Kazakistan’daki Bölgesel Cedidcilik Hareketi Kapsamında Milli Kimlik İnşası Meselesi Üzerine Bir İnceleme

Yıl 2023, , 179 - 205, 30.01.2023

Sayan Shylmambetov Bakhytzhan Saparov

https://doi.org/10.12995/bilig.10407

Cited By: 2

Öz

Bu makalede Kazakistan’ın bölgesel özellikleri bağlamında Cedid hareketinin Kazak Milli kimliğinin oluşumu üzerindeki etkisi ele alınmıştır. Rusya tarih yazımında Cedidcilik hareketi meselesi, İslami bütünleşme, PanTürkizm ve etnik milliyetçilik çerçevesinde değerlendirilmiştir. Türk dünyasındaki siyasi anlamdaki birleşmenin mimari olan Tatar aydınlarının etkin faaliyetleri sonucunda Kazakistan’daki milli kimligin inşasında Cedidcilik hareketinin
etkinliği görülmektedir. Kazakistan’da milli uyanış ve Türk birliği süreci paralel olarak gelişmiştir. Kazak kırsalındaki göçebelerin dini inanışlarını, kabileler arası cekişmelerden etkin bir şekilde yararlanan Çarlık idaresi, Kazakistan’da güçlü bir Ruslaştırma politikasının temellerini atmıştır. Bu bağlamda Cedid okullarına rakip olarak özellikle Rus-Kazak okullarının sayısı artırılma yoluna gidilmiştir. Kazakistan’ın kuzey ve batı bölgelerindeki Cedid okullarında eğitim görmüş olan Alaş hareketinin kurucuları, daha sonra Moskova ve Saint Peterburg’un yüksek eğitim kurumlarında tahsillerini tamamladılar. Aynı zamanda geriye kalan Cedid aydınları da, günümüzdeki Özbekistan, Kazan, Kahire ve İstanbul medreselerini bitirdiler. Bu bağlamda ülke dışında alınmış olan eğitimin etkisi ile Kazakistan’da Cedid hareketi iki yönde gelişti: Bunlardan birincisi Kazak devleti olan Alaş Orda’nın kurulmasına
yönelik faaliyetler, ikincisi ise Merkezi Asya'daki Türk halklarının birliği ve Bağımsız Türkistan devletinin kurulması için mücadele edilmesidir.

Anahtar Kelimeler

Kazakhstan, Jadid movement, Regional Characteristics, National identity, Kazakistan, Cedid Hareketi, Milli Kimlik, Milli Hareket

Some Problems of the Study of the Regional Jadid Movement in Kazakhstan in the Context of the Structure of National Identity

Öz

In this article, the impact of the Jadid movement on the formation of Kazakh national identity is discussed in the context of the regional characteristics of Kazakhstan. The issue of the Jadid movement in Russian historiography was written within the framework of Islamic integration, pan-Turkism, and ethnic nationalism. The Jadid movement, which is the essence of the national identity construction, has left its traces in Kazakhstan
thanks to the Tatar scientists who naturally affect the Turkish unity process. National identity and Turkish unity issues developed in parallel in Kazakhstan. Evaluating the religious views of Kazakh nomads in rural areas, and the tribalism and ethnic relations, the Tsarist administration exerted strong pressure on the policy of Russification. Therefore, Russian-Kazakh schools increased in number and developed rivalry to the Jadid schools. The founders of the Alaş movement, who were educated in the Jadid schools in the northern and western regions of Kazakhstan, later studied at the higher education institutions of the Russian Empire. The rest of the Jadids received their education in the madrasahs of today’s Uzbekistan, Kazan, Cairo and Istanbul. In
this context, two aspects of the Jadid movement have become stereotyped in Kazakhstan, the first is the establishment of the Kazakh state Alaş Orda, the second is the struggle for the unity of the Central Asian Turkic people and the establishment of the Turkestan state.

Anahtar Kelimeler

Kazakhstan, Jadid movement, Regional Characteristics, National identity, National identity

