An Examination of Narrations About Usury is More Sinful Than Adultery

Yıl 2024, Cilt: 11 Sayı: 2, 425 - 451, 16.12.2024

Mehmet Apaydın

https://doi.org/10.33460/beuifd.1551821

Öz

In Hadith sources, there are narrations attributed to the Prophet Muhammad stating that riba (usury) has over seventy branches, and that riba is a sin greater than zina (adultery), even as grave as committing adultery with one's own mother. These narrations have been criticized due to their exaggerated nature regarding the connection between riba and zina, and the claim that even a single dirham of riba would be equivalent to committing zina thirty times. This study examines these reports and concludes that due to the rare use of punctuation in the early periods when Hadiths were recorded, what was written as zina (الزنا) was later mispointed or misread as riba (الرِّبَا). It has been observed that the term was punctuated as (الربا) in the printed editions of early period Hadith sources but recorded as (الزنا) in the transmissions of later scholars like al-Ḥayŝamî from earlier works. It has been concluded that this discrepancy might originate from later transcribers or critics. Additionally, expressions meaning "to commit adultery with one's mother" such as “كَمَنْ أَتَى أُمَّهُ” or “أَنْ يَنْكِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ” have been incorrectly associated with the term riba. The correct expression should have been “رَجُلٌ هَجَا رَجُلاً... وَنَفَى رَجُلاً مِنْ أَبِيهِ وَزَنى بِأُمِّهِ.” The phrase “وَزَنّى بِأُمِّهِ” should be read with emphasis in the form of "tefa'ul," meaning to accuse someone of adultery. After these corrections, it is concluded that the report attributed to the Prophet Muhammad indicates that zina has over seventy types, that accusing someone of adultery with another person's mother is itself a sin akin to adultery, and that even earning a single dirham from riba is equivalent to committing zina over thirty times. Moreover, it is emphasized that publicizing people's private faults is a greater sin than zina.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Tashif, Riba, Usury, Adultery, Backbiting, Honor

Ribânın Zinadan Daha Günah Olduğuna Dair Rivâyetlerin Tetkiki

Öz

Hadis kaynaklarında ribânın yetmiş küsur şube olduğu; ribânın zina etmekten, hatta bir kimsenin annesiyle zina etmesi kadar büyük bir günah olduğuna dair Hz. Peygamber’e nispet edilen rivâyetler yer almaktadır. Bu rivâyetler ribâ ile zina arasındaki bağlantı yönüyle ve bir dirhem ribâ için dahi 30 küsur defa zina vebali olacağına dair abartılı gibi görünen içerikleri nedeniyle tenkide tabi tutulmuştur. Bu çalışmada söz konusu rivâyetlerin tetkiki yapılmış ve hadislerin kayıt altına alındığı erken dönemlerde noktalama işaretlerinin nadiren kullanılmasından dolayı zinâ (الزنا) olarak yazılan, fakat nokta konulmayan harflerin daha sonraları hatalı noktalanması (tashif) veya kıraat edilmesinden dolayı ribâ (الرِّبَا) şeklinde okundukları sonucuna ulaşılmıştır. Bu kelimenin erken döneme ait hadis kaynaklarının elimizdeki matbu nüshalarında (الربا) şeklinde noktalandığını, ancak el-Ḥeyŝemî gibi müteahhir alimlerin erken dönem eserlerden nakillerinde (الزنا) kaydedildiği görülmüştür. Bu tespitler çerçevesinde bu farklılığın ya müteahhir müstensihlerden ya da muhakkiklerden kaynaklandığı kanaatine varılmıştır. Bunun yanında kişinin annesiyle zina etmesi anlamına gelen “كَمَنْ أَتَى أُمَّهُ” veya “أَنْ يَنْكِحَ الرَّجُلُ أُمَّهُ” ifadelerinin de ribâ kelimesiyle irtibatlı bir şekilde yanlış aktarıldığı; fakat doğrusunun “رَجُلٌ هَجَا رَجُلاً... وَنَفَى رَجُلاً مِنْ أَبِيهِ وَزَنى بِأُمِّهِ” şeklinde olması gerektiği tespit edilmiştir. Metinde geçen “وَزَنّى بِأُمِّهِ” şeklindeki ifadenin, bir kimseye zina isnad etmek anlamında tefʿil babından şeddeli olarak okunması gerektiği görülmüştür Bu tashihlerden sonra Hz. Peygamber’e isnad edilen rivâyette aslında zinanın 70 küsur çeşidinin bulunduğunu ifade ettiği, bir kimsenin başkasının annesine zina isnadında bulunmasının bile zina gibi günah olduğu ve zinadan bir dirhem dahi kazanç elde etmenin 30 küsur defa zina etmek kadar büyük bir günaha denk geldiğini; insanların gizli kalması gereken kusurlarını yaymanın zinadan daha büyük bir vebal olduğunun vurgulandığı sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Ribâ, Zina, Tashif, Gıybet, Irz

