Covid-19 Döneminde ve Öncesinde Firmaların Finansal Performanslarının CRITIC Temelli CoCoSo Yöntemi ile Analizi; BİST Otomotiv Sektörü Üzerine Bir Uygulama

Yıl 2022, Cilt: 6 Sayı: 2, 287 - 322, 30.12.2022

Nevzat Çalış , Şakir Sakarya

https://doi.org/10.33399/biibfad.1142744

Cited By: 5

Öz

Covid-19 pandemisinin tüm dünyaya yayılması sonucunda tüm sektörler ekonomik olarak bu krizden etkilenmiştir. Bu krizden etkilen önemli sektörlerden birisi de otomotiv sektörü olmuştur. Küresel ekonominin %4’ünü oluşturan otomotiv sektörü bu süreçte birçok sorunla mücadele etmek durumunda kalmıştır. Bu bağlamda bu çalışma Covid-19 döneminde (2020-2021) ve öncesinde (2018-2019) BİST’te faaliyet gösteren otomotiv firmalarının finansal performanslarını analiz etmeyi amaçlamıştır. Bu noktadan hareketle firmaların finansal performanslarını analiz etmede çok kriterli karar verme yöntemlerinden birisi olan CRITIC tabanlı CoCoSo yöntemi kullanılmıştır. CRITIC yöntemiyle yapılan analiz sonucunda en fazla önem ağırlığına sahip kriter, özsermaye devir hızı rasyosu olurken; en az önem ağırlığına sahip kriter ise ekonomik rantabilite rasyosu olmuştur. CoCoSo yöntemiyle yapılan analiz sonucunda ise finansal performans sıralamasında FMİZP ve FROTO firmaları ilk iki sırayı alırken KATMR ve BALAT firmaları ise son sıralarda yer almışlardır. Pandeminin etkisiyle elde edilen analiz sonuçları birlikte incelendiğinde pandemi öncesi dönemle pandemi döneminde finansal performans sıralamasında genel olarak bir değişiklik olmadığı, pandeminin firmaların finansal performans sıralamalarını değiştirmediği görülmektedir.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, Çok Kriterli Karar Verme Yöntemi, Finansal Performans, CRITIC Yöntemi ve CoCoSo Yöntemi

Analysis of Companies' Financial Performances Before and After Covid-19 with CRITIC-Based CoCoSo Method: An Application on BIST Automotive Industry

Öz

As a result of the spread of the Covid-19 pandemic worldwide, all sectors have been economically affected by this crisis. One of these sectors is automotive sector. The automotive sector, which constitutes 4% of the global economy, had to struggle with many problems in this process. In this context, this study aimed to analyse the financial performances of automotive companies operating in the BIST during the Covid-19 period (2020-2021) and before (2018-2019). From this point of view, the CRITIC-based COCOSO method, one of the multi-criteria decision-making methods, was used to analyse the financial performance of companies. As a result of the analysis conducted by the CRITIC method, the most important criterion was the equity turnover ratio. The criterion with the least important was the economic profitability ratio. As a result of the analysis made with the CoCoSo method, FMİZP and FROTO companies took the first two places in the financial performance ranking, while KATMR and BALAT companies took the last place. When the analysis results obtained with the effect of the pandemic are examined together, it is seen that there was no general change in the financial performance rankings between the pre-pandemic period and the pandemic period, and the pandemic did not change the financial performance rankings of the companies.

Anahtar Kelimeler

Covid-19, Multi-Criteria Decision-Making Method, Financial Performance, CRITIC Method and CoCoSo Method

