أسباب الاختلاف في تأويلات بعض المستشرقين والمفسرين لأحاديث بيت المقدس والمسجد الأقصى

Yıl 2024, Cilt: 24 Sayı: 1, 17 - 38, 30.06.2024

İbrahim Kutluay

https://doi.org/10.31456/beytulmakdis.1362352

Öz

تعد بيت المقدس من الأماكن التي تعتبرها الأديان الثلاث مقدسة. وقد خص القرآن الكريم المسجد الأقصى وجعله مركزا للبركة، كما تم وصف بيت المقدس بـ "الأرض المقدسة". وبالإضافة إلى القرآن الكريم، فقد ورد التصريح بفضل هذه الأماكن في الأحاديث النبوية الشريفة. بل إن الروايات الواردة عن المسجد الأقصى وبيت المقدس في مصادر الحديث النبوي الشريف ذكرت المسجد الأقصى بكونه ثاني مسجد بني على الأرض بعد الكعبة المشرفة، وأن بيت المقدس وما حوله هو أرض الأنبياء فهو المكان الذي عاشوا فيه وتحمل هذه الأرض ذكراهم، كما وأن أجر الصلاة في المسجد الأقصى والعبادات الأخرى التي تؤدى فيه تضاعف أسوة بالمسجد الحرام والمسجد النبوي. ويمكن إجمال هذه الفضائل تحت عناوين رئيسية منها: أن أجر الصلاة في المسجد الأقصى أكثر من غيره من المساجد، وأن المسجد الأقصى أحد المساجد الثلاثة التي تشد إليها الرحال، والتشويق لفتحه وإعماره. غير أن هناك اختلافات عميقة ومنهجية في المنهج بين المفسرين/ الشراح والمستشرقين في فهمهم وتفسيرهم للروايات الواردة في مسألة المسجد الأقصى وبيت المقدس. لذا، فإن الهدف من هذه الدراسة هو تحديد كيفية تقييم المفسرين والمستشرقين للأحاديث النبوية في هذا الموضوع، وما هي الأدلة والمبررات التي يستند إليها كل من الفريقين في آرائه، وما هي الأسباب الرئيسية للاختلافات في مناهجهم. وكمنهج، لن يتم مناقشة رأي مستشرق أو مفسر بعينه، بل سيتم مناقشة الموضوع والرواية ذات الصلة للمقارنة بين آراء المفسرين الذين أبدوا آراءهم في هذه المسألة، واختلاف مناهج المستشرقين وتقييماتهم في مؤلفاتهم الخاصة ومقارنتها ببعضها البعض، والتركيز على الاختلافات بين آرائهم وأسبابها.

Anahtar Kelimeler

الحديث النبوي, شراح الحديث, المستشرقين, بيت المقدس, القدس, المسجد الأقصى

Bazı Oryantalistlerin Beytülmakdis ve Mescid-İ Aksâ’ya Dair Hadisleri Şârihlerden Farklı Yorumlamalarının Sebepleri

Öz

Beytülmakdis ve Mescid-i Aksâ, ilahî dinler nezdinde müştereken mukaddes kabul edilen mekânların başında gelmektedir. Öyle ki Kur’ân’da Mescid-i Aksâ ve çevresinin bereketli kılındığı vurgulanmış ve Beytülmakdis ve havalesi, “arz-ı mukaddes” olarak nitelendirilmiştir. Kur’ân’ın yanı sıra hadislerde de bu mekânların fazileti beyan edilmiştir. Nitekim hadis kaynaklarında bu iki mukaddes mekâna dair rivayetler; Mescid-i Aksâ’nın yeryüzünde Kâbe’den sonra inşa edilen ikinci mescid olduğu, Beytülmakdis ve çevresinin peygamberlerin yaşadığı yerlerden olup onların hatıralarını taşıdığı, Mescid-i Aksâ’da kılınan namaza ve ifa edilen diğer ibadetlere, Mescid-i Haram ve Mescid-i Nebevî hariç, diğer mescidlere nispetle daha fazla ecir takdir edildiği, Mescid-i Aksâ’nın ibadet maksadıyla yolculuk yapılabilecek üç mescidden biri olduğu ve bu iki mekânın fethinin, imar ve ihyasının teşvik edildiği gibi ana başlıklar altında hülâsa edilebilir. Bununla birlikte Mescid-i Aksâ ve Beytülmakdis meselesiyle ilgili rivayetleri yorumlamada şârihlerle oryantalistler arasında derin yaklaşım farklılıkları dikkat çekmektedir. Dolayısıyla bu çalışmanın amacı; aynı konudaki bir hadisi şârihlerin ve oryantalistlerin nasıl değerlendirdiğini, her iki kesimin görüşlerini hangi delil ve gerekçelere dayandırdığını ve aralarında görülen yaklaşım farklarının temel sebeplerinin neler olduğunu tespit edip değerlendirmektir. Metot olarak belli bir oryantalist ya da şârihten ziyade, konu ve ilgili rivayet esas alınacak, bu hususta görüş beyan eden şârihlerin yorumları ile oryantalistlerin kendi çalışmalarındaki farklı yaklaşım ve değerlendirmeleri tespit edilip birbirleriyle mukayese edilecek, görüşleri arasındaki farklılıklara ve bunların sebeplerine odaklanılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Şârih, Oryantalist, Beytülmakdis, Kudüs, Mescid-i Aksâ

