Recitation Differences Within the Context of Arab Dialects and Writing Styles of Mushaf

Yıl 2022, Cilt: 9 Sayı: 2, 265 - 292, 15.12.2022

Yunus İşeri

https://doi.org/10.33460/beuifd.1103873

Öz

One of the crucial subjects in the wujūh (synonyms/similarities in pronunciation and differences in meaning) al-Qur’ān that is allowed to be read in different ways in the Qur’ān is the relation of these differences in the recitation. There are some essential matters concerning recitation differences, whether in the vocalization style of words, in the way of its writing in the muṣḥaf (Qur’ān manuscript), or the personal muṣḥaf of the companions. One of them is the relation of wujūh al-Qur’ān with dialect differences. Inasmuch that all those speaking with different dialects among Arab tribes had not got the same pronunciation ability. The vocalization of the words of the Qur’ān could also differ according to the dialects. About this reality, some dialect-based vocalizations are enabled so that the addressee does not have difficulty reading the Qur’ān. However, these differences were determined by revelation. These different modes of recitations, related to the way of vocalization from the recitations rooted in Arabic dialects, express the same meaning. Although semantic differences in a few recitations are associated with dialects, it is also concerned with ṣarf and nahw (verbology and syntax as foundations of Arabic grammar). Another issue regarding the differences in recitation is the relation of recitations with the written versions of muṣḥaf texts. Caliph Uthman ibn Affan established a committee comprising the companions of Prophet Muhammed to write the Qur’an and to prevent the ummah come into conflict. This copy was written based on the last reading of Prophet Muhammad with the angel Gabriel and the recitations, which are still valid. These muṣḥafs, which were written to allow divergence in the reciting of the official muṣḥaf, were devoid of dots and vowel points. The modes of recitation, which were valid but necessary to be written differently, were distributed among muṣḥafs sent to various towns. Notwithstanding, there are multiple meanings between these recitation variants distributed to the mushafs; they support each other from different angles. Another point relevant to the differences in recitation is some reading variations found in the muṣḥafs of the companions of Prophet Muhammad. Since these did not accord with the script of the muṣḥaf, the variations were considered invalid and used only for exegetical purposes. The article aims to contribute to an understanding of the relations of different vocalizations with dialect differences, the muṣḥaf script, and the muṣḥafs of companions of Prophet Muhammad.

Anahtar Kelimeler

Reading Qur’ān al-Karim and Recitation, Muṣḥaf, Companions of Prophet Muhammad, Dialect, Wujūh, Difference

Arap Lehçeleri ve Mushaf Hattı ile İrtibatı Açısından Kıraat Farklılıkları

Öz

Kur'ân'da farklı şekillerde okunmasına izin verilen kıraat vecihleriyle ilgili ehemmiyetli konuların başında kıraat farklılıklarının ne ile önemli ölçüde bir alakası bulunduğu mevzusu gelmektedir. İster kelimelerin telaffuz keyfiyetinde olsun ister bunların mushaf hattında ve sahâbenin hususi mushaflarında yazılış biçiminde olsun, kıraat farklılıklarıyla alakası olan bazı temel konular bulunmaktadır. Bunlardan biri, kıraat vecihlerinin lehçe farklılıklarıyla alakasıdır. Zira Arap kabilelerinden farklı lehçelerle konuşanların tamamı aynı telaffuz kabiliyetine sahip değillerdi. Kur'ân kelimelerinin seslendirilme şekli de lehçelere göre farklılık gösterebilmekteydi. Bu realiteden hareketle, muhatapların Kur'ân okurken zorlanmamaları için lehçe temelli bazı değişik okuyuşlara müsaade edilmiştir. Fakat bu farklılıklar vahiyle belirlenmiştir. Arap lehçelerine dayanan kıraatlerden seslendirme şekli ile alakalı olan bu çeşit kıraat farklılıkları aynı manayı ifade etmektedir. Lehçe temelli olduğu halde sarf ve nahivle alakalı olan az sayıdaki bazı kıraatlerde ise mana farklılığına rastlanmaktadır. Kıraat farklılıklarıyla ilgili konulardan bir diğeri de kıraatlerin mushaf hattıyla alakasıdır. Ümmetin ihtilafa düşmesini önlemek amacıyla Hz. Osman (r.a), sahâbeden oluşan bir heyete mushafı yazdırmıştır. Bu istinsah, arza-i ahîre ve nesh edilmeyen kıraatler esas alınarak yapılmıştır. Resmü’l-mushafın farklı okumalara imkân tanıması için istinsah edilen bu mushaflar, noktasız ve harekesiz bırakılmıştır. Nesh edilmeyen ancak farklı yazılması gereken kıraat vecihleri ise değişik beldelere gönderilen mushaflar arasında dağıtılmıştır. Mushaflara dağıtılan bu çeşit kıraat farklılıkları arasında mana farkı bulunsa da bunlar birbirlerini değişik açılardan desteklemektedir. Kıraat farklılıklarıyla ilgili başka bir konu da sahâbe mushaflarında bulunan bazı okuyuş farklılıklarıdır. Bunlar mushaf hattına uymadıklarından şâz kabul edilmiş ve sadece tefsir amaçlı kullanılmıştır. Araştırmamızda kıraat vecihlerinin lehçe farklılıkları, mushaf hattı ve sahâbe mushaflarıyla alakasının açıklığa kavuşturulması amaçlanmaktadır.