Kaynakça

• Akbulut, O. Y., & Hepşen, A. (2021). finansal performans ve pay senedi getirileri arasındaki ilişkinin entropi ve CoCoSo ÇKKV teknikleriyle analiz edilmesi. Ekonomi Politika ve Finans Araştırmaları Dergisi, 6(3), 681-709.
• Akgül, Y. (2021). Borsa İstanbul’da işlem gören ticari bankaların finansal performansının bütünleşik CRITIC CoCoSo modeliyle analizi. Ekonomi ve Finansal Araştırmalar Dergisi, 3 (2) , 71-90 .
• Altıntaş, F. F. (2021). Analysis of knowledge performance of G7 countries: an application with the COCOSO method. Journal of Life Economics, 8(3), 337-347.
• Aytaç Adalı, E., & Çağlar, A. (2022). En iyi ve en kötünün tek olmadığı durumlarda en iyi-en kötü yöntemi ile grup kararı verme: bursiyer seçimine ilişkin vaka çalışması. Pamukkale Üniversitesi Mühendislik Bilimleri Dergisi, 1-14. Doi: 10.5505/pajes.2022.08043
• Bulgurcu, B. (2013). Financial performance ranking of automotive industry firms in Turkey: Evidence from entropy weighted technique. International Journal of Economics and Financial Issues, 3(4), 844.
• Çınaroğlu, E. (2019). Fortune 500 listesinde yer alan otomotiv sektörü firmalarının SWARA destekli COPRAS yöntemi ile değerlendirilmesi. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 9(2), 593-611.
• Çiçek, R. & Çağma, S. (2014). Türk otomotiv ana sanayinin uluslararası pazardaki rekabet gücü: Otomotiv yan sanayi üzerine bir uygulama. Sosyal Ekonomik Araştırmalar Dergisi , 14 (28) , 260-277 . DOI: 10.30976/susead.302210
• Çiftçi, H. N., Yıldırım, S. K., & Yıldırım, B. F. (2021). Nakit akış oranlarına dayalı finansal performansların kombine uzlaşık çözüm yöntemi ile analizi: BİST’te işlem gören enerji firmaları üzerine bir uygulama. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (92), 207-224.
• Diakoulaki, D., Mavrotas, G., & Papayannakis, L. (1995). Determining objective weights in multiple criteria problems: The Critic method. Computers & Operations Research, 22(7), 763-770.
• Doğan, N., & Engeloğlu, Ö. (2018). Finansal oranların üretkenliğe etkisi: metal eşya, makina ve gereç yapım firmaları için panel veri analizi. Muhasebe ve Finansman Dergisi, (80), 133-146.
• Dündar, S., Bircan, H., & Eleroğlu, H. (2021). Optimal ranking of compost facilities that can be established in samsun province by COCOSO and WASPAS methods. Turkish Journal of Agriculture-Food Science and Technology, 9(sp), 2515-2522.
• Esmer, Y., & Dayı, F. (2019). Stratejik performans yönetiminde finansal performans değerlemesi: BİST otomotiv sektöründe bir uygulama. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 22(2), 628-645.
• Ignatius, J., Behzadian, M., Malekan, H. S., & Lalitha, D. (2012, June). Financial Performance of Iran's Automotive Sector Based on PROMETHEE II. In 2012 IEEE International Conference on Management of Innovation & Technology (ICMIT) (pp. 35-38). IEEE.
• Kamacı, K. (2022). Uluslararası Ticarette Yaşanan Tedarik Sorunları: Otomotiv Sektörü Üzerine Bir İnceleme. Sosyal Beşerî ve İdari Bilimler Temel Alanında Akademik Çalışmalar-1, Artikel Akademi, Mart 2022.
• Kanagavalli, G., & Devi, R. S. (2018). Financial Performance of Selected Automobile Companies. International Journal of Management (IJM), 9(4), 14-23.
• Karakış, E., & Göktolga, Z. (2015). Borsa İstanbul'da işlem gören otomotiv imalat sektörü firmalarının finansal performanslarının Electre ve Ahp yöntemleri ile analizi. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 16(2), 259-280.
• Kayalı, C. A., & Aktaş, İ. (2018). BİST’te hisse senetleri işlem gören otomotiv sektöründeki firmaların Topsis yöntemine göre performans değerlemesi ve analizi. Karabük Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 8(1), 43-59.
• Khan, S., & Haleem, A. (2021). Investigation of circular economy practices in the context of emerging economies: A CoCoSo approach. International Journal of Sustainable Engineering, 14(3), 357-367.
• KPMG. (2021). KPMG Perspektifinden Otomotiv Sektörüne Bakış. https://home.kpmg/tr/tr/home/gorusler/2021/08/kpmg-perspektifinden-otomotiv-sektorune-bakis-2021.html [Erişim tarihi: 5 Mart 2022].
• Narang, M., Joshi, M. C., Bisht, K., & Pal, A. (2022). Stock portfolio selection using a new decision-making approach based on the integration of fuzzy Cocoso with heronian mean operator. decision making: Applications in Management and Engineering, 5(1), 90-112.