The Reasons for the Differences in Interpretations of Some Orientalists and Commentators on the Hadiths about Bayt al-Maqdis and al-Masjid al-Aqsa

Öz

Bayt al-Maqdis and al-Masjid al-Aqsā are among the most sacred places that are considered sacred by the divine religions. So much so that it is emphasised in the Qur'an that al-Aqsā and its surroundings have been blessed, and Bayt al-Maqdis and its environs are described as the Holy Land “al-Ard al-Muqaddasah”. In addition to the Qur'an, the virtue of these places has also been declared in the ahadith. Al-Masjid al-Aqsā is mentioned as the second masjid built on earth after the Kaʻbah, it is the place where the prophets lived, prayers and other worships performed in al-Masjid al-Aqsā are rewarded more than those performed in other masjids except al-Masjid al-Harām and al-Masjid al-Nabawī. In addition, al-Masjid al-Aqsā is one of the three masjids that can be travelled to for the purpose of worship, and the liberation and reconstruction of these two places are encouraged. However, there are deep differences of approach between Muslim commentators and orientalists in interpreting the narrations on the issue of al-Aqsā and Bayt al-Maqdis. Therefore, the aim of this study is to determine and evaluate how commentators and orientalists evaluate a hadīth on the same subject, on what evidence and justifications both groups base their views, and what are the main reasons for the differences in their approaches. As a method, the subject and the relevant ahadith will be taken as the basis, rather than a particular orientalist or commentator, and the interpretations of the commentators and the different approaches and evaluations of the orientalists in their own works will be identified and compared with each other, focusing on the differences between their views and their reasons.

