Müfessirlerin “Mescid-i Aksâ” Hakkındaki Görüşleri: İsrâ Suresi 1. Ayetin Tefsiri Bağlamında

Yıl 2020, Cilt: 20 Sayı: 3, 297 - 308, 31.12.2020

Maşallah Turan

https://doi.org/10.31456/beytulmakdis.808262

Öz

Beytülmakdis; binlerce yıllık tarihiyle Yahudilik, Hıristiyanlık ve İslamiyet için kutsal olarak kabul edilen bir şehirdir. İlk kıblenin Kudüs’te bulunan Mescid-i Aksâ olması, Hz. Muhammed’in İsrâ ve Mi’raç seyahatlerinde buraya uğraması, sahih hadislerle birlikte, Mescid-i Aksâ’nın bizzat Kur’an’da zikredilip “çevresi bereketli kılınan bir yer” olarak vasıflandırılması, burayı Müslümanlar için çok daha önemli bir hale getirmiştir. Hz. Peygamberin ifadesiyle yeryüzünde ibadet için inşa edilen ikinci kutlu mekân olan Mescid-i Aksâ ve onun vatanı olan Kudüs, günümüzde, Müslümanlar açısından kutsallığından hiç bir şey yitirmiş değildir. Ayrıca Mescid-i Aksâ ve Kudüs beraberliği yani Mescid-i Aksâ’nın Kudüs şehrinde bulunan mübarek bir mekân olduğu gerçeği, kayda değer bir muhalefetle karşılaşmadan günümüze kadar aktarılagelmiştir. Fakat son dönemlerde, Mescid-i Aksâ’nın konumu ve mahiyeti hakkında şüphe verici birtakım iddialar ortaya atılmıştır. Kimi araştırmacılar, Mescid-i Aksâ’nın gökyüzünde bulunduğunu iddia ederlerken, kimileri de Hz. Peygamber zamanında bu isimle bilinen bir ma’bed bulunmadığını, söz konusu mescidin daha sonra inşa edildiğini dolayısıyla buranın Mecid-i Aksâ olarak tanımlanan yer olmasının mümkün olmadığını ileri sürmektedirler. Bazı yazarlara göre de Kur’an’da bahsedilen mescid, Mekke yakınlarındaki Ci’râne bölgesinde bulunan bir mescittir. Bu noktada, Mescid-i Aksâ’nın tarihi süreçteki varlığı ve bu varlığını korumuş olup olmadığı konusunun, tarihi verilerle ne oranda örtüştüğü meselesi önemli hale gelmektedir. Makalede, bu tür problemler, ağırlıklı olarak Artuk Bey (ö. 1091) ve Selahaddin Eyyubi’nin (ö. 1193) yaşadığı dönemlerdeki müfessirlerin eserlerinde, özellikle İsra suresi 1. ayetin tefsiri bağlamında dile getirdikleri görüşleri çerçevesinde analiz edilecektir.

Anahtar Kelimeler

Mescid-i Aksa, Kudüs, Müfessirler, İsra, Mirac, Beytülmakdis

The Opinions of Exegetes on “al-Aqsa Mosque” in the Context of the Tafsir of verse 1 of Surah al-Isra

Öz

Bayt al-Maqdis with its thousands of years of history is a blessed city that is considered holy for Judaism, Christianity and Islam. At its heart lies al-Aqsa Mosque, the first Qiblah of Muslims, the destination of Prophet Muhammad's miraculous Night Journey, and the fact that the Masjid al-Aqsa was explicitly mentioned in the Qur'an as a place where its surroundings were surrounded with Barakah, together with the numerous authentic Ahadith made this place much more significant for Muslims. Al-Aqsa Mosque, which is the second place of worship built on earth as the Prophet puts it, and its Holy Land, which has an important place in the minds and hearts of every Muslim throughout history, has not lost anything of its sacredness. In addition, both al-Aqsa Mosque and Jerusalem are inseparable, that is, the consensus that al-Aqsa Mosque is a blessed place in the city of Jerusalem has been conveyed to our modern time without any significant opposition. However, in recent years, some suspicious claims have been made about the location and nature of the al-Aqsa Mosque. Some researchers claim that the Masjid al-Aqsa is located in the heavens, while others claim that there was no mosque or ma‘bad known by this name at the time of the Prophet, and that the mosque in question was built much later, thus it is not possible for it to be the place described as al-Masjid al-Aqsa. According to the aforementioned writers who essentially adopt this trend initiated by Orientalists, argue that the mosque mentioned in the Quran is nothing but a small mosque located in Ji‘ranah on the borders of the Haram of Makkah. This raises the question of what is the definition of the Quranic Masjid, and the historicity of al-Aqsa Mosque and whether it has preserved its existence, as archaeological and historical data shows that the external walls were partly destroyed before the Muslim conquest. This paper will analyse the answers to such questions in the works of the Quranic commentators who lived during the times of Artuk Bey (d. 1091) and Salah al-Din (d. 1193) that is the XI and XII centuries, especially in the context of the Quranic exegesis of verse 1 of Surah al-Isra.