Kaynakça

• Abdiğaliulı, Berik. Alaş Askeri. 1918-1920. Qazaqstan Respublikası Prezidenti Janındağı Qazaqstan Strategiyaloıq Zertteuler İnstitutı, 2017.
• Alektorov, Aleksandr. Ukazatel Knig, Jurnalnıh i Gazetnıh Statey i Zametok o Kirgizah. Tipo-Litografii İmperatorskago Universiteta, 1900.
• Altınsarin, İbray. Sobraniye Soçineniy, V 3 Tomah, Ğılım, 1978.
• Andican, Ahat. Cedidizm’den Bağımsızlığa Hariçte Türkistan Mücadelesi. Emre Yayınları, 2003.
• Arapov, Dmitriy. “Rossiya i Srednaya Aziya v 18 – Naçale 20 Vekov.” Sbornik Russkogo İstoriçeskogo Obşestva, Tom 5, Moskva, 2002, pp. 25-28.
• Arapov, Dmitri, and Tatyan Kotyukova. “Ahivnıye Materialı Ministerstva Vnutrennih Del Rossiyskoy İmperii o Musulmanskom Dvijenii Naçala 20 Veka.” Vestnik İnstituta Kennana v Rossii, Vıpusk 6, Moskva, 2004, pp. 57-71.
• Asfendiyarov, Sanjar. Natsionalno-Osvoboditelnoye Vosstaniye 1916 Goda v Kazahstane. Kazahskoye Krayevoye İzdatelstvo, 1936.
• Balkaşin, Nikolay. O Kirgizah i voobşe Podvlastnıh Rossii Musulmanah. Tipografiya Ministerstva Vnutrennih Del, 1887.
• Çokay, Mustafa. Tandamalı, Almatı: 2 Tom, Qaynar, 1998.
• Demiroğlu, Hasan. “Idil-Ural Türk Gazetelerinde (1905-1912) Kırgız ve Kazaklar.” Karadeniz (Black Sea-Çernoye More) Sosyal Bilimler Dergisi, no. 13, 2012, ss.120-134.
• Devlet, Nadir. Rusya Türklerinin Milli Mücadele Tarihi. Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Dulatulı, Mirjakip. Bes Tomdıq Şığarmalar Jinağı. 2 Tom. Kösemsöz, Edebi-Sın Jane Zertteu Maqalaları, Qurastırğan Dulatova G., İmanbayeva S., Almatı: Mektep, 2003.
• Egamberdiyev, Mirzahan, ve Lazzat Dinasheva. “Çarlık Rusyasının Güney Kazakistan’daki Eğitim Politikası (1850-1914).” Belleten, vol. LXXXIII, no. 297, 2019, ss. 665-687.
• Erşahin, Seyfettin. “Buhara’da Ceditcilik-Eğitim Tartışmaları ve Abdurrauf Fıtrat (XX. Yüzyıl Başları).” Dini Araştırmalar. vol. 1, no. 3, 1999, ss. 213-215.
• Galuzo, Pavel. Turkestan-Koloniya (Oçerki İstorii kolonialnoy Politiki Russkogo Tsarizma v Sredney Azii). Taşkent, 1935.
• Gankeviç, Viktor. “Ot İslamskogo k Svetskomu İskusstvu (Po Stranitsam Gazetı ‘Tardjıman/Perevodçik’ 1883-1918).” İslam v Evrazii, Progress-Traditsiya, 2001, pp. 316-317.
• İlminski, Nikolay. İz Perepiski po Voprosu o Primenenii Russkogo Alfavita k İnorodçeskim Yazıkam, Tipografiya İmperatorskogo Universiteta, 1883.
• Karımov, Hatice. “Türkistan’da Rus Kolonizasyonunun İdari Sahaya Yansıması: Volost Yöneticiliği.” Türkiye Rusya Araştırmaları Dergisi, no. 2, 2019, ss. 30-45.
• Қазақ газеті (Kazak Gazetesi). “«Алаш» партиясының программасының жобасы.” (Alaş Partisi Projesi), no. 252, 1917.
• Kenjetayev, Batırzhan. Kazanskiye Uçebnıye Zavedeniya i Protses Formirovaniya Kazahskoy İntellegentsii v Seredine 19 – Naçale 20 Veka. Kazan, 1998.
• Kerderi, Abubakir. Kazağım. Jazuşı, 1993.
• Kubatova, Aida. “Djadidizm v Kırgızstane: İstoriçeskaya Tsennost ih Naslediya v Proşlom i Sovremennosti.” Universitet Tsentralnoy Azii, Vısşaya Şkola Razvitiya, Otdel. Kulturnogo Razvitiya i Gummanitarnıh Nauk, no. 6, 2020, pp. 67-70.
• Lemercier-Quelquejay, Chantal. “From Tribe to Umma.” Central Asian Survey. vol. 3, 1984, pp. 17-21.
• Maraş, İbrahim. Türk Dünyasında Dini Yenileşme (1850-1917). Ötüken Yayınları, 2002.
• Nam, İrina. Tatarskaya Şkola v Dorevolyutsionnom Tomske. Tomsk, 2000.
• Ostroumov, Nikolay. Vospominaniya o Missionerskom Otdelenii Pri Kazanskoy Duhovnoy Akademii. Kazan, 1899.
• Rirmanov, Adilhan, and Aynur Kapiyeva. Kazak İntellegentsiyası. Atamura, 1997.
• Rorlich Azade-Ayşe. The Volga Tatars: A Profile in National Resilience. Hoover Institution Press, 1986.
• Safarov, Georgi. Kolonialnaya Revolyutsiya (Opıt Turkestana). Almatı, 1996.
• Sapargaliyev, Gayrat. Karatelnaya Politika Tsarizma v Kazahstane (1905-1917). Alma-Ata: Nauka, 1966.
• Subhanberdina, Uşkoltay. “K Voprosu o Kirgizskom Narodnom Obrazovanii.” Dala Ualayatının Gazeti, Almatı, 1994.
• Şabley, Pavel. “Sotsialniy Oblik Musulmanskih Slujaşih v Kazahskoy Stepi (Konets XVIII – Seredina XIX Vekov).” Pax Islamica, no. 2. 2010, pp. 94-95.
• Vasilyev, Aleksanrd. Materialı k Harakteristike Vzaimnıh Otnoşeniy Tatar i Kirgizov. Tipo-Litografiya, 1889.
• Vernadskiy, Georgi. Oçerk İstorii Prava Russkogo Gosudarstva 18-19 Vekah (Period İmperii). Gosudarsvennaya İstoriçeskaya Biblioteka, 1998.
• Yadrintsev, Nikolay. İnorodçeskiy Vopros, Çokan Valihanov, Sobraniye Soçineniy. 5 Tom, Alma-Ata, 1985.
• Zenkowsky, Sergei. Pan-Turkism and Islam in Russia. Cambridge, 1960.
• Zimanov, Salık. Nekotorıye Voprosı Teorii Sovetskoy Natsionalnoy Gosudarstvennosti. Alma-Ata, 1962.
• Zimanov, Salık. Ot Osvoboditelnıh İdey k Sovetskoy Gosudarstvennosti v Buhare i Hive. Alma-Ata, 1976.