• Otomotiv Sektörü Raporu (2020). https://www.sanayi.gov.tr/assets/pdf/plan-program/OtomotivSektorRaporu2020.pdf. [Erişim tarihi: 5 Mart 2022].
• Otomotiv Sektörü Analiz Raporu ve Kılavuzu. (2021). Covid-19 Krizine Yanıt ve Dayanıklılık Projesi Otomotiv Sektörü Analiz Raporu ve Klavuzu -TR42 Bölgesi. https://www.kalkinmakutuphanesi.gov.tr/dokuman/covid-19-krizine-yanit-ve-dayaniklilik-projesi-otomotiv-sektoru-analiz-raporu-ve-kilavuzu-tr42-bolgesi/2149 [Erişim tarihi: 5 Mart 2022].
• Pala, O. (2021). BIST inşaat endeksinde bütünleşik CCSD-COCOSO tabanlı finansal performans analizi. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 23(4), 1500-1513. DOI: 10.32709/akusosbil.912504
• Pala, O. (2022) BIST sigorta endeksinde CRITIC ve MULTIMOOSRAL tekniklerine dayalı finansal analiz. İzmir İktisat Dergisi, 37(1), 218-235.
• Peng, X., & Huang, H. (2020). Fuzzy decision making method based on Cocoso with Critic for financial risk evaluation. Technological and Economic Development of Economy, 26(4), 695-724.
• Peng, X., Zhang, X., & Luo, Z. (2020). Pythagorean fuzzy MCDM method based on CoCoSo and CRITIC with score function for 5G ındustry evaluation. Artificial Intelligence Review, 53(5), 3813-3847.
• Santoso, R. (2013). Financial performance of automotive company stock returns. Global Network International Journal of Business Management, 6(1), 53-67.
• Tezcan, N. (2019). İşletmelerde finansal performans ve ihracat düzeyi arasındaki ilişki: Türkiye otomotiv sanayi örneği. Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 16(2), 87-101.
• Topal, A. (2021). Çok kriterli karar verme analizi ile elektrik üretim şirketlerinin finansal performans analizi: Entropi tabanlı CoCoSo yöntemi. Business & Management Studies: An International Journal, 9(2), 532-546.
• Torkayesh, A. E., Pamucar, D., Ecer, F., & Chatterjee, P. (2021). An ıntegrated BWM-LBWA-CoCoSo framework for evaluation of healthcare sectors in Eastern Europe. Socio-Economic Planning Sciences, 78, 101052.
• Tunç, S. (2020). Borsa İstanbul (BIST)'da İşlem Gören Otomotiv Şirketlerinin Finansal Performans Analizi: Entropi, Topsis ve Gri Metodları (Master's thesis, Gümüşhane Üniversitesi).
• Ulutaş, A., Karakuş, C. B., & Topal, A. (2020). Location selection for logistics center with fuzzy SWARA and CoCoSo methods. Journal of Intelligent & Fuzzy Systems, 38(4), 4693-4709.
• Yadav, S. K., & Kapoor, R. (2018). Financial performance ranking of automotive companies in India using Topsis method. International Journal of Business Excellence, 16(2), 149-161.
• Yanık, L., & Eren, T. (2017). Borsa İstanbul’da işlem gören otomotiv imalat sektörü firmalarının finansal performanslarının Ahp, Topsis, Electre ve Vikor yöntemleri ile analizi. Yalova Sosyal Bilimler Dergisi, 7(13), 165-188.
• Yavuz, N., & Baki, B.(2019). Patent değerlerinin çok kriterli karar verme yöntemleri ile sıralanması: otomotiv sektöründe bir uygulama. Karadeniz Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Dergisi, 9(17), 27-52.
• Yazdani, M., Wen, Z., Liao, H., Banaitis, A., & Turskis, Z. (2019a). A grey combined compromise solution (CoCoSo-G) method for supplier selection in construction. Management. Journal of Civil Engineering and Management, 25(8), 858-874.
• Yazdani, M., Zarate, P., Zavadskas, E. K., & Turskis, Z. (2019b). A combined compromise solution (CoCoSo) method for multi-criteria decision-making problems. Management Decision. Vol. 57 No. 9, pp. 2501-2519. https://doi.org/10.1108/MD-05-2017-0458
• Yılmaz, S., Taştan, K., Ecek, N., & Çınar, E. (2017). Otomotiv sektörünün dünyadaki ve türkiye’deki değişimi. ODÜ Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi (ODÜSOBİAD), 7(3), 685-695.
• Yurdakul, M., & İç, Y. (2013). Türk otomotiv firmalarının performans ölçümü ve analizine yönelik Topsis yöntemini kullanan bir örnek çalışma. Gazi Üniversitesi Mühendislik Mimarlık Fakültesi Dergisi, 18(1), 1-18.
• Zolfani, S. H., Chatterjee, P., & Yazdani, M. (2019, May). A Structured Framework for Sustainable Supplier Selection Using A Combined BWM-Cocoso Model. In International Scientific Conference İn Business, Management And Economics Engineering. Vilnius, Lithuania (pp. 797-804).