Anahtar Kelimeler

Jerusalem, al-Aqsa Mosque, Bayt al-Maqdis, Mufassir, Night Journey, Ascension

آراء المفسرين حول "المسجد الاقصى" في سياق تفسير آية الإسراء

Öz

بيت المقدس؛ مع آلاف السنين من التاريخ ، فهي مدينة مباركة تعتبر مقدسة في اليهودية والمسيحية والإسلام. المسجد الأقصى مهم للغاية بالنسبة للمسلمين. لأن هذه هي القبلة الأولى، فقد زارها رسول الله في اسراء و معراج، وقد ورد ذكر المسجد الأقصى في القرآن ووصف بأنه "مكان مبارك" مع الأحاديث الصحيحة.
المسجد الأقصى، ثاني مكان مقدس بني للعبادة في العالم حسب كلام النبي محمد، و وطن هذا المسجد القدس اللذان لهما مكانة مهمة في عقل وقلب وقلب كل مسلم عبر التاريخ ، لم يفقدا شيئًا من قدسيتهما. بالإضافة إلى ذلك، فإن وحدة المسجد الأقصى والقدس، أي حقيقة أن المسجد الأقصى مكان مبارك في مدينة القدس، قد تم نقلها حتى اليوم دون مواجهة معارضة كبيرة.
ومع ذلك، في السنوات الأخيرة، تم تقديم بعض المزاعم المريبة حول موقع وطبيعة المسجد الأقصى. على سبيل المثال، يزعم الشيعة وبعض الباحثين الذين مالوا إلى آرائهم فيما بعد أن المسجد الأقصى يقع في السماء. و يدعي بعض المؤلفين أنه لم يكن هناك مكان معروف بهذا الاسم في زمن النبي محمد، وأن المسجد القصى قد بني بعد ذلك بوقت طويل، لذلك لا يمكن أن يكون المكان المذكور في القرآن هو المكان المسمى بالمسجد الأقصى. وفقًا لبعض الكتاب المسلمين المذكورين أعلاه، الذين تبنوا هذا الاتجاه الذي بدأه باحثون غربيون ، فإن المسجد المذكور في القرآن ليس سوى مسجد يقع في منطقة جعرانة بالقرب من مكة.
في هذه المرحلة، هل من الضروري الإشارة إلى مبنى محاط بالجدران ومغطى بقبة من تعريف المسجد الأقصى؟ أو ما مدى معقولية احتمال أن مكانًا دُمرت قبته وجزءًا من جدرانه قد حافظ على وجوده كمسجد، رغم أنه كان مكانًا محاطًا ومغطى في الماضي، وإلى أي مدى يتداخل مع البيانات التاريخية؟ في دراستنا هذه، سنقدم الإجابات على تلك الأسئلة و سنحاول تحليلها في أعمال المفسرين الذين عاشوا في في زمن أرتوك بك (ت 1091) وصلاح الدين الأيوبي (ت. 1193)، أي الحادي عشر والثاني عشر بعد الميلاد، لا سيما في سياق تفسير الآية 1 من سورة الإسراء.
لا شك أنه سيتم الحصول على مساهمة مهمة من التحليل و التحقيق من حيث الوصول إلى الرأي الصحيح بين الآراء المختلفة اليوم من المعلومات التي قدمها المعلقون حول المسجد الأقصى، الذين عاشوا في نفس العصور مثل عبد الجبار بن أحمد، وأحمد بن محمد الثعلبي، وعلي بن أحمد الواحدى، و البغوي، و الزمخشري، و النسفي، وراغب الاصفهاني، وابو بكر ابن العربي، وابن عطية.

