Arapça ve İbranice Filistin Basınından Örneklerde Türk Millî Mücadelesi, 1919-1922

Yıl 2023, , 173 - 198, 28.07.2023

Selim Tezcan

https://doi.org/10.12995/bilig.10607

Öz

Bu çalışma, Filistin’de 1919 ile 1922 arasında yayımlanan Arapça ve İbranice beş gazetenin Türk Millî Mücadelesi’ne dair yorumlarını inceleyerek şu soruyu ele almaktadır: Filistin’de bu dönemde yayımlanan bazı önemli Arapça ve İbranice gazeteler Millî Mücadele’ye nasıl yaklaşıyorlardı ve benimsedikleri farklı tutumların ardında hangi nedenler yatmaktaydı? İncelemenin ortaya
koyduğu üzere, Arapça gazetelerden el-Karmil ile Mirʾatü’ş-Şarḳ Kuvâyı Milliye’ye yakın ilgi göstererek hararetli bir destek veriyorlardı. Bu tutumlarının başlıca nedeni, aynı dönemde kurulup resmîleşme sürecinde olan İngiliz Mandası’na ve onun gerçekleştirmeyi taahhüt ettiği Balfour Deklarasyonu’na karşı duydukları endişeydi. Siyonizm’e onlar gibi muhalif olan Filisṭîn ise Birinci Dünya Savaşı ve sonrasında Şerif Hüseyin ve oğullarıyla hareket eden Hüseynî ailesine yakınlığı nedeniyle Millî Mücadele’ye karşı menfi olmasa bile çok daha mesafeli bir tutum benimsemişti. Diğer yandan
İbranice gazeteler Do’ar ha-Yom ve Haaretz İngiliz Mandası’nın Anadolu’daki savaş sonuçlanmadan yürürlüğe girmeyeceği hesabıyla sabırsızlanıyor, iki tarafın karşılıklı tavizlerde bulunmalarını ve Avrupa ülkelerinin barış için aracılık yapmasını salık veriyorlardı.

Anahtar Kelimeler

Türk Millî Mücadelesi, Mustafa Kemal, Filistin, Arap Basını, İbrani Basını.

The Turkish War of Independence in Examples from the Arabic and Hebrew Press of Palestine, 1919-1922

Öz

This study explores how the Turkish War of Independence was construed by five Arabic and Hebrew newspapers published in Palestine between 1919 and 1922, and addresses the following question: What attitudes did some important Arabic and Hebrew newspapers published in Palestine during this period adopt towards the Turkish War of Independence, and what were the reasons for the differences observed in their attitudes? As the analysis shows, two of the Arabic newspapers, al-Karmil and Mirʾat al-Sharḳ, displayed a close interest in and gave fervent support to the Turkish nationalist forces. The main reason for this was their concerns about the British Mandate, which was being established at the time, and particularly about the Balfour Declaration that the Mandate had undertaken to implement. As for Filasṭīn, similarly opposed to Zionism, it adopted a more aloof if not outright hostile attitude toward the Turkish War of Independence. The reason for this was its alignment with the Husseini family, who had made common cause with Sharif Hussein and his sons during World War I and its aftermath. On the other hand, the Hebrew newspapers Do’ar ha-Yom and Haaretz showed themselves impatient for the conclusion of peace, considering that the British Mandate would not come into effect until the peace agreement. Consequently, they kept urging that the two sides should make mutual concessions and that the European powers should mediate for peace.

Anahtar Kelimeler

Turkish War of Independence, Mustafa Kemal, Palestine, Arabic Press, Hebrew Press.

