Manas Destanı’nda Irçı Oğul ve Görevleri

Yıl 2022, , 115 - 134, 27.04.2022

Feyzan Göher

https://doi.org/10.12995/bilig.10105

Öz

Manas Destanı, Kırgız halk edebiyatının önemli bir ürünü olmasının yanı sıra, tarihî ve kültürel değeri açısından tüm Türk Dünyasının hazinesidir. Bu destanda Türklerin gelenek ve göreneklerini, geçmişle ilgili algılarını, önem verdikleri değerleri, kültürel ve sanatsal özelliklerini görmek mümkündür. Türk müzik tarihi ve Türk halk edebiyatı için büyük değer taşıyan ozanlar da Manas
Destanı’nda yer alırlar. Bu ozanların başında, destanın önemli karakterlerinden olan Irçı Oğul gelir. Irçı Oğul’un bir ozan olarak yüklendiği görevleri tespit etmek, bu çalışmanın temel amacıdır.
Buradan hareketle ozanların Kırgız ve tüm Türk Dünyasındaki önemini vurgulamak da amaçlanmaktadır. Betimsel karakterli bu araştırmada, Manas Destanı’nın çeşitli varyant ve neşirlerinden
faydalanılmıştır.
Çalışmanın sonunda Irçı Oğul’un duyuru yapma(münadilik), habercilik, eğlendirme, cesaret verme, övgü/methiye düzme, ağıtçılık, vasiyet ırları söyleme görevleri bulunduğu ve Manas Destanı’nda bu görevlere ilişkin örneklerin zengin şekilde yer aldığı belirlenmiştir. Sonuçlar, ozanların Türk toplumu için önemini ortaya koymakta ve müziğin Türklerin hayatındaki konumunu vurgulamaktadır.

Anahtar Kelimeler

Destan, Manas Destanı, ozan, Irçı Oğul, kopuz, tarihsel müzikoloji, kültürel müzikoloji.

Irci Ogul and His Duties in Manas Epic

Öz

Besides being an important product of Kirghiz folk literature, the Epic of Manas is the treasure of the entire Turkic World in terms of its historical and cultural value. In this epic, it is possible to
see the traditions and customs of the Turks, their perceptions of the past, the values they attach importance to, and their cultural and artistic characteristics. Poets, who are of great value for Turkic music history and Turkic folk literature, are also included in the Manas Epic. The leading one among these poets is Irçı Oğul who is one of the prominent characters of the epic. Determining
the duties undertaken by Irçı Oğul as a poet is the fundamental aim of this study. In this descriptive study, various variants and publications of the Epic of Manas were used.
At the end of the study, it was determined that Irçı Oğul had the duties of making an announcement (herald), journalism, entertaining, giving encouragement, praising/praising, lamenting, and saying testaments, and examples of these duties were richly included in the Manas Epic. The results reveal the importance of poets for Turkish society and emphasize the position of music in Turk’s life.

Anahtar Kelimeler

Epic, Epic of Manas, poet, Irçı Oğul, kopuz (Turkish lute), historical musicology, cultural musicology.