Kaynakça

• el-ʿAbdulkânî ez-Zevzenî, ʿAbdullâh b. Muḥammed (ö.431/1040). Ḥamâsetu'ẓ-Ẓurefâʾ min Eşʿâri'l-Muḥaddis̱în ve'l-Ḳudemâʾ, Dâru’l-Kutubi’l-ʿİlmiyye, 2002.
• ʿAbdulmelik b. Ḥabîb, Ebû Mervân ʿAbdulmelik b. Ḥabîb es-Sulemî (ö.238/853). Kitâbu'r-Ribâ (nşr. Neẕîr Evhâb). Merkezu Câmiʿati'l-Mâcid, 1433/2012.
• ʿAbdurrezzâḳ, Ebû Bekr ʿAbdurrezzâḳ b. Hemmâm es-Ṡanʿânî (ö.211/827). el-Muṡannef (nşr. Heyet). I-X. Kahire: Dâru't-Teʿṡîl, 1435/2015.
• Aḥmed b. Ḥanbel, Ebû ʿAbdullâh Aḥmed b. Muḥammed b. Ḥanbel eş-Şeybânî (ö.241/856). el-Musned (nşr. Heyet). I-XII. Cemʿiyyetu'l-Meknez, 1431/2010.
• ʿAlîyyul-Ḳârî, Ebu'l-Ḥasen Nûruddîn ʿAlî el-Mollâ (ö.1014/1605). Mirḳâtu'l-Mefâtîḥ Şerḥu Mişkâti'l-Meṡâbîḥ. I-IX. Beyrût: Dâru'l-Fikr, 1422/2002.
• el-Beyhaḳî, Ebû Bekr Aḥmed b. el-Ḥuseyn (ö.458/1066). Şuʿabu'l-Îmân (nşr. ʿAbdulʿaliyy ʿAbdulḥamîd). I-XIV. Riyad: Mektebetu'r-Ruşd, 1423/2003.
• el-Bezzâr, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAmr el-ʿAtekî (ö.292/905). el-Baḥru'z-Zeḫḫâr (nşr. Maḥfûẓurraḥmân Zeynullâh, ʿAdil b. Saʿd, Ṡabrî ʿAbdulḫâlıḳ eş-Şâfiʿî). I-XVIII. Medine: Mektebetu''l-ʿUlûm ve'l-Ḥikem, 1988/2009.
• el-Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl (ö.256/870). el-Câmiʿu'l-Musnedu'ṡ-Ṡaḥîḥu'l-Muḫtaṡar (nşr. Muḥammed Zuheyr en-Nâṡır). I-IX. Beyrut: Dâru Ṭavḳi'n-Necât, 1422H.
• el-Buḫârî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. İsmâʿîl (ö.256/870). et-Târîḫu'l-Kebîr (nşr. Hey'et). I-VIII. Ḥaydarâbâd: Dâiretu'l-Maʿârifi'l-ʿOs̱mâniyye.
• el-Cevherî, Ebû Naṡr İsmâʿîl b. Ḥammâd (ö.393/1003). Tâcu'l-Luğa ve Ṡıḥâḥu'l-ʿArabiyye (nşr. Aḥmed ʿAbdulğafûr ʿAṭṭâr). I-VI. Beyrut: Dâru'lʿİlm li'l-Melâyîn, 1407/1987.
• Ebû Aḥmed el-Ḥâkim. Ebû Aḥmed Muḥammed b. Muḥammed el-Kerâbîsî (ö.378/989). el-Esâmî ve'l-Kunâ (nşr. Muḥammed b. ʿAlî el-Ezherî). I-V. Dâru'l-Fârûḳ, 1436/2015.
• Ebû Dâvûd, Suleymân b. el-Eşʿas̱ es-Sicistânî (ö.275/889). Sunenu Ebî Dâvûd (nşr. ʿAdil Muḥammed, ʿAmmâr ʿAbbâs). I-VIII. Kahire: Dâru't-Teʾṡîl, 1436/2015.
• Ebû Muḥammed el-Beğavî, el-Ḥuseyn b. Mesʿûd (ö.516/1122). Meʿâlimu't-Tenzîl fî Tefsîri'l-Ḳurʾân (nşr. ʿAbdurrezzâḳ el-Mehdî). I-V. Dâru İḥyâi't-Turâs̱i'l-ʿArabî, 1420H.
• Ebû'l-Muʾeyyid el-Ḫavârîzmî, Ebû'l-Muʾeyyid Muḥammed b. Muḥammed (ö.665/1267). Câmiʿu'l-Mesânîd. I-II. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye.