Anahtar Kelimeler

Hadith, Commentator, Orientalist, Bayt al-Maqdis, Jerusalem, al-Aqsa Mosque

Kaynakça

• Abdürrezzâk b. Hemmâm (1982/1403). Musannef. thk. Habîbü’r-Rahmân el-Aʻzamî. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî.
• Acâc, M. H. (1400/1980). es-Sünne kable’t-tedvîn. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• Acâc, M. H. (1402/1982). Ebû Hüreyre râviyetü’l-İslâm. Beyrut: Mektebetü’l-Vehbe.
• Ahmed b. Hanbel (1421/2001). Müsned. thk. Şuayb el-Arnaût, Adil Mürşid vd. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Akpınar, A. (1996). “Miʻrac Gecesi Hz. Peygamber’e Verildiği Söylenen Âyetlerle İlgili Bazı Mülahazalar”. Cumhuriyet Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Dergisi 1/95-101.
• Altun, İ. (2017). “Sahabe Gözünde Kudüs ve Mescid-i Aksâ”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi 47/153-169.
• Altun, İ. (2019). “Müsteşrik Alfred Guillaume’nin Mescid-i Aksâ’nın Yerine Dair Görüşlerine Eleştirel Bir Yaklaşım”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi İlahiyat Tetkikleri Dergisi 52/287-309.
• Altun, İ. (2017). “Hz. Peygamber Döneminde Kudüs’te Mescid-i Aksâ Var Mıydı?”. Turkish Studies = Türkoloji Araştırmaları 12 (2) 1-22.
• Aynî (t.y.). Umdetü’l-kârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Aynî (1420/1999). Şerhu Süneni Ebî Dâvûd. thk. Ebü’l-Münzir Hâlid b. İbrahim. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• A‘zamî, M. Z. (1973). Ebû Hüreyre fî davʾi merviyyâtih. Mekke Câmiatü Melik Abdi’l-Aziz, Yüksek Lisans Tezi.
• Azimli, M. (2010). Siyeri Farklı Okumak, Mekke Yılları. Ankara: Ankara Okulu Yayınları
• Azimli, M. (2009). “İsra ve Miraç Olayları Üzerine Bazı Mülahazalar”. Bilimname: Düşünce Platformu 7 (16) 43-58.
• Ateş, S. (1997-2003). “Mescid-i Aksâ”. Kur’ân Ansiklopedisi. 13/272. İstanbul: Kur’an Bilimleri Araştırma Vakfı.
• Bâcî (t.y.). el-Müntekâ şerhu’l-Muvatta’. Mısır: Matbaatü’s-Saâde.
• Bayram, M. (2001). “Kur’ân’da Adı Geçen Mescidü’l-Aksâ Nerededir?”. İktibas 274 (Ankara), 46-47.
• Begavî (1403/1993). Şerhu’s-Sünne. thk. Şuayb el-Arnaût, Muhammed Züheyr eş-Şâvîş. Beyrut: el-Mektebü’l-İslâmî.
• Bloom, J. M. (2003). “Mosque”. Encyclopaedia of the Qur’an. 3/426-437. edit. Jane Dammen McAuliffe, Leiden – Boston: Brill.
• Bozkurt, N. (2004). “Mescid-i Aksâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 29/269-271. Ankara: TDV.
• Buhl, F. (1977). “Kudüs”. İslâm Ansiklopedisi. 6/ 953 İstanbul: MEB Yayınları.
• Busse, H. (1991). “Jerusalem in the Story of Muhammad’s Night Journey and Ascension”. Jerusalem Studies in Arabic and Islam (14), 1-40.
• Caskel, W. (1936). Der Felsendom und die Wallfahrt nach Jerusalem. Köln ve Opladen.
• Duri, A. A. (1957). “ez-Zuhrî”, Bulletin of the School of Oriental and African Studies. 19/1-12.
• Ebû Yaʻlâ (1404/1984). Müsnedü Ebî Yaʻlâ. Hüseyin Selîm Esed. Dimaşk: Dâru’l-Me’mûn li’t-türâs.
• Elmalılı, M. H. (1979). Hak Dini Kur’ân Dili. İstanbul: Eser Neşriyat.
• Fesevî (1981/1401). el-Maʿrife ve’t-târîh. thk: Ekrem Ziya Ömerî. Beyrut: Müessetu’r-Risâle.
• Fück, J. (1939). “Die Rolle des Traditionalismus im Islam”. ZDMG. (93) 23-24.
• Gibb, H. A. R. (1986). “ʿAbd Allāh b. al-Zubayr”, EI2 (İng.), 1/54-55. Edit. Gibb, Kramers vd. Leiden: E. J. Brill.
• Goldziher, I. (1971). Muslim Studies. İngilizceye çev. C. R. Barber-S. M. Stern. Albany: State University of New York Press.
• Goitein, S. D. (1986). “al-Kuds”. The Encyclopaedia of Islam 5/322-376. edit. C. E. Bosworth, E. Van Donzel, B. Lewıs And Ch. Pellat, Leiden: Brill.