Anahtar Kelimeler

Kuranı Kerim Okuma ve Kıraat, Mushaf, Sahabe, Lehçe, Vecihler, Farklılık

Kaynakça

• Ahfeş el-Evsat, Ebü’l-Hasen Saîd b. Mes‘ade el-Mücâşiî. Meâni'l-Kur'ân. thk. Hudâ Mahmud Kuraa. Kahire: Mektebetu’l-Hanci, 1990.
• A‘zamî, Muhammed Mustafa. Vahyedilişinden Derlenişine Kur'ân Tarihi. ter: Ömer Türker, Fatih Serenli. İstanbul: İz Yayıncılık, 2011.
• Alemdar, Yusuf. “Kıraatlerin Ortaya Çıkışı Meselesine Yeni(den) Bir Bakış”. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 8/2 (Aralık 2004), 143-170.
• Bakillânî, Kadı Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. el-İntisâr li’l-Kur'ân. thk. Muhammed Asâm el-Kudât. Beyrût: Dâru İbn Hazm, 2001.
• Bakillânî, Kadı Ebû Bekir Muhammed b. Tayyib. el-İntisâr li’l-Kur'ân. thk. Muhammed Seyyid Osman. Beyrut: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1971.
• Belâzûrî, Ahmed b. Yahya b. Cabir b. Dâvûd. Futûhu’l-buldân. Beyrût: Mektebetu Hilâl, 1988.
• Beyhakî, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin b. Ali el-Horasânî. Sünenü’s-sağîr li’l-Beyhakî. thk. Abdulmutî Emîn Kal’acî. 4 Cilt. Pakistân: Câmiatu Dirâsâti’l-İslâmiyye, 1989.
• Buhârî, Ebû Abdullah Muhammed b. İsmail. el-Câmi‘u’l-müsnedu’s-sahîhu’l-muhtasaru min umûri Resulillâhi ve sünenihî ve eyyâmihî (Sahîhu’l-Buhârî). thk. Muhammed Züheyr b. Nâsr. 9 Cilt. Beyrût: Dâru Tavki’n-Necât, 2001.
• Cemaluddin Ebû’l-Ferec Abdurrahman b. Ali el-Cevzî. Fünûnu’l-efnân fî ‘uyûni ‘ulûmi’l-Kur'ân. Beyrût: Dâru’l-Beşâir, 1987.
• Cerrahoğlu, İsmail. "Abdullah b. Mes‘ûd". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 8 Nisan 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/abdullah-b-mesud
• Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammad. Sıhâhu tâci’l-lüğa ve sıhâhu’l-‘Arabî. thk. Ahmed Abdulğafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrût: Dâru’l-İlm li’l-Melâyîn, 1987.
• Çetin, Abdurrahman. Kıraatların Tefsire Etkisi. İstanbul: Ensar, 2012.
• Çetin, Abdurrahman. Kur'ân-ı Kerîm’in İndirildiği Yedi Harf ve Kıraatlar. İstanbul: Ensar Yayınları, 2013.
• Çimen, Abdullah Emin. "Hafızlık Müessesesi, Ülkemizdeki Hafızlık Çalışmalarıyla İlgili Bazı Değerlendirmeler ve Hafızlığın Sağlamlaştırılmasında Bir Metot Denemesi". Din Eğitimi Araştırmaları Dergisi, 9/18 (2007), 91-166.
• Dağ, Mehmet. Geleneksel Kıraat Algısına Eleştirel Bir Yaklaşım. İstanbul: İsam Yayınları, 2011.
