The Phenomenon of Taayyun in Ḥanafī Legal Thought and Its Effect on Legal Norms: Interest Theory and Company Contract Example

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 1, 29 - 50, 15.06.2022

Ünal Yerlikaya

https://doi.org/10.33460/beuifd.1069128

Cited By: 1

Öz

When the sections of the Ḥanafī law literature related to the law of obligations are examined, it is seen that whether the property subject to the contract or debt relationship is specific or not has a shaping function in terms of many legal regulations. This situation is in question in terms of many regulations, from the legitimacy conditions of exchange types to the principles of legal responsibility. Due to its aforementioned function, the phenomenon of taayyun has been researched in this study with its most basic framework that makes Ḥanafī thought unique. Three points are important in order to understand the place and function of the phenomenon of taayyun in Ḥanafī thought. These points also determine the scope of this study. The first of them is what kind of relationship exists between the phenomenon of taayyun and whether the goods are of money type or not and whether they are standart or not. The second of them is what kind of relationship is there between the phenomenon of taayyun and determination and actually obtaining. The third one is the function of whether a goods is suitable for determination by determining or not in terms of legal regulations. Examining the aforementioned issues through certain examples will enable us to find answers to the following two questions. The first of them is what kind of relationship is established between determination and obtaining and taayyun in terms of goods subject to contract or debt relationship in Ḥanafī thought. The second is the reason for which specificity is taken as the basis. In fact, this is the purpose of the study. Therefore, the fact that the answers to the aforementioned questions enable the understanding of Ḥanafī thought in terms of regulations on the law of obligations makes this study important. The fact that specificity is taken as basis in terms of the goods that are the subject of a contract or debt relationship has resulted in the construction of the relationship between the legal existence and legitimacy conditions of the contracts and their results in a different way in Ḥanafī thought. Unlike other schools of law, in Hanafi thought, a relationship has been established between the legal existence and legitimacy of the contract and its specificity, and between the conclusion of the contract and the obtaining. According to Ḥanafī thought, the fact that some goods are not determined by determining further guarantees that the results of the contract will be revealed. This is another important result of the phenomenon of taayyun in terms of Ḥanafī thought.

Anahtar Kelimeler

Islamic Law, Ḥanafī Legal Thought, Phenomenon of Taayyun, Interest Theory, Company Contract.

Hanefî Hukuk Düşüncesinde Taayyün Olgusu ve Hukukî Düzenlemelere Etkisi: Fâiz Teorisi ve Şirket Akdi Örneği

Öz

Hanefî hukuk literatürünün özellikle borçlar hukukuyla ilgili bölümleri incelendiğinde, akde veya borç ilişkisine konu olan malın tayinle taayyüne elverişli olup olmamasına, mübâdele türlerinin meşruiyet koşullarından hukukî sorumluluk ilkelerine kadar, birçok düzenleme bakımından şekillendirici bir ölçüt işlevi yüklendiği görülmektedir. Sözü edilen işlevi sebebiyle bu çalışmada taayyün olgusu, Hanefî düşünceyi kendine özgü kılan en temel çerçevesiyle araştırma konusu edilmiştir. Taayyün olgusunun Hanefî düşüncedeki yeri ve işlevinin kavranabilmesi bakımından üç husus öne çıkmaktadır ki bu hususlar aynı zamanda çalışmanın kapsamını belirlemektedir. Onlardan ilki, para türünden olan mal-para türünden olmayan mal ve mislî mal-kıyemî mal ayrımlarıyla taayyün olgusu arasında ne tür bir ilişki bulunduğu; ikincisi, taayyün olgusu ile tayin ve kabz arasında ne tür ilişki bir olduğu; üçüncüsü de belli bir mal türünün tayinle taayyüne elverişli olup olmamasının hukukî düzenlemeler bakımından hangi yönüyle şekillendirici bir işlev gördüğüdür. Sözü edilen hususların belli örnekler üzerinden ele alınması, Hanefî düşüncede, akde veya borç ilişkisine konu olan mallar bakımından tayin ve kabz ile taayyün arasında ne tür bir ilişki kurulduğu ve hangi gerekçeyle muayyenliğin esas alındığı sorularına cevap bulmamızı mümkün kılacaktır. Esasen çalışmanın amacı da budur. Dolayısıyla söz konusu sorulara ilişkin cevapların, borçlar hukukuna ilişkin düzenlemeler bakımından kendine özgü yönüyle Hanefî düşüncenin kavranmasına imkân vermesi, bu çalışmayı önemli kılmaktadır. Akde veya borç ilişkisine konu olan mallar bakımından muayyenliğin esas alınması, Hanefî düşüncede, akitlerin hukukî varlık ve meşruiyet koşulları ile hükümleri arasındaki ilişkinin farklı şekilde kurgulanması sonucunu doğurmuştur. Diğer hukuk ekollerinden farklı olarak Hanefî düşüncede, akdin hukukî varlık ve meşruiyeti ile muayyenlik arasında, akdin hükmü/sonucu ile de kabz arasında bir ilişki kurulmuştur. Bunun dışında kimi malların tayinle taayyün etmemesinin, akdin hükümlerinin açığa çıkmasını daha fazla garanti eden bir durum olarak görülmesi, taayyün olgusunun Hanefî düşünce bakımından bir diğer önemli sonucudur.

