ÇAĞDAŞ DÖNEMDE KUR’AN MUHTEVASINA YÖNELİK ÇALIŞMA TÜRLERİ HAKKINDA BİR İNCELEME

Yıl 2021, Cilt: 3 Sayı: 1, 33 - 56, 15.06.2021

Abdullah Karaca

Öz

Çağdaş dönemde Kur’an muhtevasına dair çalışmalar özel bir ilgi alanı olmuş ve bu amaçla çeşitli kitaplar telif edilmiştir. Kur’an içeriğini ele alan çağdaş çalışmalar, konulu tefsir araştırmaları ve başvuru kaynağı türü eserler olabilmekte, aynı zamanda akademik veya halka yönelik hazırlanabilmektedir. Çalışmamız Kur’an muhtevasına yönelik hazırlanan çağdaş çalışmaların ne tür telif yöntemleri şeklinde tezahür ettiğini incelemektedir. Tespit edilen telif türlerine örnekler vermekte ve aralarında bir tasnif denemesi yapmaktadır. Araştırmamızın ulaştığı veriler neticesinde şu üç tür telif türü tespit edilmiştir: Kur’an muhtevasını mesele olarak inceleyen/tartışan betimleyici/teorik eserler, Kur’an’ın bütün muhtevasına yönelik çalışmalar ve Kur’an’ın başlıca konularına yönelik çalışmalar. Kur’an’ın bütün muhtevasına yönelik çalışmalar içerisinde Kur’an ansiklopedileri, fihrist türü çalışmalar, Kur’an’ın konulu tefsiri çalışmaları ve sîret eksenli Kur’an okumaları bulunmaktadır. Konularına göre ayrılmış mealleri, tefsir fihristlerini ve tebvîb türü çalışmalar fihrist türü eserlere, Kur’an’ın sistematik bir yapıya sahip oluşu ve tenâsübü ile ilgili eserler de Kur’an’ın konulu tefsiri çalışmalarına dahil edilebilir. Kur’an’ın başlıca konularına yönelik çalışmalar ise küçük hacimli Kur’an ansiklopedileri, Kur’an’ın ana konularını ele alan eserler, Kur’an’ın ilkelerine/prensiplerine dair eserler, kavram çalışmaları ve Kur’an’ın maksatlarına yönelik eserlerden oluşmaktadır. Âyet seçimleri ile oluşturulan eserler ve konulara göre renklendirilen Mushaflar ana konuları tespit eden eserlere dahil edilebilir.