Anahtar Kelimeler

المسجد الاقصى, القدس, المفسرون, الاسراء, المعراج, بيت المقدس

Kaynakça

• Abdulcebbâr b. Ahmed, Tenzîhü’l-Ḳurʾân ʿani’l-Meṭâʿin, Dâru’n-Nehde el-Hedîse, Beyrut-Lübnan.
• Altun, İsmail, “Hz. Peygamber Döneminde Kudüs’te Mescid-i Aksa Var Mıydı?”, Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 12/2, p. 1-22, Ankara, 2017.
• Baltacı, Ahmet, “İbnu’l-Arabî, Ebu Bekir”, TDV İslam Ansiklopedisi, 20. Cilt, 488-491.
• Beğavî, Ebu Muhammed Hüseyin b. Mes’ud, Meâlimu’t-Tenzîl fî Tefsîri’l-Kur’an, Tahkik: Muhammed Abdullah en-Nemir vd., Dâru Taybe 1417/1997.
• Beydavî, Kâdı Nâsıruddin Ebu Said Abdullah İbn Ömer b. Muhammed eş-Şirazî, Envâru’t-Tenzîl ve Esrâru’t-Te’vîl, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 2011.
• Ebu Zehrâ, Muhammed b. Ahmed b. Mustafâ, Zehretu’t-Tefâsîr, Dâru’l-Fikri’l-Arabî, tsz.
• Harman, Ömer Faruk, “İslamiyet ve Kudüs”, Milel ve Nihal, 16, (1), 2019 doi: 10.17131/milel.584961, 9-30.
• İbn Abbâs, Ebü’l-Abbâs Abdullāh b. el-Abbâs b. Abdilmuttalib el-Kureşî, Tenvîru’l-Mikbâs min Tefsir-i İbn Abbâs, Derleyen: Mecduddin Ebu Tâhir Muhammed b. Yakub el-Fîrûzâbâdî, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Lübnan, tsz.
• İbn Âşûr, Muhammed et-Tâhir b. Muhammed b. Muhammed et-Tâhir et-Tûnisî, et-Taḥrîr ve’t-Tenvîr, ed-Dâru’t-Tûnisiyye, Tûnus, 1984.
• İbn Atiyye, Ebu Muhammed Abdulhak el-Endelusî, el-Muharreru’l-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitabi’l-Azîz, Tahkik: Abdusselam Muhammed, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1422.
• İbnu’l-Cevzî, Ebü’l-Ferec Cemâlüddîn Abdurrahmân b. Alî b. Muhammed el-Bağdâdî, Zâdu’l-Mesîr fi İlmi’t-Tefsîr, Dâru’l-Kitâbi’l-Arabî, Beyrut, 1422.
• İbn Kesîr, Ebu’l Fidâ İsmâil ed-Dımeşkî, Tefsîru’l-Kur’âni’l-Azîm, Tahkîk: Samî b. Muhammed Selâme, Daru’t-Taybe, 1420/1999.
• Kara, Ömer, “Meşhur Ama Az Tanınan Çok Yönlü Bir İlim Adamı: Râğıb El-Isfahâni”, Atatük Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 38, Erzurum, 2012.
• Kurtubî, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed Şemsuddin, el-Câmi’ li Ahkâmi’l-Kur’an, Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire 1384/1964.
• Kasımî Muhammed Cemaluddin, Mehâsinu’t-Te’vîl, Tahkik: Muhammed Bâsil, Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut 1418.
• Mâturîdî, Ebû Mansûr Muhammed b. Muhammed b. Mahmûd es-Semerkandî, Tefsîru’l-Mâturîdî=Te’vîlât-u Ehli’s-Sünne, Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan, 1426/2005.
• Mâverdî, Ebu’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî, Tefsîru’l-Mâverdî=en-Nuket ve’l- ʿUyûn, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut-Lübnan, tsz.
• Nesefî, Ebu’l-Berekât Hâfızuddîn Abdullah b. Ahmed b. Mahmûd, Tefsîru’n-Nesefî=Medâriku’t-Tenzîl ve Hakaiku’t-Te’vîl, Dâru’l-Kelimi’t-Tayyib, Beyrut, 1419/1998.
• Râğıb el-İsfehânî, el-Müfredât fî Ğarîbi’l-Kur’ân, Tahkîk: Safvân Adnân Dâvûdî, Dâru’l-Kalem, Beyrut 1412/1991.
• Râzî, Fahruddin er-Râzî, Mefatîhu’l-Gayb=et-Tefsîru’l-Kebîr, Dar-u İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, et-Tebatu’s-Sâlise, Beyrut 1420/1999.
• Sa’lebî, Ebû İshâk Ahmed b. Muhammed b. İbrâhîm en-Nîsâbûrî, el-Keşf ve’l-Beyân ʿan Tefsîri’l-Ḳurʾân, Dâr-u İhyai’t-Turâsi’l-Arabî, Beyrut-Lübnan, 1422/2002.
• Sem’anî, Ebu’l-Muzaffer Mansûr b. Muhammed, Tefsîru’l-Kur’an, Tahkik: Yasir b. İbrahim-Ğanîm b. Abbas, Dâru’l-Vatan, Riyad 1418/1997.
• Vâhidî, Ebu’l-Hasen Alî b. Ahmed b. Muhammed en-Nîsâbûrî, el-Vecîz fî Tefsîri’l-Kitâbi’l-ʿAzîz, Dâru’l-Kalem & ed-Dâru’ş-Şâmiyye, Dımeşk-Beyrut, 1415.
• Yiğitoğlu, Mustafa, “İsra ve Miraç’ta Süleyman Mâbedi ve Mescid-i Aksa’nın Varlığı Meselesi”, İnsan Ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, Cilt: 6, Sayı: 1, 2017 Sayfa: 641-651, 2017.
• Zemahşerî, Ebü’l-Kāsım Mahmûd b. Ömer b. Muhammed el-Hârizmî, el-Keşşâf ʿan Haḳāʾiḳı Ğavâmiżi’t-Tenzîl, Dâru’l-Kutubi’l-Arabî, Beyrut, 1407.