• Dânî, Osman b. Saîd b. Osman Ebû ‘Amr. Câmi‘u’l-beyân fi’l-kırââti’s-seb‘. 4 Cilt. İmârât: Camiatu’ş-Şârika, 2007.
• Dânî, Osman b. Saîd b. Osman Ebû ‘Amr. Ehrufu’s-seb‘a li’l-Kur'ân. thk. Abdulmüheymin Tahhân. Mekke: Mektebetu Menâr, 1988.
• Dânî, Osman b. Saîd b. Osman Ebû ‘Amr. el-Mukni’ fî resmi mesâhifi’l-emsâr. thk. Muhammed Sadık Kamhâvî. Kahire: Mektebetu Külliyeti’l-Ezheriyye, t.y.
• Dânî, Osman b. Saîd b. Osman Ebû ‘Amr. et-Teysîr fi’l-kırââti’s-seb‘. thk. Oto Pretzl. Beyrût: Dâru Kitabi’l-Arabî, 1984.
• Ebû Hayyân, Muhammed b. Yusuf b. Ali el-Endelûsî. Bahru’l-muhît. thk. Sıdkı Muhammed Cemîl. 10 Cilt. Beyrût: Dâru’l-Fikr, 1999.
• Ebû Şâme, Şihabuddîn Abdurrahman b. İsmail el-Makdisî. el-Murşidu’l-vecîz ilâ ‘ulûmin tete‘allaku bi’l-Kitâbi’l-‘Azîz. thk. Tayyar Altıkulaç. Beyrût: Dâru’s-Sadr, 1975.
• Ebû Ubeyd, Kāsım b. Sellâm b. Miskin el-Herevî. Fedâilu’l-Kur'ân li’l- Kāsım b. Sellâm. thk. Mervân el-Atiyye, Muhsin Hirâbe, Vefâ Takiyuddîn. Beyrût: Dâru İbn Kesîr, 1995.
• Ezherî, Ebû Mansur Muhammed b. Ahmed. Me‘âni’l-kırâât. thk. İvâd b. Ahmed el-Kavzî ve Îz Mustafa Dervîş. 3 Cilt. Riyad: Merkezu’l-buhûs fî külliyeti’l-âdâb bi Câmiati Melik Suûd, 1991.
• Fırat, Yavuz. Tecvîd ve Kıraat İlmi Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2018.
• Hatib, Bağdâdî, Ebû Bekir Ahmed b. Ali b. Sabit. el-Câmi‘u li ahlâki’r-râvî ve âdâbi’s-sâmi’. thk. Mahmud Tahhan. 2 Cilt. Riyad: Mektebetu’l-Meârif, 1983.
• Hatîp, Abdullatîf. Mu‘cemu’l-kırâât. 11 Cilt. Dımeşk: Dâru’s-Saduddîn, 2000.
• İbn Ebî Dâvûd, Ebû Bekir Abdullah Süleyman b. Eş’as es-Sicistânî. Kitâbu’l-Mesâhif. thk. Muhammed b. Abduh. Mısır: Farûku’l-Hadîse, 2002.
• İbn Fâris, Ebu’l-Hüseyn Ahmed el-Hemedânî. Mu'cemu mekâyîsi'l-lüğa. thk. Abdusselâm Muhammed Hârûn. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1979.
• İbn Hâleveyh, Ebû Abdullah Hüseyn b. Ahmed el-Hemedânî. Muhtasar fî şevâzzi'l-Kur'ân min kitâbi’l-bedi’. thk. Arthur Jeffery. Kâhire: Mektebetu’l-Mütenebbî, 1934.
• İbn Mihrân, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin. el-Mebsût fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Sebi’ Hamza Hâkimî. Dımeşk: Mecmeu’l-Lüğa el-Arabiyye, 1981.
• İbn Mücâhid, Ebû Bekir. Kitâbu’s-Seb‘a fi’l-kırâat. thk. Şevkî Dayf. Mısır: Daru’l-Meârif, 1980.