Anahtar Kelimeler

Tefsir, Kur'an, Kur'an Muhtevası, Konulu tefsir, Başvuru kaynakları

Kaynakça

• Albayrak, Halis. Kur’ân’ın Bütünlüğü Üzerine. İstanbul: Şule Yay., 2011.
• ‘Aliyyü’l-Kârî, Molla, Şerhü’l-fıkhi’l-ekber. thk. Mervan Muhammed eş-Şa’âr. Beyrut: Dâru’n-Nefâis, 2016.
• ‘Asar, Subhî Abdurraûf. el-Mu’cemü’l-mevzûî li Âyâti’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Fadîle, ts.
• Abay, Muhammet. “Kur’an ve Tefsire Dair Başvuru Kaynakları”. Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi 10/19-20 (2012), 390-437.
• Abdulbâki, Muhammed Fuad. el-Mu’cemu’l-müfehres li elfâẓi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 2007.
• Akdemir, Salih. Son Çağrı Kur’an. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Amir-Moezzi, Mohammad Ali (ed.). Dictionnaire Du Coran. Paris: Robert Laffont, 2007.
• Atay, Hüseyin. Kur’an'daki İlkeler. Ankara: Atay Yayınları, 2000.
• Ateş, Süleyman. Kur’an Ansiklopedisi. İstanbul: Kur’an Bilimleri Araştırmaları Vakfı (KUBA), ts.
• Ateş, Süleyman. Yüce Kur’an’ın Çağdaş Tefsiri. İstanbul: Yani Ufuklar, ts.
• Ateş, Süleyman. Kur’an Prensipleri. İstanbul: Yeni Ufuklar Neşriyat, 1996.
• Bakkalbaşı, Erdoğan. Kur’an’daki Buyruk ve Yasaklar. İzmir: Tesav Yayınları, 1995.
• Bereketzade, İsmail Hakkı. Necâib-i Kur’aniye. İstanbul: Yeni Zamanlar, 2002.
• Bilmen, Ömer Nasuhi. Büyük Tefsir Tarihi. İstanbul: Ravza Yayınları, 2008.
• Birışık, Abdülhamit. “Kur’an (Literatür)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 26/417-422. Ankara: TDV Yayınları, 2002.
• Birışık, Abdülhamit. “Kur’an-ı Kerîm’i Bilmek”, İslam’a Giriş/Gençliğin İslam Bilgisi. 118-132. ed. Hayati Hökelekli. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Câbirî, Muhammed Âbid. Fehmu’l-Kur’âni’l-hakîm-et-Tefsîru’l-vâdıh hasebe tertîbi’n-nüzûl. 3. Baskı. Beyrut: Merkezu Dirâsâti’l-Vahdet’il-Arabiyye, 2010.
• Çalışkan, İsmail. Tefsir Usulü. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2017.
• Çalışkan, İsmail. “Kur’an Muhtevasının Epistemolojik Taksimi-Kur’an’da Her Bilginin Var Olduğu Söylemine Eleştirel Bir Yaklaşım-“. Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, VII/1 (2003), 235-248.
• Demir, Şehmus. Kur’an’ın Temel Hedefi. 4. Baskı. Ankara: Fecr, 2016.
• Demirci, Muhsin. Kur’an’ın Ana Konuları. İstanbul: İFAV, İstanbul 2010.
• Demirci, Muhsin. Tefsir Usûlü. İstanbul: İFAV, 2011.
• Dereli, Muhammed Vehbi. Kur’an Muhtevası ve Yorumu. Ankara: Fecr Yayınevi, 2011.
• Diyanet İşleri Başkanlığı. Konulu Kur’an-ı Kerîm Tefsiri (Örnek Fasikül). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı, 2001.
• Dumlu, Ömer. Kur’an’da Bazı Kavramlara Bakış. İzmir: Anadolu Yayınları, 1999.
• Durmuş, Zülfikar. Kur’an’a Göre Kur’an. İstanbul: Rağbet, 2012.
• Elik Hasan. “Nüzûl Dönemini Esas Alan Bir Tefsir Çalışması Olarak ‘Tevhit Mesajı’ ve Kur’ân’a Çağdaş Yaklaşımlar”. Kur’ân’ı Anlama Yolunda: Kuramer Konferansları -I, ed. Yusuf Şevki Yavuz. İstanbul: Kuramer, 2017, 89-108.