Kaynakça

• İncelenen Gazeteler Arapça Gazeteler el-Karmil Filisṭîn Mirʾatü’ş-Şarḳ
• İbranice Gazeteler Do’ar ha-Yom Haaretz
• İncelenen Gazete Makaleleri Arapça Makaleler “Brîtânya ve Kemâl ve Filisṭîn.” [Britanya, Kemal ve Filistin]. El-Karmil, 13 Mayıs 1922, s. 1.
• “Ceyşü Muṣṭafâ Kemâl.” [Mustafa Kemal’in Ordusu]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 25 Ağustos 1920, s. 2.
• “El-ʿaẓametü’l-ḥaḳîḳiyye ev Muṣṭafa Kemâl.” [Gerçek Büyüklük veya Mustafa Kemal]. El-Karmil, 20 Eylül 1922, ss. 1-2.
• “El-Etrâk.” [Türkler]. El-Karmil, 9 Aralık 1920, s. 2.
• “El-ḥarb fî’l-Anâḍûl.” [Anadolu’daki Savaş]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 15 Ekim 1921, s. 3.
• “El-hudne fî’l-Anâḍûl – Fevzü’l-Etrâki’s-siyasiyye – El-intiṣâr li-mebdeʾi’l-ḳavmiyye – Evvelü ḫaṭve fî necâhi’ş-şarḳ.” [Anadolu’da Ateşkes – Türklerin Siyasi Başarısı – Milliyetçilik İlkesinin Zaferi – Şark’ın Muvaffakiyetinde İlk Adım]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 13 Nisan 1922, s. 2.
• “El-intiṣârü’t-Türkî – Ḫavfü’l-Yehûd ʿalâ Filastîn.” [Türk Zaferi – Yahudilerin Filistin Korkusu]. Filisṭîn, 3 Ekim 1922, s. 1.
• “El-mevḳifü’s-siyâsî.” [Siyasi Durum]. El-Karmil, 23 Eylül 1922, s. 1.
• “Et-Türk ve’l-Yûnân.” [Türkler ve Yunanlılar]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 28 Ocak 1922, s. 3.
• “El-Yûnân ve’t-Türk.” [Yunanlılar ve Türkler]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 3 Haziran 1921, s. 3.
• “Fevzü’l-Etrâk – El-vaṭaniye ve’l-istiʿmâr.” [Türklerin Zaferi – Milliyetçilik ve Sömürgecilik]. El-Karmil, 13 Eylül 1922, ss. 1-2
• “Ḥarbü’l-Anâḍûl.” [Anadolu Savaşı]. El-Karmil, 16 Eylül 1922, s. 3.
• “İntiṣârü’l-Etrâk.” [Türklerin Zaferi]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 4 Eylül 1922, s. 3.
• “İntiṣârü’l-Etrâki’l-bâhir – Suḳûṭu İzmîr.” [Türklerin Parlak Zaferi – İzmir’in Düşüşü]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 13 Eylül 1922, s. 3.
• “Maḳdaratü’l-Etrâk.” [Türklerin Kabiliyeti]. El-Karmil, 26 Şubat 1921, s. 3.
• “Muṣṭafâ Kemâl.” [Mustafa Kemal]. El-Karmil, 16 Nisan 1921, s. 3.
• “Muṣṭafâ Kemâl.” [Mustafa Kemal]. El-Karmil, 20 Nisan 1921, ss. 2-3.
• “Muʾtemerü Lenden ve’l-mesʾeletü’l-şarḳiyye.” [Londra Konferansı ve Şark Meselesi]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 12 Mart 1921, s. 1.
• “Türkiyâ.” [Türkiye]. Mirʾatü’ş-Şarḳ, 19 Kasım 1919, s. 3.
• İbranice Makaleler “Be-Anatoliya uv-Angliya.” [Anadolu ve İngiltere’de]. Do’ar ha-Yom, 24 Temmuz 1921, ss. 1-2.
• Ben-Avi, İtamar. “Hafta‘at Anatoliya.” [Anadolu Sürprizi]. Do’ar ha-Yom, 10 Nisan 1921, s. 2.
• Ben-Avi, İtamar. “Hafta‘ot Togarma.” [Türkiye’nin Sürprizleri]. Do’ar ha-Yom, 8 Kasım 1922, s. 2.
• Ben-Avi, İtamar. “Ha-‘milẖama’ be-Anatoliya.” [Anadolu’da ‘Savaş’]. Do’ar ha-Yom, 5 Nisan 1921, ss. 1-2.
• Ben-Avi, İtamar. “Ha-nitsaẖon ha-Togri.” [Türk Zaferi]. Do’ar ha-Yom, 18 Mart 1921, s. 2.
• Ben-Avi, İtamar. “Ha-yişlat şalom ba-Mizraẖ ha-Karuv?” [Yakın Doğu’da Barış Egemen Olacak mı?]. Do’ar ha-Yom, 24 Şubat 1921, ss. 1-2.
• Ben-Avi, İtamar. “Togarma tiẖtom!” [Türkiye İmzalayacak!]. Do’ar ha-Yom, 29 Temmuz 1920, ss. 1-2.
• Ben-Yehuda, Eliezer. “Yehudim, heyu Otomanim!” [Yahudiler, Osmanlı Olunuz!]. Ha-Tsvi, 12 Ocak 1909, ss. 1-2.
• “Beyn Yavan le-Turkiya.” [Yunanistan ve Türkiye Arasında]. Haaretz, 27 Temmuz 1921, s. 2.
• Elmaleh, Avraham. “Le-kivuş Angora.” [Ankara’nın Alınmasına Dair]. Do’ar ha-Yom, 11 Eylül 1921, s. 2.
• “Gibor le’umi.” [Milli Kahraman]. Do’ar ha-Yom, 30 Mart 1921, ss. 1-2.
• “Ha-‘Aravim ve-ha-Turkim.” [Araplar ve Türkler]. Haaretz, 29 Kasım 1922, s. 3.
• “Ha-malakhut ha-Turkit be-Pariz.” [Paris’teki Türk Heyeti]. Haaretz, 11 Mayıs 1920, s. 1.
• “H̱ ofeş ha-Turkim.” [Türklerin Özgürlüğü]. Do’ar ha-Yom, 18 Ekim 1922, s. 2.
• “Likra’at ha-şalom beyn Yavan ve-Turkiya” [Yunanistan ile Türkiye Arasında Barışa Doğru]. Haaretz, 7 Aralık 1921, ss. 1-2.
• “Likra’at ha-şalom beyn Yavan ve-Turkiya.” [Yunanistan ile Türkiye Arasında Barışa Doğru]. Haaretz, 29 Ocak 1922, s. 2.
• “Me-İzmir le-Adrianopoli.” [İzmir’den Edirne’ye]. Do’ar ha-Yom, 10 Eylül 1922, s. 2.
• Araştırma Eserleri “About Haaretz.” Haaretz, www.haaretz.com/1.5349621.
• Akyüz, Yahya. Türk Kurtuluş Savaşı ve Fransız Kamuoyu. Türk Tarih Kurumu, 1988.
• Aybars, Ergün. “Milli Mücadele’de İngiliz Basını.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, vol. 4, no. 12, 1988, ss. 603-36.
• Beška, Emanuel. From Ambivalence to Hostility: The Arabic Newspaper Filasṭîn and Zionism, 1911–1914. Slovak Academic Press, 2016.
• Bilmez, Bülent. “The Place of the Turkish Independence War in the American Press (1918-1923).” The Turkish Yearbook of International Relations, vol. 31, 2000, ss. 51-74.
• Boyar, Ebru. “Savaş ve Basın: Türk Ulusal Kurtuluş Savaşı ve İngiliz The Times Gazetesi (1919-1922).” ODTÜ Gelişme Dergisi, vol. 36, no. 2, 2009, ss. 291-324.
• Çalık, Ramazan. Alman Basınında Milli Mücadele ve Mustafa Kemal Paşa (1919-1923). Basın-Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, 2004.
• “Doʼar ha-Yom.” Historical Jewish Press, The National Library of Israel, www.nli.org.il/en/newspapers/dhy.
• “El-Carmel.” Jrayed – Arabic Newspaper Archive of Ottoman and Mandatory Palestine, The National Library of Israel, jrayed.org/en/newspapers/elcarmel.
• “Filastin.” Jrayed – Arabic Newspaper Archive of Ottoman and Mandatory Palestine, The National Library of Israel, jrayed.org/en/newspapers/falastin.
• Elpeleg, Zvi ve Shmuel Himelstein. The Grand Mufti: Haj Amin al-Hussaini, Founder of the Palestinian National Movement. Routledge, 2012.
• Elyada, Ouzi. “‘Ha’aretz’, 1918-1937: From an Establishment-Sponsored to a Commercial Newspaper.” Kesher, no. 29, 2001, ss. 56-72.
• Fellman, Jack. The Revival of a Classical Tongue: Eliezer Ben Yehuda and the Modern Hebrew Language. Mouton, 1973.
• Foster, Zachary J. “Arabness, Turkey and the Palestinian National Imagination in the Eyes of Mir’at al-Sharq (1919-1926).” Jerusalem Quarterly, no. 42, 2010, ss. 61-79.
• “Ha-Arets.” Historical Jewish Press, The National Library of Israel, www.nli.org.il/en/newspapers/haretz.
• Halabi, Awad. “Liminal Loyalties: Ottomanism and Palestinian Responses to the Turkish War of Independence, 1919-22.” Journal of Palestine Studies, vol. 42, no. 3, 2012, ss. 19-37.
• Karagülmez, Müjdat. “Macarların Gözüyle Milli Mücadele ve Türk İmajı.” Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, vol. 17, no. 3, 2019, ss. 493-518.
• “Mir’at Al-Sharq.” Jrayed – Arabic Newspaper Archive of Ottoman and Mandatory Palestine, The National Library of Israel, jrayed.org/en/newspapers/meraatalsherk.
• Öztoprak, İzzet. Türk ve Batı Kamuoyunda Milli Mücadele. Türk Tarih Kurumu, 2014.
• Polat, Gülsüm. Türk Arap İlişkileri: Eski Eyaletler Yeni Komşulara Dönüşürken (1914-23). Kronik, 2019.
• Vlašıć, Anđelko. “Hırvatistan Kaynaklarına Göre Mustafa Kemal Atatürk ve Kurtuluş Savaşı.” Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, vol. 33, no. 96, 2017, ss. 47-68.
• Wright, Quincy. Mandates Under the League of Nations. University of Chicago Press, 1930.
• Yağcı-Aksel, Sevgi Can. “Macar Basınında Türkiye: ‘Küçük Asya’nın Büyük Direnişi (1920-1923).” Ankara Üniversitesi İLEF Dergisi, vol. 5, no. 2, 2018, ss. 53-84.