Kaynakça

• Aça, Mehmet. “Kazak Destanlarında Ölüm Haberi ve Niyet İfadesinin Şifreli Anlatımı.” Kültür Tarihimizde Gizli Diller ve Şifreler, ed. E.G.Naskali ve E.Şahin, Picus Yayınları, 2008.
• Akyüz, Çiğdem. “Dünden Bugüne Türk Dünyası Destan Anlatıcıları.” Turkish Studies, International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, no. 6, vol. 4, 2011, ss. 15-26. Büyük Sözlük, www.tdkterim.gov.tr (08.10.2014)
• Cumakunova, Gülzara. “Manasçı ve Manas Destanı Araştırmacıları.” Türk Lehçeleri ve Araştırmaları Dergisi, no. 3, 1995, ss. 90-93.
• Çeribaş, Mehmet. “Kırgız Halk Edebiyatı’nda Yarışma Temelli Bir Tür: “Aytış”. ”Acta Turcica, no. 2, vol. 1, 2010, ss. 59-74.
• Çeribaş, Mehmet. “Kırgız Türklerinin Destancılık Geleneğinde Efsanevi Manasçılar ve Akınlar.” 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum - Eğitim Bilimleri ve Sosyal Araştırmalar Dergisi, no. 1, vol. 2, 2012, ss. 64-84.
• Çobanoğlu, Özkul. Türk Dünyasında Epik Destan Geleneği. Akçağ Yayınları, 2007.
• Daniyarov, Sanjarbek. “Manas” Destanı’nın Derlenmesinin Yayınlanmasının ve Yeniden Araştırılmasının Tarihi.” Çev. R. Abdykovlova, Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 1995, ss. 89-97.
• Ergun, Metin. “Hakas Hayçıları ve Hayçılık Sanatı.” Milli Folklor, no. 3, vol. 19, 1993, ss. 19-26.
• Ergun, Metin. “Manasçılık Mektepleri.” Manas Destanı ve Etkileri Uluslararası Bilgi Şöleni, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları, 1995, ss. 99-106.
• Gökyay, Orhan Şaik. Dedem Korkudun Kitabı. Kabalcı Yayınları, 2006.
• Gölgeci, Meral. “Manas Ozanları.” Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, hzl. Emine
• Gürsoy-Naskali, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995, ss. 61-94. Hey’et, Cevat. Türklerin Tarihi ve Kültürüne Bir Bakış. Çev. ve hzl. M. Müderriszade, Kültür Bakanlığı Yayınları, 1996.
• İnan, Abdülkadir. Manas Destanı. Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, 1972.
• İnayet, Alimcan. Yusuf Mamay ve Manas Destanı - Doğu Türkistan Kırgız Varyantı. Bilgi Kültür Sanat Yayınları, 2010.
• Karabacak, Esra. “Manas Destanı’nda Ganimet Anlayışı.” Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, hzl. Emine Gürsoy-Naskali, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995, ss. 197- 201.
• Karalaev, Sayakbay. Манас Эпосу 1-том. (Manas Eposu C.1), Kırgızistan: ISBN10(13): НИ 3, 1984.
• Karalaev, Sayakbay. Манас Эпосу 2-том. (Manas Eposu C.2), Kırgızistan: ISBN10(13): НИ 4, 1984.
• Kıdırbayeva, Raisa. “Manas ve Eski Türklerin Destan Geleneği.” Bozkırdan Bağımsızlığa Manas, hzl. Emine Gürsoy-Naskali, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995, ss. 21-31.
• Kırbaşev, K. “Irçıuul.” Manas Entsiklopediya II. 1995, s. 566.
• Korkmazlar, Fatih. Manas Destanı. Anonim Yayınları, 2011.
• Köprülü, M. Fuad. Edebiyat Araştırmaları 1. Akçağ Yayınları, 2012.
• Kütükoğlu, Mübühat S. Tarih Araştırmalarında Usûl. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2011.
• Manas Entsiklopediya I. Bişkek: ISBN 5 – 89750–013–4, 1995.
• Manas Entsiklopediya II. Bişkek: ISBN 5-89750-035-5, 1995.
• Mamay, Yusuf. “Манас” эпосу - Жусуп Мамайдын айтуусунда (“Manas” Destanı - Cusup Mamay’ın Anlatımı). Шинжиаң эл басмасы (Şinjan el yazmasından), (Арабаев ат. университеттин мамлекеттик тил жана маданият иниституту) Arabev Üniversitesi, Devlet Dil ve Kültür Enstitüsü Yayınları, 2004.
• Naskali, Emine Gürsoy. Manas Destanı. Türksoy Yayınları, 1995.
• Orozbakoğlu, Sagımbay. Манас Эпосу 1-чи китеп (Manas Destanı 1. kitap). Kırgızistan: ISBN-10(13). С. Кирг.M23, 1978.
• Orozbakoğlu, Sagımbay. Манас Эпосу 2-чи китеп (Manas Destanı 2. kitap). Kırgızistan: ISBN-10(13): M23, 1979.
• Orozbakoğlu, Sagımbay. Манас Эпосу 4-чи китеп (Manas Destanı 4. kitap). Kırgızistan: ISBN-10(13): 81 КИ – 1 M 23, 1982.
• Orozbakoğlu, Sagımbay. Манас Эпосу 3-чи китеп (Manas Destanı 3. kitap). Kırgızistan: ISBN-10(13): 81 КИ – 1 M 23, 1984.
• Seyitdanlıoğlu, Mehmet. “Eski Türklerde Devlet Meclisi “Toy” Üzerine Düşünceler.” Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Tarih Bölümü Tarih Araştırmaları Dergisi, no. 28, vol. 45, 2009, ss. 1-11.
• Temür, Nezir. “Kırgız Folklorunda Ritüelistik Türler.” Gazi Türkiyat Dergisi, no. 6, 2010, ss. 297-317.
• Türkmen, Fikret, ve Ş. Uraimova. Kırgız Destanları 6 - Manas Destanı, Sagınbay Orozbakoğlu, S.Musayev ,A. Akmataliyev. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2007.
• Uslu, Recep. Müzikoloji Kaynakları. İTÜ Vakfı Yayınları, 2006.
• Yıldız, Naciye. Manas Destanı (W.Radloff) ve Kırgız Kültürü ile İlgili Tespit ve Tahliller. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1995.
• Yıldırım, Dursun. “Dede Korkut’tan Ozan Barış’a Dönüşüm.” Türk Dili, 1999, ss. 505-530.
• Yusupov, Keneş. Manas Destanı. Türkiye Türkçesine Aktaranlar. Fikret Türkmen ve Alimcan İnayet, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, 2009.