Anahtar Kelimeler

İslam hukuku, Hanefî Hukuk Düşüncesi, Taayyün Olgusu, Fâiz Teorisi, Şirket Akdi.

Kaynakça

• Abdülazîz el-Buhârî, Alâuddîn b. Ahmed b. Muhammed. Keşfü’l-esrâr an uṣûli Fahri’l-İslâm el-Pezdevî. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2. Baskı, 2009.
• Alkış, Alpaslan. “Mecelle’de Akid Teorisi”. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16 (2019/2), 444-468. https://doi.org/10.33437/ksusbd.568352
• Aslan, Nasi – Kayapınar, Hasan. “Mudârabe Akdinde Ortaya Çıkan Anlaşmazlıkların Çözümünde Esas Alınan İlkeler –Osmanlı Uygulamaları Özelinde-”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 20/2 (2020), 651-666. https://doi.org/10.30627/cuilah.817524
• Aybakan, Bilal. “Nakit”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 32/324-326. İstanbul: TDV Yayınları, 2006.
• Bâbertî, Ekmelüddîn Muhammed b. Mahmûd b. Ahmed er-Rûmî el-Mısrî. “el-ʿİnâye Şerhu’l-Hidâye”. Fetḥu’l-ḳadîr. İbnü’l-Hümâm. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2003.
• Bayındır, Abdulaziz. “Başlangıçtan Günümüze Kadar İslam Toplumunda Madeni Paralar ve Kâğıt Paralar”. İstanbul Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 2 (2000), 15-36.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Hukukı İslâmiyye ve Istılahatı Fıkhiyye Kamusu. 8 Cilt. İstanbul: Bilmen Yayınevi, ts.
• Cebeci, İsmail. “Vücûh”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 18/140-141. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
• Çeker, Huzeyfe. “Hanefî Fıkıh Kitaplarında Ribâ Şüphesi Kavramının Kullanımı”. Cumhuriyet İlahiyat Dergisi 25 (2021/1), 73-91. https://doi.org/10.18505/cuid.853809
• Çeker, Orhan. “Emvâl”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/167-168. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
• Çeker, Orhan. “Ebdân”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 10/71-72. İstanbul: TDV Yayınları, 1994.
• Debûsî, Ebû Zeyd Ubeydullâh b. Umer b. Îsâ. Taḳvîmü’l-edille fî usûli’l-fıkh. thk. Halîl Muhyiddîn el-Meys. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 3. Baskı, 2016.
• Gözübenli, Beşir. “Şirket”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 39/198-201. İstanbul: TDV Yayınları, 2010.
• Güneş, Ahmet. “İslam Akit Sistematiği: Kâsânî Örneği”. İslam Hukuku Araştırmaları Dergisi 27 (2016), 521-551.
• Hacak, Hasan. “Urûz”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/181-183. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
• Hacak, Hasan. “Mislî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30/187-188. Ankara: TDV Yayınları, 2020.
• Haddâd, Ebû Bekr Alî b. Muhammed. el-Cevheratü’n-neyyira şerhu muhtasari’l-Kudûrî fî furûı’l-hanefiyye. thk. İlyas Kaplan. 2 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2006.
• İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz. Reddü’l-muḥtâr ʿale’d-Dürri’l-muḫtâr. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvıd. 10 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1423/2003.
• İbn Kudâme, Muvaffakuddîn Abdullâh b. Ahmed b. Muhammed el-Makdisî. el-Muġnî. thk. Abdullâh b. Abdilmuhsin et-Türkî - Abdulfettâh Muhammed el-Hulv. 15 Cilt. Riyad: Dâru Âlemi’l-Kütüb, 1417/1997.
• İbn Mâze, Burhânuddîd Ebu’l-Ma’âlî Mahmûd b. Ahmed b. Abdilazîz el-Buhârî. el-Muḥîṭü’l-Burhânî fi’l-fıḳhi’n-Nuʿmânî. thk. Abdülkerîm Sâmî el-Cündî. 9 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2004.
• İbn Nüceym, Zeynuddîn b. İbrâhîm b. Muhammed. el-Baḥrü’r-râʾiḳ şerhu Kenzi’d-deḳāʾiḳ. 9 Cilt. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1418/1997.
• İbnü’l-Hümâm, Kemâluddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fetḥu’l-ḳadîr. 10 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2003.
• Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes’ûd b. Ahmed. Bedâʾiʿu’ṣ-ṣanâʾiʿ fî tertîbi’ş-şerâʾiʿ. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvıd. 10 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2010.
• Kayapınar, Hasan. “Hanefî Mezhebine Göre İbadetler ve Muâmelât Örnekleminde Taayyün Kavramı”. Bingöl Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 (2021/1), 252-262. https://doi.org/10.34085/buifd.892259
• Kudûrî, Ebü'l-Hüseyn Ahmed b. Ebî Bekr Muhammed b. Ahmed el-Hanefî. et-Tecrîd (Mevsûatü’l-fıkhıyyetü’l-mukârane). thk. Muhammed Ahmed Sirâc-Alî Cum’a Muhammed. 12 Cilt. Kahire: Dârü’s-Selâm, 2004.
• Mâverdî, Ebi’l-Hasen Ali b. Muhammed b. Habîb el-Basrî el-Bağdâdî. el-Ḥâvi’l-kebîr fî fıḳhı mezhebi’l-İmâm eş-Şâfiî ve hüve şerhu Muḫtaṣari’l-Müzenî. thk. Âdil Ahmed Abdulmevcûd-Alî Muhammed Muavvıd. 18 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1994.
• Mergīnânî, Burhânuddîn Ebu’l-Hasen Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl. “el-Hidâye şerhu Bidâyeti’l-mübtedî”. Fethu’l-Kadîr. İbnü’l-Hümâm. 10. Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 2003.
• Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc. Saḥîḥ-u Müslim. nşr. Muhammed Alî Beydûn. 5 cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1998.
• Semerkandî, Ebû Bekr Alâüddîn Muhammed b. Ahmed b. Ebî Ahmed. Tuḥfetü’l-fuḳahâʾ. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-Ilmiyye, 1984.
• Serahsî, Ebû Bekr Muhammed b. Ahmed b. Ebî Sehl. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Ma’rife, ts.
• Siğnâkī, Husâmüddîn Huseyn b. Alî b. Haccâc el-Buhârî. el-Kâfî şerhu’l-Pezdevî. thk. Fahruddîn Seyyid Muhammed Kânit. 5 Cilt. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd, 2001.