• Goitein, S. D. (1966). “The Sanctity of Jeruselam and Palestine in early Islam Studies in Islamic History and Institutions”. The Encyclopadia of Islam, Leiden: Brill.
• Goitein, S. D. (2010). Studies in Islamic History and Institutions. Leiden, Boston: Brill.
• Grabar, O. (1991). “Al-Masdjid Al-Aksā”. Encyclopaedia of Islam. edit. C. E. Bosworth, E. Van Donzel, B. Lewıs And Ch. Pellat, (6)707-708. Leiden: Brill.
• Guillaume, A. (t.y.). “Where was al-Masjid al-Aqsā?”. Al-Andalus 18 (2), 323-336.
• Hâkim (1915). el-Müstedrek ale's-Sahihayn. Haydarabad: Dârü'l-Kütübi'l-İlmiyye.
• Hamevî (1995). Muʻcemü’l-büldân. Beyrut: Dâru Sâdır.
• Hamidullah, M. (1990). İslâm Peygamberi. ter: Salih Tuğ. İstanbul: İrfan Yayınevi.
• Harman, Ö. F. (2002). “Kudüs”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/324-327. Ankara: TDV.
• Hasson, I. (1996). “The Muslim View of Jerusalem: The Qur’an and Hadith”. Joshua Praver and Haggai Ben-Shammai (1953), (eds.), The History of Jerusalem, Jerusalem, 349-385.
• Horovitz J. (1919). “Muhammeds Himmelfahrt”. Der Islam (9) 159-183, 162-163.
• Horovitz, J. (1926). Koranische Untersuchungen. Berlin, Leipzig.
• İbn Asâkîr (1995/1415). Târihu Dimaşk. thk. Amr b. Garâme el-Amrî. Beyrut: Dâru’l-Fikr.
• İbn Ebî Şeybe (1409). el-Musannef. thk. Kemâl Yûsuf el-Hût. Riyad: Mektebetü’r-Rüşd.
• İbn Hacer (1379). Fethu’l-Bârî şerhu Şahîhi’l-Buhârî. Beyrut: Dâru’l-Maʻrife.
• İbn Hişâm (1955/1355). es-Sîretü’n-nebeviyyi li İbn Hişâm. thk. Mustafa es-Sekâ vd. Mısır: Şeriketü Mektebeti ve Matbaat Mustafa el-Bâbî.
• İbn Kesîr (1408/1988). el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Ali Şîrî. Beyrut: Dâru İhyâi’-Türâsi’l-Arabî.
• İbn Kesîr (1435). el-Bâisü’l-hasîs şerhu İhtisâri ulûmi’l-hadisşerh Ahmed Muhammed Şakir. Demmam: Dâru İbnü’l-Cevzî.
• İbn Receb (1417/1996). Fethu’l-bârî şerhu Sahîhi’l-Buhârî. thk. Mahmud b. Şaban vd. Medine: Mektebetü’l-Gurabâi’l-Eseriyye.
• Johnson, N. J. (2001). “Aqsā Mosque”. Encyclopaedia of the Qur’an. edit. Jane Dammen McAuliffe. 1/125-126. Leiden-Boston-Köln: Brill.
• Kandemir, M. Y. (1994). “Ebû Hüreyre”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 10/160-167. İstanbul: TDV Yayınları.
• Kaplony, A. (2009). “The Mosque of Jerusalem (Masjid Bayt al-Maqdis)”. Where Heaven and Earth Meet: Jerusalem’s Sacred Esplanade, Jerusalem und Austin. ed. Grabar, Oleg und Kedar, Benjamin Z. (Hgg.). 100-131; 396-398.
• Kâtip Çelebi (1941). Keşfü’z-zunûn an esâmi'l-kütüb ve'l-fünûn. Bağdat: Mektebetü’l-Müsennnâ.
• Kister, M. J. (1969). “‘You Shall Only Set Out for Three Mosques’: A Study of an Early Tradition”. Le Muséon. (82)173-96, 190.
• Koçyiğit, T. (1967). “I. Goldziher’in Hadisle İlgili Bazı Görüşlerinin Tahlil ve Tenkidi”. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi (15), 43-55.
• Kummî (1432/2011), Müntehe’l-Âmâl. Beyrut: Dâru’l-Mustafâ’l-‘Âlemiyye.
• Kuraşî (1340/1921), el-Câimiu'l-latif fi fadli Mekkete ve ehlihî ve binâi'ş-şerif. Mısır: Dâru İhyai'l-Kütübi'l-Arabî.
• Kurtubî (1384/1964). el-Câmiu li ahkâmi’l-Kur’ân. thk. Ahmed el-Berdûnî, İbrahim Atfiş. Kahire: Dâru’l-Kütübi’l-Mısriyye.
• Kutluay, İ. (2009). Mukaddes Zaman ve Mekânlar. İstanbul: Rağbet Yayınları.
• Kutluay, İ. (2023). “Bazı Oryantalistlerin Kudüs ve Mescid-i Aksâ’nın Kudsiyetine Taalluk Eden Rivayetleri Mevzû Olarak Nitelemelerinin Arka Planı Üzerine”. Ankara: TDV. İlksay (yayın aşamasında).
• Kutluay, İ. (2022). “Oryantalistlerin Vahiy ve Kur’ân’ın Kaynağı Hakkındaki Görüşlerinin Değerlendirilmesi”. Vahyi Anlama Yolunda II: Kerim Elçinin Mesajı Vahiy. edit. Furkan Çakır, Raşit Akpınar. İstanbul: Siyer Akademi, 297-333.
