Hunlardan Kalan Kültürel Miras: Çin Kaynaklarında “Batur” Unvanı

Yıl 2023, , 39 - 54, 27.04.2023

Gökçen Kapusuzoğlu

https://doi.org/10.12995/bilig.10502

Öz

Türk tarihinin erken dönemlerinin aydınlatılması için kullanılan temel kaynaklardan Çin kaynakları, pek çok farklı dönemin önemli olaylarını ve kişilerini özenle kayıt altına almıştır. Hunlar dönemi ile Qing Hanedanı dönemi arasında geçen yüzlerce yıllık zaman dilimi de aynı tutumla kayda geçirilmiştir. Hun Tanrıkut’u Mo-du’ya Türkçe karşılık olarak önerilen Bahadır/Batur adı Çince kaynaklarda çok farklı şekillerde yazılmış ve farklı dönemlerde kullanımı devam etmiştir. Özellikle Yuan Hanedanı ve Qing Hanedanı dönemlerinde yaygın olarak kullanıldığı kaynaklarda görülmektedir. Çalışmada bu adın/unvanın farklı yazılış biçimleri kaynaklara göre tasnif edilmiş ve kayıtlardan örnekler verilerek sözcüğün kullanılış amacı ve biçimi gösterilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Çin Kaynakları, Yuan Hanedanı, Qing Hanedanı, Mo-du Tanrıkut, Batur.

Cultural Heritage Remaining from the Huns: Title of “Batur” in Chinese Sources

Öz

In the Chinese classics, the main sources for elucidating the early periods of Turkic history, important events and people from many different eras were meticulously recorded. The hundreds of years
between the Huns and the Qing Dynasty were also recorded with the same attitude. The name Bahadır/Batur, which was proposed as the Turkic equivalent of the name Chanyu Mo-du, was spelled
very differently in Chinese sources and continued to be used in different eras. Especially during the Yuan and Qing Dynasty periods, it is clear from the sources that the name was widely used. This study classifies the different spellings of this name/title according to the sources and shows the purpose and form of use of the words through examples from the records.

Anahtar Kelimeler

Chinese Sources, Yuan Dynasty, Qing Dynasty, Mo-du Chanyu, Batur.

Kaynakça

• Baidu Ansiklopedisi, baidu.com (05.07.2021).
• Clauson, Sir Gerard. An Etimological Dictionary of Prethirteenth Century Turkish. Oxford UP, 1972.
• Ercilasun, Konuralp. Türk Tarihinde Asya Hunları Birinci Hakimiyet Dönemi. Dergâh, 2019.
• Gömeç, Saadettin Yağmur. Türk-Hun Tarihi. Berikan Yayınevi, 2012.
• He, Kele 何克勤.““巴图鲁” 王文雄 (“Ba-tu-lu” Wang Wenxiong).” 贵阳文史 [Guiyang Tarih Dergisi]. no. 3, 2011, ss. 41- 42.
• Hirth, Friedrich. “Sinologische Beiträge zur Geschichte der Türk-Völker. I. Die Ahnentafel Attila’s nach Johannes von Thurócz.” Bulletin de l’Académie Impériale des Sciences, vol. 13, no. 2, 1900, ss. 221-261.
• İnayet, Alimcan. “Doğrudan ve Dolaylı Olarak Çinceye Geçen Türkçe Kelimeler Üzerine.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, vol. VI, no. 1, 2006, ss. 81-99.
• Kafesoğlu, İbrahim. Türk Milli Kültürü. Ötüken, 2003.
• Ke, Shaomin 柯劭忞. 新元史 Xin Yuan Shi [Yeni Yuan Tarihi]. 20 Eylül 2021 tarihinde https://zh.wikisource.org/wiki/%E6%96%B0%E5%85%83%E5%8F%B2/%E5%8D%B7252 adresinden erişildi.
• Luo, Lixin 羅麗馨. 十九世紀前的日韓關係與相互認識 [On Dokuzuncu Yüzyıl Öncesinde Japonya-Kore İlişkileri ve Karşılıklı Anlayış]. Ainosco Press, 2020.
• Moğolların Gizli Tarihi 元朝秘史. 12 Kasım 2021 tarihinde https://zh.wikisource.org/wiki/%E5%85%83%E6%9C%9D%E7%A7%98%E5%8F%B2/%E5%8D%B701 adresinden erişildi.
• Onat, Ayşe ve diğerleri. Çin Kaynaklarına Göre Han Hanedanlığı Tarihi. Türk Tarih Kurumu, 2004.
• Otkan, Pulat. Tarihçinin Kayıtları’na (Shi Ji) göre Hunlar. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2018.
• Ötemiş Hacı. Çengiz-Nâme. Haz. İlyas Kemaloğlu, Türk Tarih Kurumu, 2020. Paulenz, Karenina Kollmar. Moğollar- Cengiz Han’dan Günümüze. Çev. Hakan Aydın, Runik Kitap, 2020.
• Qi, Zhongming 綦中明 ve Liu, Lihua刘丽华. “清代 baturu (巴图鲁) 赐号考略[Qing Dönemi Baturu (Batulu) Unvanı Araştırması].” 湖南广播电视大学学报 [Hunan Radyo ve Televizyon Üniversitesi Dergisi]. no. 61, 2015, ss. 17-23.
• Song, Lian 宋濂. 元史 Yuan Shi [Yuan Tarihi]. Zhonghua Shuju, 1975.
• Song, Yue 沈约. 宋書 Song Shu [Song Hanedanı Kayıtları]. Zhonghua Shuju, 1975.
• Taşağıl, Ahmet. Bozkırın Kağanlıkları -Hunlar, Tabgaçlar, Göktürkler, Uygurlar. Kronik, 2020.
• Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük, sozluk.gov.tr (10.08.2021).
• Türk Dil Kurumu Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, sozluk.gov.tr (10.08.2021).
• Zhao, Erxun 趙爾巽. 清史稿 Qing Shi Gao [Qing Tarihi]. Zhonghua Shuju, 1975.
• Zhang, Tingyu 張廷玉. 明史 Ming Shi [Ming Tarihi]. Zhonghua Shuju, 1975.