• Ebû Yaʿlâ, Ebû Yaʿlâ Aḥmed b. ʿAlî el-Mevṡılî (ö.307/920). Musnedu Ebî Yaʿlâ (nşr. Heyet). I-VI. Kahire: Dâru't-Teʾṡîl, 1438/2017.
• el-Ḥâkim, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿAbdullâh en-Nîsâbûrî (ö.405/1015). el-Mustedrek âle's-Ṡaḥiḥayn (nşr. Heyet). I-VIII. Dâru't-Teʾṡîl, 1435/2014.
• el-Ḫalîl b. Aḥmed, Ebû ʿAbdurraḥmân el-Ḫalîl b. Aḥmed el-Ferâhîdî (ö.170/787). Kitâbu'l-ʿAyn (nşr. Mehdî el-Maḫzûmî, İbrahim es-Sâmerrâʾî). I-VIII. Beyrut: Mektebetu'l-Hilâl, 1988.
• el-Ḫaṭîb el-Bağdâdî, Ebû Bekr Aḥmed b. ʿAlî (ö.463/1071). el-Câmiʿ li ʾAḫlâḳi'r-Râvî ve ʾÂdâbi's-Sâmiʿ (nşr. Maḥmûd et-Ṭaḥḥân). I-II. Riyad: Mektebetü'l-Maʿârif.
• Hennâd b. es-Serî, Ebû's-Serî Hennâd b. es-Serî (ö.243/858). ez-Zuhd (nşr. ʿAbdurrahman ʿAbd el-Cebbâr el-Ferîvâî). I-II. Kuveyt: Dâru'l-Ḫulefâ, 1406H.
• el-Heys̱emî, Ebu'l-Ḥasen ʿAlî b. Ebî Bekr (ö.807/1405). Ğâyetu'l-Maḳṡad fî Zevâidi'l-Musned (nşr. Ḫallâf Maḥmûd ʿAbdussemîʿ). I-IV. Beyrut: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1421/2001.
• el-Heys̱emî, Ebu'l-Ḥasen ʿAlî b. Ebî Bekr (ö.807/1405). el-Maḳṡadu'l-ʿAlî fî Zevâidi Ebî Yaʿlâ el-Mevṡılî (nşr. Seyyid Kusrevî Ḥasen). I-IV. Beyrût: Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye.
• el-Heys̱emî, Ebu'l-Ḥasen ʿAlî b. Ebî Bekr (ö.807/1405). Mecmaʿu'z-Zevâîd ve Menbaʿu'l-Fevâid (nşr. Ḥusâmeddîn el-Ḳudsî). I-X. Ḳahire: Mektebetu'l-Ḳudsî, 1414/1994.
• el-Heys̱emî, Ebu'l-Ḥasen ʿAlî b. Ebî Bekr b. Suleymân el-Heys̱emî, Mecmaʿu’z-Zevâʾid (Süleymaniye Kütüphanesi Ragıp Paşa Kolleksiyonu, No: 350).
• İbn ʿAdiy, Ebû Aḥmed ʿAbdullâh b. ʿAdiy el-Curcânî (365/976). el-Kâmil fî Ḍuʿafâʾi'r-Ricâl (nşr. Mâzin Muḥammed es-Sirsâvî). I-XI. Riyad: Mektebetu'r-Ruşd, 1434/2013.
• İbn Beşkuvâl, Ebû'l-Ḳâsım Ḫalef b. ʿAbdulmelik el-Endelusî (ö.578/1182). Ğavâmiḍu'l-ʾEsmâʾi'l-Mubheme (nşr. ʿİzzuddîn ʿAlî es-Seyyid , Muḥammed Kemâluddîn ʿİzzuddîn).I-II. Beyrut: ʿÂlemu'l-Kutub, 1407/1986.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî (ö.327/938). el-ʿİlel (nşr. Saʿd b. ʿAbdullâh el-Ḥamîd ve Ḫâlid b. ʿAbdurrahman el-Cerîsî). I-VII. Meṭâbiʿu'l-Ḥamîḍî. 1427/2006.