• Livne-Kafri, O. (2001). “The Early Shi‘a and Jerusalem”. Arabica. (48)112-20, 115.
• Makdisî (1405/1984). Fezâilü beyti’l-makdîs, thk. Muhammad Mutî al-Hâfız. Dımaşk: Dâru’l-Fikr.
• Meclisî (1983/1403), Bihâru’l-envâr. Beyrut: Müessesetü’l-vefa.
• Mukâtil b. Süleyman (2003). Tefsîr. thk. Ahmed Ferid. Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-‘ilmiyye.
• Mübârekfûrî (t.y.). Tuhfetü’l-ahvezî. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiiyye.
• Neuwirth, A. (1999). “Jerusalem and the Genesis of Islamic Scripture”. Jerusalem: Its Sanctity and Centrality to Judaism, Christianity, and Islam. edit. L.I. Levine (New York:), 315-25, 318-20.
• Öğüt, S. (1997) “Harem”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 16/127. İstanbul: TDV Yayınları.
• Pipes, D. (2001). “Muslim Claim to Jerusalem”. Middle East Quarterly. 4/49-66.
• Ratrout, H. F. (2004). The Architectural Development of al-Aqsa Mosque in the Early Islamic Period: Sacred Architectural Shape of Holy. Al-Maktoum Instute Academic Press.
• Râzî (1420/1999). Mefâtihu’l-gayb. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî.
• Roslan, M. (2011). “Orientalist view on the Night Journey An Analysis”. Journal of Islamicjerusalem Studies. 11/59-70
• Rubin, U. (2008). “Muhammad’s Night Journey (Isr’) to Al-Masjid Al-Aqsā Aspects of The Earliest Origins of The Islamic Sanctity of Jerusalem”. Al-Qantara. 29 (1) 147-164.
• Schacht J. (1950). The Origins of Muhammadan ]urisprudence, London: Clarendon Press.
• Schrieke B.; Horovitz J. (1993). The Encyclopaedia of Islam 2. “Mi‘radj” (7)97-100. edit. C.E. Bosworth, E. Van Donzel W.P. Henrichs, Ch. Pellat. Leiden, New York: Brill.
• Schrieke, B. (1916). “Die Himmelsreise Muhammeds”. Der Islam 6/1-30.
• Schrıeke, B - Horovıtz J. (1993). “Miradj”. Encyclopaedia of Islam. edit. C. E. Bosworth, E. Van Donzel, B. Lewis And Ch. Pellat. 7/97-100. Leiden: Brill.
• Sehâranfûrî (1427/2006). İtina ve taʻlik: Takiyyüddin en-Nedvî. Bezlü’l-mechûd fî halli Sünen-i Ebî Dâvûd, Hind: Merkezü’ş-şeyh Ebi’l-Hasan en-Nedvî li’l-buhûs ve’d-dirâsâti’l-İslâmiyye.
• Shamon, S. (t.y.). “Muhammad’s Alleged Night Journey to The Jerusalem Temple”. www.answering-islam.org/ Shamon/night journey.htm. 14.09. 2023.
• Sivan, B. (1971). “The Beginnings of the Fadail al-Quds Literature”. Israil Oriental Studies, 1.
• Sübkî. (t.y.). Fetâva’s-Sübkî. Beyrut: Dâru’l-Meârif, t.y.
• Şâkir, A. M. (t.y.). Bâisü’l-hasîs. Beyrut: Müessesetü’r-risâle.
• Taberânî (t.y.). el-Muʻcemü’l-evsat, thk. Târık b. Ivazullah, Kahire: Dâru’l-Harameyn
• Taberî (1420/2000). Câmiu’l-beyân fî tevili’l-Kur’ân. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Tahâvî (1994/1415). Şerhu Müşkili’l-âsâr. thk. Şuayb Arnâut. Beyrut: Müessesetü’r-Risâle.
• Tüzün, İ. (2022). “Emevî Halifeleri ve Hadis -Süfyânîler Dönemi”. Hadith, 8/86-112.
• Wansbrough, J. (1977). Quranic Studies. Oxford: 69.
• Wellhausen, J. (1963). Arap Devleti ve Sukutu. çev. Prof. Dr. Fikret Işıltan. Ankara: İlahiyat Fakültesi Yayınları.
• Yaʻkûbî (1415/1995). Târîhu’l-Ya’kûbî. Beyrut: Dâru Sâdır.
• Yavuz, S. S. (2020). “Miʻrac”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 30/232-235. Ankara: TDV.
• Wansbrough, J. (1977). Quranic Studies. Oxford: Oxford University Press.
• Zemahşerî (1407). el-Keşşâf. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-Arabî.
• Zehebî (1419/1998). Tezkiratü’l-huffâz. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye.