî mine’l-istibâne ila’t-teẕevvuḳ (Mukârabe min zâviye ‘ilmi’n-naṣṣ)”. el-Mecelletu’l-‘Arabiyye li’n-naşri’l-‘ilmî Dergisi 15/2 (1) (Ocak 2020): 99-113.
• Hatâbî, Muhammed. Lisâniyyâtu’n-naṣṣ: Medḫal ilâ insicâmi’l-ḫiṭâb. Beyrut: el-Merkezu’s-Sakâfi’l-‘Arabî, 1991.
• Heinemann, Wolfgang – Viehweger, Dieter. Medḫal ilâ ‘ilmi’l-luġati’n-naṣṣ. Trc. Saîd Hasan Buhayrî, Kahire: Mektebetu Zehrâ eş-Şark, 2004.
• Hendrick, Wiliam. ‘İlmu’l-luġati’s-sîmiyâî ve’l-edebu’l-mervî. Trc. Nevzâd Hasan Ahmed – Yoel Yûsuf Azîz. Beyrut: ed-Dâru’l-‘Arabiyye, 2010.
• Ivaz, Yûsuf Nûr. ‘İlmu’n-naṣṣ ve ve naẓariyyetu’t-terceme. Mekke: Dâru’s-Sıkka, 1990.
• İbn Manzûr, Ebû Fazl Cemâlüddîn Muhammed b. Mükrim. Lisânü’l-‘Arab. 15 Cilt. Beyrut: Dâru Sâdır, 2010.
• İbrâhîm el-Fakî, Subhî. ‘İlmu’l-luġati’n-naṣṣi beyne’n-naẓariyyeti ve’t-taṭbîḳ (Dirâsetun taṭbîḳiyyetun ‘ala’s-suveri’l-Mekkiyyi). 2 Cilt. Kahire: Dâru Kabâ, 2000.
• Lakâh, Abdunnâsır. Mefhûmu’n-naṣṣ fi’l-fikri’l-luġaviyyi’l-mu‘âṣır (el-Lisâniyyât ve’-luġatu’l-‘arabiyyetu beyne’n-naẓariyye ve’t-taṭbîḳ adlı kitap dizisi çalışması konusu). Meknes: Câmi‘atu’l-Mevlâ İsmâîl, 1992.
• Maslûh, Sa‘d. el-‘Arabiyyetu min naḥvi’l-cümle ilâ naḥvi’n-naṣṣ (et-Tiẕkârî adlı kitap dizisi çalışması konusu). Haz. Vedî‘a Tâhâ en-Necm ve Abduh Bedevî. Kuveyt: Câmi‘atü’l-Kuveyt, 1990.
• Maslûh, Sa‘d. fi’l-Belâġati’l-‘arabiyye ve’l-uslûbiyyâti’l-lisâniyye (Âfâḳ Cedîde). Kuveyt: Meclisu’n-Naşri’l-‘İlmî, 2003.
• Miftâh, Muhammed. Taḥlîlu’l-ḫiṭâbi’ş-şi‘rî (İstirâtîciyyetu’t-tenaṣṣ). İskenderiye: ed-Dâru’l-Beyzâ, 1992.
• Mîrtâc, Fevziye. et-Taḥlîlu’n-naṣṣî: fi’t-Tefâsîri’l-Ḳur’âniyyeti’l-beyâniyyeti ve’l-mevḍû‘iyye (Dirâsetun taḥlîliyyetun fî ḍav’i menheci naḥvi’n-naṣṣ). Doktora Tezi, Pakistan İslamabad Uluslararası İslam Üniversitesi, 2013.
• Muhammed, Azmî. “ ‘İlmu’l-luġati’n-naṣṣ (el-İrhâsâtü’l-ûlâ ve bedâyâtu’n-neş’e)”. Cami‘atü Ümmi’l-Ḳurâ li-‘ulûmi’l-luġa ve âdâbihâ Dergisi 13/2 (Mayıs 2014): 125-192.
• Muheyrî, Abdulkādir. Naẓarâtun fi’t-turâsi’l-luġaviyyi’l-‘arabî. Beyrut: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1993.
• Özkan, Bülent. “Metindilbilimi, Metindilbilimsel Bağdaşıklık Ve Haldun Taner’in ‘Onikiye Bir Var’ Adlı Öyküsünde Metindilbilimsel Bağdaşıklık Görünümleri”. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 13/1 (2004): 167-182.
• Rastier, François. Funûnu’n-naṣṣ ve ‘ulûmuh. Trc. İdrîs el-Hattâb. Fas: Dâru Toubkâl, 2010.
• Şâviş, Muhammed. Uṣûlu taḥlîli’l-ḫiṭâb: fi’n-Naẓariyyeti’n-naḥviyyeti’l-‘arabiyye (Te’sîsu naḥvi’n-naṣṣ). 14 Cilt. Beyrut: el-Müessesetu’l-‘Arabiyye, 2001.
• Tadié, Jean-Yves. en-Naḳdu’l-edebî fi’l-ḳarni’l-‘işrîn. Trc. Kâsım el-Mikdâd. Şam: el-Ma‘hadü’l-‘Âlî, 1993.
• Valency, Gisèle. en-Naḳdu’n-naṣṣî (Medḫal ilâ menâhici’n-naḳdi’l-edebî adlı kitap dizisi çalışması konusu). Trc. Rıdvân Zâzâ. Kuveyt: Silsiletu ‘Alemu’l-Ma‘rife, Sayı (221), 1997.
• Yaktîn, Saîd. “et-Tarâbuṭu’n-naṣṣî ve’l-ḫiṭâbu’r-ruvâi’l-‘arabî”. Bahreyn el-‘Ulûmu’l-İnsâniyye Dergisi 18/19 (2010): 178-205.
• Yaktîn, Saîd. Taḥlîlu’l-ḫiṭâbi’r-ruvâî (ez-Zemen – es-serd – et-teb’îr). Beyrut: ed-Dâru’l-Beyzâ, 1989.
• Zinâd, Ezher. Nesîcu’n-naṣṣ: Baḥsun fî mâ yekûnu bihi’l-melfûẓu naṣṣan. Beyrut: el-Merkezu’s-Sakâfi’l-‘Arabî, 1993.