• İbn Necâh, Ebû Dâvûd Süleyman el-Endelusî. Muhtasaru’t-tebyîn lî hecâi’t-tenzîl. 5 Cilt. Medine: Mecme‘u Melik Fehd, 2002.
• İbn Nedim, Ebu’l-Ferec Muhammed b. İshak el-Verrâk. el-Fihrist. thk. İbrahim Ramazan. Lübnan: Dâru’l-Ma‘rife, 1997.
• İbn Teymiyye, Ebu’l-Abbas Takiyuddin Ahmed b. Abdulhalim el-Harrânî. Mecmû‘u’l-fetâvâ. thk. Abdurrahman b. Muhammed b. Kasım. 35 Cilt. Medine: Mecmeu Melik Fahd, 1995.
• İbnü’l-Cezerî, Şemsuddin Ebu’l-Hayr Muhammed b. Yusuf. en-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Şeyh Zekeriyya Umeyrât. 2 Cilt. Beyrût: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 2011.
• İbnü’l-Esîr, Ebu’l-Hasan İzzüddîn Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî. Usdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Ali Muhammed Muavvid, Adil Ahmed Abdulmevcûd. 8 Cilt. Beyrût: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1994.
• İşeri, Yunus. Kıraat-Tefsir İlişkisi Açısından Nîsâbûrî’nin Tefsir Yönteminde Kıraat Olgusu. Ankara: Sonçağ Yayınları, 2022.
• İşeri, Yunus. Nizamuddin en-Nîsâburî'nin ‘Garâibu'l-Kur'ân ve regâibu'l-Furkân’ Adlı Tefsirinde Kıraat Olgusu. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi. 2021.
• Karaarslan, Nasuhi Ünal. "İbnü’n-Nedîm", Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 15 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/ibnun-nedim
• Kâtip Çelebi, Mustafa b. Abdullah el-Kostantînî Haci Halîfe. Keşfu’z-unûn ‘an esâme’l-kütübi ve’l-fünûn. 2 Cilt. Bağdat: Mektebetu’l-Müsennâ, 1941.
• Kılıç, Mustafa. Kıraat-Tefsir İlişkisi Zemahşerî Örneği. İFAV: İstanbul, 2015.
• Koyuncu, Recep. Kıraat İlmi Takrîb Usûlü. İstanbul: Hacıveyiszade İlim ve Kültür Vakfı, 2021.
• Maşalı, Mehmet Emin. "Mushaf". Türkiye diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 3 Nisan 2022. https://islamansiklopedisi.org.tr/mushaf#1
• Mekkî b. Ebî Talib, Ebû Muhammed el-Kaysî. el-Hidâye ilâ bulûği’n-nihaye fî ilmi me‘âni’l-Kur’ân ve tefsîrihî ve ahkâmihî ve cümelin min fünûni ‘ulûmihî. thk. Şahid el-Buşeyhî. 13 Cilt. Şarika: Câmiatu’ş-Şarika, 2008.
• Mekkî b. Ebî Tâlib, Ebû Muhammed el-Kaysî. el-İbâne ‘an me‘âni’l-kırâât. thk. Abdulfettah İsmâil Şelebî. Mısır: Dâru’n-Nehda, 1960.
• Mücahid b. Cebr, Ebu’l-Haccâc el-Mahzûmî. Tefsîru Mücâhid. thk. Muhammed Abdusselâm Ebu’n-Nîl. Mısır: Dâru’l-Fikri’l-İslâmî, 1989.