• Elmalılı, Hamdi Yazır. Hak Dini Kur’an Dili. İstanbul: Eser, 1982.
• Eren, Ali Cüneyt. “Arapça Alfabetik Sözlüklerin Tanıtımı”. Din Bilimleri Akademik Araştırma Dergisi 9/1 (2009), 129-152.
• Esed, Muhammed, Kur’an Kavramları. haz. Ömer Aydın - Ertuğrul Özalp. İstanbul: İşaret, 2016.
• Fazlur Rahman. Ana Konularıyla Kur’an. çev. Alparslan Açıkgenç. Ankara: Ankara Okulu, 1999.
• Gazzâlî, Ebû Hâmid et-Tûsî. Cevâhirü’l-Kur’ân. thk: Muhammed Reşid Rıza el-Gabbânî. Beyrut: Dâru İhyâi’l-’Ulûm, 1986.
• Gazzâlî, Muhammed. Naḥve tefsîrin mevḍûiyyin li süveri’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1995.
• Gökkır, Bilal. “Konulu Tefsir: Hedef, İmkan ve Sınırları”. Tarihten Günümüze Kur’an’a Yaklaşımlar. ed. Bilal Gökkır vd. 455-466. İstanbul: İlim Yayma Vakfı Kur’an ve Tefsir Akademisi, 2010.
• Gülle, Sıtkı. Konularına Göre Kur’an Âyetleri. İstanbul: Huzur Yay., 2010.
• Hevvârî, Hûd b. Muḥakkem. Tefsîru kitâbillâhi’l-‘azîz. thk. el-Ḥâcc eş-Şerîfî. Beyrut: Dârü’l-Ġarbi’l-İslâmî, 1990.
• Ḥicâzî, Muhammed Mahmûd. el-Vaḥdetü’l-mevḍûiyye fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: Dârü’l-Kütübi’l-Hadîse, 1970.
• el-Iṣfehânî, er-Râġıb. el-Müfredât fî ġarîbi’l-Kur’ân. Thk. Ṣafvân Adnân Dâvûdî. Dımeşk: Dârü’l-Kalem, 2014.
• İnteraktif Okuma. “Kuran Fihristleri”. Erişim 20 Ağustos 2020. http://www.interaktifokuma.org/bc-fhrs-icerik.html.
• İbn Cüzey. et-Teshîl li-‘ulûmi’t-tenzîl. thk. Muhammed Sâlim Hâşim. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1995.
• İzutsu, Toshihiko. Kur’an’da Tanrı ve İnsan. çev. Mehmet Kürşad Atalar. İstanbul: Pınar Yayınları, 2012.
• Kahveci, Ali Osman. Kur`an-ı Kerîm Hakkında Hazırlanan İndeksler. İstanbul: Marmara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 2004.
• Kalkan, Ahmed. Ansiklopedik Kur’ân Kavramları ve Güncel Yansımaları. İstanbul: Kalemder, 2011.
• Kara, Ömer. Tefsir Tetkikleri II. İstanbul: İFAV Yayınları, 2018.
• Karagöz, Mustafa. “Dil Merkezli Tefsir Çalışmaları”, Tefsire Akademik Yaklaşımlar. 1/323-356. ed. Mehmet Akif Koç - İsmail Albayrak. Ankara: Otto, 2015.
• Karaman, Hayrettin vd. Kur’an Yolu Türkçe Meâl ve Tefsir. Ankara: DİB Yayınları, 2007.
• Karayiğit, Hasan. Kur'an Bugün İnseydi Muhtevası Ne Olurdu?. İstanbul: Köprü Kitapları, 2011.
• Karlığa, H. Bekir, “Gazzâlî (Eserleri)”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. 13/518-530. Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• Kaya, Mesut. “Dönemsel İlmî Şartların Müfessirin Donanımı Üzerindeki Belirleyiciliği -Klasik ve Modern Dönem Mukayesesi-“. Marife: Dini Araştırmalar Dergisi [Bilimsel Birikim], c. XIII, sa. 3, (Kış, 2013), 9-31.
• Keskioğlu, Osman. Nüzulünden İtibaren Kur’an-ı Kerim Bilgileri. Ankara: TDV Yayınları, 2010.
• Kılavuz, Ahmet Saim. Ana Hatlarıyla İslâm Akâidi ve Kelâma Giriş. 21. Baskı, İstanbul: Ensar, 2014.
• Mevdûdî, Seyyid Ebü’l-A’lâ. Kur’an’ın Dört Temel Terimi. çev. Mahmut Osmanoğlu. İstanbul: Özgün, 2000.