• İbn Ebî Ḥâtim, Ebû Muḥammed ʿAbdurraḥman b. Muḥammed er-Râzî (ö.327/938). Tefsîru'l Ḳurʾâni'l-ʿAzîm (nşr. Esʿad Muḥammed eṭ-Ṭayyib). Mektebetu Nizâr Muṡṭafâ el-Bâz, 1419/1998.
• İbn Ebî Şeybe, Ebû Bekr b. Ebî Şeybe (ö.235/850). el-Muṡannef (nşr. Saʿd b. Nâṡır eş-Şetrî). I-XXV. Riyad: Dâru Kunûzi İşbîliyâ, 1436/2015.
• İbn Ebî’d-Dunyâ, Ebû Bekr ʿAbdullâh b. Muḥammed el-Ḳureşî (ö.281/894). eṡ-Ṡamt ve Âdâbu'l-Lisân (nşr. Fâḍıl b. Ḫalef el-Ḥammâde). I-VIII. Riyad: Dâru Aṭlasi'l-Ḫaḍrâʾ, 1433/2012.
• İbn Ḳâniʿ, Ebû'l-Ḥuseyn ʿAbdulbâḳî b. Ḳâniʿ el-Bağdâdî (ö.351/962). Muʿcemu'ṡ-Ṡaḥâbe (nşr. Ṡalâḥ b. Sâlim el-Mıṡrâtî). I-III. Medine: Mektebetu'l-Ğurebâʾi'l-Es̱eriyye, 1418/1997.
• İbnu'l-Cevzî, Ebu'l-Ferec ʿAbdurraḥmân b. ʿAlî (ö.597/1201). el-Mevḍûʿât (nşr. Nureddin Şükrü Boyacılar). I-III. Eḍvâʾu's-Selef, 1997.
• İbn Mâce, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Yezîd el-Ḳazvînî (ö.273/887). es-Sunen (nşr. Heyet). I-IV. Kahire: Dâru't-Teʾṡîl, 1435/2015.
• İbn Manẓûr, Ebû'l-Faḍl Muḥammed b. Mukerrem er-Ruveyfiʿî (ö.711/1311). Lisân'l-ʿArab. I-XV. Beyrut: Dâru Ṡâdır, 1414/1993.
• İbnu'l-Munẕir, Ebû Bekr Muḥammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî (ö.319/931). el-Evsaṭ fî's-Sunen ve'l-İcmâʿ ve'l-İḫtilâf (nşr. Heyet). I-XV. Dâru'l-Felâḥ. 1430/2009.
• İbn Vehb, Ebû Muḥammed ʿAbdullâh b. Vehb el-Ḳureşî (ö.197/813). Tefsîru'l-Ḳur'ân mine'l-Câmiʿ (nşr. Miklos Muranyi). I-III. Dâru'l-Ğarbi'l-İslâmî, 2003.
• el-Ḳuḍâʿî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. Selâme el-Mıṣrî (ö.454/1062). Musnedu'ş-Şihâb el-Ḳuḍâʿî (nşr. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî). I-II. Beyrut: Muessesetu'r-Risâle, 1407/1986.
• Maʿmer b. Râşid, Ebû ʿUrve Maʿmer b. Râşid el-Ezdî (ö.153/770). el-Câmiʿ (nşr. Ḥabîbu'r-Raḥmân el-ʾAʿẓamî). I-II. Beyrut: el-Mektebu'l-İslâmî, 1403/1982.
• Maʿmer b. Râşid, el-Câmiʿ (Ankara: Ankara Üniv. Dil Tarih-Coğrafya Fak. Kütüphanesi İsmail Saib Sencer Koleksiyonu, 79 vr. No: 2164).
• el-Munâvî, Muḥammed ʿAbdirraûf b. Tâcu'l-ʿÂrifîn el-Ḥaddâdî (ö.1031/1622). et-Teysîr bi Şerḥi'l-Câmiʿi'ṡ-Ṡağîr (nşr. ). I-II. Riyâḍ: Mektebetu'l-İmâm eş-Şâfiʿî, 1408/1988.
• ʿOmer b. Şebbe, Ebû Zeyd ʿOmer b. Şebbe en-Numeyrî (ö.262/876). Târîḫu'l-Medîne (nşr. ʿAlî Muḥammed Dendel, Yâsin Saʿdu'd-Dîn Beyân). I-II. Dâru'l-Kutubi'l-ʿİlmiyye, 1417/1996.
• es̱-S̱aʿlebî, Ebû İsḥâḳ Aḥmed b. Muḥammed (ö.427/1036). el-Keşf ve'l-Beyân (nşr. Heyet). Cidde: 1436/2015.
• eṡ-Ṡayyâh, ʿAlî b. ʿAbdullâh. Eḥâdîs̱u Taʿẓîm’i-Ribâ ʿala’z-Zinâ. Riyad: Dâru İbni’l-Cevzî, 1430H.
• es-Sindî, Ebû'l-Ḥasen Muḥammed b. ʿAbdi'l-Hâdî es-Sindî (ö.1138/1726). Kifâyetu'l-Ḥâce fî Şerḥi Süneni İbn Mâce. Beyrut: Dâru’l-Cîl.
• eş-Şâşî, Ebû Saʿîd el-Heys̱em b. Kuleyb (ö.335/947). el-Musned (nşr. Maḥfûẓ er-Raḥmân Zeynullâh). I-II. Medine: Mektebetu'l-ʿUlûm ve'l-Ḥikem, 1410H.
• eṭ-Ṭaberânî, Ebû'l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed eş-Şâmî (ö.360/971). el-Muʿcemu'l-Evsaṭ (nşr. Ṭâriḳ b. ʿİvaḍullâh b. Muḥammed, ʿAbdulmuḥsin b. İbrâhîm el-Ḥuseynî). I-X. Kahire: Dâru'l-Ḥaremeyn, 1415H.
• eṭ-Ṭaberânî, Ebû'l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed eş-Şâmî (ö.360/971). el-Muʿcemu'l-Kebîr (nşr. Ḥamdî b. ʿAbdulmecîd es-Selefî). I-XXV. Beyrut: Dâru İḥyâʾi't-Turâs̱i'l-ʿArabî, 1983.
• eṭ-Ṭaberânî, Ebû'l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed eş-Şâmî (ö.360/971). el-Muʿcemu'l-Kebîr (13,14. Cildler)) (nşr. Heyet). I-II.
• eṭ-Ṭaberânî, Ebû'l-Ḳâsım Suleymân b. Aḥmed eş-Şâmî (ö.360/971). el-Muʿcemu's-Ṡağîr (nşr. Muḥammed Şekûr Maḥmûd el-Ḥâc ʾEmrîr). I-II. Beyrut, ʿAmmân: el-Mektebu'l-İslâmî, Dâru ʿAmmâr, 1405/1985.
• eṭ-Ṭaberî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. Cerîr el-Âmilî (ö.310/923). Tehẕîbu'l-Âs̱âr (nşr. ʿAli Rıḍâ b. ʿAbdillâh). Dımeşḳ: Dâru'l-Meʾmûn, 1995.
• et-Tirmiẕî, Ebû ʿÎsâ Muḥammed b. ʿÎsâ (ö.279/893). es-Sunen (nşr. Heyet). I-V. Kahire: Dâru't-Teʾṡîl, 1435/2015.
• el-ʿUḳaylî, Ebû Caʿfer Muḥammed b. ʿAmr el-Mekkî (ö.322/934). eḍ-Ḍuʿafâu'l-Kebîr (nşr. Heyet). I-IV. Dâru't-Teʾs̱îl, 2013.
• el-Vâḳıdî, Ebû ʿAbdullâh Muḥammed b. ʿOmer el-Eslemî (ö.207/823). el-Meğâzî (nşr. Marsden Jones). I-III. Beyrut: Dâru'l-Alemî, 1409/1989.
• Vekîʿ b. el-Cerrâḥ, Ebû Sufyân Vekîʿ b. el-Cerrâḥ er-Ruʾâsî (ö.197/813). ez-Zuhd (nşr. ʿAbdurraḥmân ʿAbdulcabbâr el-Ferîvâʾî), Medine: 1404/1984.
• Yaḥyâ b. Maʿîn, Ebû Zekeriyyâ Yaḥyâ b. Maʿîn (ö.233/848). Târîḫu İbn Maʿîn - Rivâyetu'd-Dûrî (nşr. el-ʿAbbâs b. Muḥammed ed-Dûrî). I-II. Kahire: Dâru'l-Fârûḳ, 1434/2013.
• Yeşil, Ümmügülsüm. “Tashîf ve Tahrîf Üzerine Bazı Mülâhazalar”. Hadis Tetkikleri Dergisi 18/1 (Temmuz 2020), 147-156.