• Nîsâbûrî, Nizamuddin el-Hasan b Muhammed. Garâibu’l-Kur’ân ve reğâibu’l-Furkân. thk. Şeyh Zekeriyya Umeyrât. 6 Cilt. Beyrut: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 1996.
• Nüveyrî, Ebu’l-Kasım Muhammed b. Muhammed. Şerhu Tayyibeti’n-Neşr fi’l-kırââti’l-‘aşr. thk. Mecdî Muhammed Sürûr. 2 Cilt. Beyrût: Dâru Kutubi’l-İlmiyye, 2003.
• Râcihî, Abduh. el-Lehecâtü’l-‘Arabiyye fi’l-kırââti’l-Kur’âniyye. İskenderiyye: Dâru’l-Marife el-Câmia, 1996.
• Râzî, Ebû Abdullah Muhammed b. Ömer b. Hasan. Mefâtîhu’l-ğayb. 32 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi Türâsi’l-‘Arabî, 1999.
• Semîn, Şihabuddîn Ahmed b. Yusuf el-Halebî. Dürru’l-mesûn fî ‘ulûmi’l-kitâbi’l-meknûn. thk. Ahmed Muhammed el-Harrât. 11 Cilt. Dımeşk: Daru’l-Kalem, 1986.
• Serin, Muhittin. "Mushaf". Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. Erişim 10 Mayıs 2020. https://islamansiklopedisi.org.tr/mushaf#2-hat
• Şa‘râvi, Muhammed Mütevelli. Tefsîru’ş-Şa‘râvi. 20 Cilt. Mısır: Metâbiu Ahbari’l-Yevm, 1997.
• Şehade, Ahmed – Kılıç, Muhammed. Tefsîru’l-Kur'ân bi’l-kırââti’l-Kur'âniyyeti’l-‘aşr. İstanbul: Haseki Mensupları ve Mezunları Derneği Yayını, 2018.
• Taberî, Ebû Cafer Muhammed b. Cerîr. Câmi‘u’l-beyân ‘an te’vîli âyi’l-Kur'ân. thk. Ahmed Muhammed Şakir. 24 Cilt. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle, 2000.
• Temel, Nihat. Kıraat ve Tecvid Istılahları. İstanbul: İfav, 2018.
• Ukberî, Ebu’l-Bekâ Abdullah b. Hüseyin b. Abdullah. et-Tibyân fî i‘râbi’l-Kur’ân. thk. Ali Muhammed el-Becâvî. 2 Cilt. Mısır: Naşir: İsâ Bâbî el-Halebî, 1976.
• Zeccâc, Ebû İshak İbrahim b. Serî b. Sehl. Me‘âni’l-Kur'ân ve i‘râbuhû. thk. Abdulcelîl Abduh Şelebî. 5 Cilt. Beyrût: Âlemu’l-Kütüb, 1988.
• Zehebî, Şemsuddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed. Ma‘rifetu’l-kurrâi’l-kibâr ‘alâ tabakâti ve’l-a‘sâr. Beyrût: Dâru Kütübi’l-İlmiyye, 1997.
• Zemahşerî, Ebu’l-Kâsım Mahmûd b. Amr Cârullâh. el-Keşşâf ‘an hakâiki ğavâmidi’t-tenzîl. 4 Cilt. Beyrut: Dâru Kitâbi’l-Arabî, 1987.
• Zerkeşî, Ebû Abdullah Bedruddin Muhammed b. Abdullah. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur'ân. thk. Muhammed Ebu’l-Fadl İbrâhîm. 4 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâi Kütübi’l-Arabiyye, 1957.
• Zürkânî, Muhammed Abdulazim. Menâhilu’l-‘irfân fî ‘ulûmi’l-Kur'ân. thk. Fevvâz Ahmed Zemerlî. 2 Cilt. Beyrut: Dâru Kutubi’l-Arabî, 1995.