• Mir, Mustansır. Kur’anî Terimler ve Kavramlar Sözlüğü. çev. Murat Çiftkaya. İstanbul: İnkılab Yayınları, 1996.
• Mollaibrahimoğlu, Süleyman. Kur’an Mesajı. İstanbul: Süleymaniye Vakfı, 1995.
• Muhannâ, Ahmed İbrahim. Tebvîbu âyi’l-Kur’ân’i’l-Kerîm mine’n-nâḥiyeti’l-mevḍû’iyye. Kahire: Dâru’ş-Şa’b, ts.
• Muḳātil b. Süleyman. Tefsîr-u Muḳātil b. Süleyman. thk. Ahmed Ferîd. Beyrut: Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2003.
• Okumuş, Mesut. Kur’an’ın Çok Boyutlu Okunuşu İmam Gazâlî Örneği. 2. Baskı. Ankara: Ankara Okulu, Yayınları, 2017.
• Özalp, Ertuğrul. Türkçe Mealler İçin Alfabetik Fihrist. İstanbul: İşaret, 2012.
• Özsoy, Ömer – Güler, İlhami. Konularına Göre Kur’an (Sistematik Kur’an Fihristi). Ankara: Ankara Okulu, 2016.
• Öztürk, Abdülvehhab. Kur’an-ı Kerîm Fihristi. İstanbul: Timaş Yayınları, 1998.
• Öztürk, Yaşar Nuri. Kur’an-ı Kerim Ansiklopedisi. İstanbul: Hürriyet, 1990.
• Paçacı, Mehmet. Çağdaş Dönemde Kur’ân’a ve Tefsire Ne Oldu. İstanbul: Klasik Yayınları, 2012.
• Ṣa’îdî, Abdulmute’âl. en-Nazmü’l-Fennî fi’l-Kur’ân. Kahire: Mektebetü’l-Âdâb, ts.
• Sa’id, Abdussettar Fethullah. el-Medḫal ile’t-tefsîri’l-mevḍû’î. Kahire: Dâru’t-Tevzî’ ve’n-Neşri’l-İslâmiyye, 1991.
• Salih, Muhammed Zeki. et-Tertîb ve’l-beyân ‘an tafṣîli âyi’l-Kur’ân. Bağdad: Dârü’l-Mektebeti’l-İlmiyye, 1979.
• Süyûṭî, Celaleddîn, el-İtḳān fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. Thk. Fevvâz Ahmed Zümerli. Beyrut: Darü'l-Kitabi'l-Arabi, 2005.
• Süyûṭî, Celaleddîn, ed-Dürrü’l-mens̱ûr fi’t-tefsîr-i bi’l-me’s̱ûr. Beyrût: Dârü’l-Fikr, 1993.
• Süyûṭî, Celâleddîn. el-İklîl fi’stinbâṭi’t-tenzîl. thk. el-Ğumârî. Kahire: Dârü’l-Kitâbi’l-Arabî, ts.
• Şahhâte, Abdullah Mahmud. Ahdâfü külli sûra ve mekâṣıdühâ fi’l-Kur’âni’l-Kerîm. Kahire: el-Heyetü’l-Mısriyyetü’l’Âmme li’l-Kitâb, 1976.
• Şimşek, M. Sait. Kur’an’ın Ana Konuları. İstanbul: Beyan, 2011.
• Şîrâzî, Nâṣır Mekârim. Nefeḥâtü’l-Kur’ân. Kum: Medresetü’l-İmâm Ali b. Ebî Talib, h. 1426.
• Taşkın, Hikmet. Kur’an Bize Ne Diyor?. İstanbul: Madve Yayınları, 1989.
• Türcan, Selim – Gezer, Süleyman. “Fıkhi Tefsir Geleneği”, Tefsire Akademik Yaklaşımlar. ed. Mehmet Akif Koç - İsmail Albayrak. 1/185/204. Ankara: Otto Yayınları, 2015.
• Ünal, Ali. Kur’an’da Temel Kavramlar. İzmir: Işık, 2014.
• Ünsal, Hadiye. Erken Dönem Mekki Sûrelerin Muhteva Tahlili. Ankara, Ankara Okulu Yayınları, 2015.
• Yılmaz, Hasan. “Kur’an’ın Ana Konularına Dair Bazı Tasnifler”. Kur'an'ın Nüzulünün 1400.Yılı Anısına Diyanet İlmi Dergi Kur'an Özel Sayısı. 2. Baskı. 299-314. Ankara: DİB, 2012.
• Yılmaz, Hasan. Kur’an ve Muhtevası (Tematik ve Sistematik Bir İnceleme). Ankara: Fecr, 2008.
• Yüksel, Nevzat. Konularına Göre Kur’an-ı Kerîm Fihristi. İstanbul: Bayrak Yayınları, 2000.
• Zaḳzûḳ, Abdu’ṣ-Ṣabûr. Mu’cemü’l-a’lâm ve’l-mevzû’ât fi’l-Kur’ân’i’l-Kerîm. Kahire: Dâru’ş-Şurûk, 1968.
• Zerkeşî, Bedreddin. el-Burhân fî ‘ulûmi’l-Kur’ân. thk. ed-Dimyâṭî. Kahire: Dârü’l-Hadîs, 2006.