Kırım Savaşı Örneğinde Osmanlı Ordusu’nda Gayrimüslimlerin İstihdamı

Yıl 2018, Sayı: 85, 1 - 24, 30.04.2018

Mehmet Çetin , Recep Kök

Öz

Asker sevkiyatı, savaş lojistiğinin önemli bir bileşenidir. Sevkiyat, devletlerin
yalnızca askerî değil aynı zamanda iktisadî kapasitesini de yansıtmaktadır.
Muharip kuvvetlerin arttırılması bağlamında yabancı askerlerin ve gelişmiş
teknolojinin transferi ve askerî beşeri sermayenin arttırılması bakımından da
askerî uzmanların istihdamı çoğu zaman bu sevkiyatta kendisine yer bulmaktadır. Osmanlı askerî sisteminde Klasik Dönem’de bunun en önemli kaynağı,
Batı’dan gerçekleşen askerî teknoloji transferi ile Osmanlı ülkesine yapılan
göçlerdir. Osmanlı Devleti, Kırım Savaşı süresince, ittifak ağları çerçevesinde
yabancı askerlerden ve uzmanlardan büyük ölçüde faydalanmıştır. Bu çalışmada Kırım Savaşı örneğinde Osmanlı Ordusu’nda görev almak isteyen
ve zorunlu askerliğe yönelik uygulamalar çerçevesinde orduda istihdamı kararlaştırılan gayrimüslimlerin askere alımları ele alınmaktadır. Bu bağlamda
çalışmanın amacı Kırım Savaşı özelinde Osmanlı Ordusu’ndaki gayrimüslim
askerlerin alım süreçlerine ilişkin süreç ve prosedürleri detaylandırmak, savaş
içerisinde yurttaş ordusuna doğru evrilmek istenen sistemin tıkanma noktalarını vurgulamak ve sefer lojistiği içerisindeki işleyiş biçimini açıklamaktır.
Çalışmanın literatüre katkısı da bu doğrultuda olacaktır. Elde edilen bulgular
Kırım Savaşı sırasında Osmanlı Ordusu’nda yabancı askerlerin istihdamının
özellikle dönemin politik konjonktürüne bağlı olarak geliştiğine ve gayrimüslim teb’anın askere alınması bağlamında yurttaş ordusunun oluşturulmasında
başarıya ulaşılamadığına işaret etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Kırım Savaşı, Gayrimüslimler, Askere alım, İstihdam, Savaş lojistiği

Kaynakça

• Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA) BOA., Ayniyat, Defter, No: 618, No: 723.
• BOA., A. AMD. 50/44, 61/1.
• BOA., A. MKT. NZD. 102/83, 108/98, 135/66.
• BOA., A. MKT. UM. 160/41, 199/90, 222/95, 257/67.
• BOA., İ. DH. 324/21110, 331/21320.
• BOA., İ. HR. 108/5320, 109/5348, 111/5412, 111/5427.
• BOA., İ. MMS. 2/88, 8/347, 132/5647, 132/5650
• BOA., İ. MVL. 333/14288,
• BOA., HR. MKT. 79/3, 90/6, 92/21, 100/79, 102/67, 130/44, 185/10.
• BOA., HR. SYS. 1346.
• BOA., HR. SYS. 1348.
• Türkiye Cumhuriyeti Genelkurmay Başkanlığı Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı Arşivi (ATASE) Klasör 4, Dosya 43, Fihrist 10-4.
• Takvim-i Vekayi, Def’a: 496, 8 Aralık 1853.
• Takvim-i Vekayi, Def’a: 523, 14 Mayıs 1855.
• Agoston, Gabor (2006). Barut, Top ve Tüfek. Çev. Tanju Akad. Kitap Yayınevi.
• Aktepe, Münir (Yay.) (1993). Vak’a-Nüvis Ahmed Lütfi Efendi Tarihi. C. IX. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
• Arbanasz, İldiko ve György Csorba (2013). “György Kemty (İsmail Paşa)’nin 29 Eylül 1855 Kars Kalesi Müdafaasından Bahseden Hatıratı”. Macar Generalleri Osmanlı Hizmetinde. Macar-Türk Dostluk Derneği Yay. 69-98.
• Aydüz, Salim (1999). “Osmanlı Devleti’nde Ateşli Silah Sanayii ve Top Döküm Teknolojisi 1453 – 1566”. Osmanlı Ansiklopedisi. C. VI. Ed. Güler Eren. Yeni Türkiye Yayınları. 633-645.
• Aydın, Mahir (1992). Şarkî Rumeli Vilayeti. İstanbul: Türk Tarih Kurumu Yay.
• Badem, Candan (2010). The Ottoman Crimean War: 1853 – 1856, (Ottoman Empire and Its Heritage). Leiden, Boston: Brill Academic Publishers.
• Beydilli, Kemal (2008). “Sadık Mehmed Paşa”. İslam Ansiklopedisi. C. 35. İstanbul: TDV Yay. 396-397.
• Csorba, György (2002). “Macar Mültecileri”. Türkler Ansiklopedisi. C. 12. Ankara. 805-812.
• Çadırcı, Musa (1985). “Osmanlı İmparatorluğu’nda Askere Almada Kura Usulüne Geçilmesi”. Askeri Tarih Bülteni 18: 59-75.
• Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü (2006). Osmanlı Belgelerinde Kırım Savaşı (1853–1856). Tarih Dizisi. İstanbul.
• Ertaş, Mehmet Yaşar (2008). “Osmanlı Savaş Organizasyonunda Zorlu Bir Süreç: Ordunun Toparlanması”. Türklük Araştırmaları Dergisi 19: 211-233.
• Gençoğlu, Mustafa (2015). “Batı Bilgi ve Teknolojisinin Osmanlı Bahriyesine Aktarımı”. Tarih Araştırmaları Dergisi XXXIV (58): 603-628.
• Gülsoy, Ufuk (2010). Cizyeden Vatandaşlığa Osmanlı’nın Gayrimüslim Askerleri. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Gümüş, Musa (2010). “Mehmed Sadık Paşa ve Osmanlı Devleti’nde Kazak Süvari Alayı”. Turkish Studies, International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/3: 1362-1375.
• Gümüş, Musa (2015). “Leh ve Macar Mültecilerinin Osmanlı Devleti’ne Sığınması Beyin Göçü Olarak Değerlendirilebilir mi?”. Tarih Okulu Dergisi 8 (XXIII): 363-387.
• Heinzelman, Tobias (2009). Cihaddan Vatan Savunmasına Osmanlı İmparatorluğunda Genel Askerlik Yükümlülüğü, Osmanlı İmparatorluğu’nda Genel Askerlik Yükümlülüğü, 1826 – 1856. Çev. Türkis Noyan. Kitap Yayınevi.
• Karpat, Kemal (2002). “Kossuth in Turkey: The Impact of the Hungarian Refugees in the Ottoman Empire 1849-1851”. Studies on Ottoman Social and Political History. Brill. 169-184.
• Kmety, György (2013). “Kars Savunması 29 Eylül 1855 Bir Hatırat”. Çev. Murat Şahin ve Dursun Ayhan. Macar Generalleri Osmanlı Hizmetinde. Macar-Türk Dostluk Derneği Yay. 99-147.
• Lewis, Bernard (1977). “Slade On Turkey”. Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920). Birinci Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri. 11-13 Temmuz. Ankara.
• Murphey, Rhoads (1992). “Osmanlıların Batı Teknolojisini Benimsemedeki Tutumları: Efrenci Teknisyenlerin Sivil ve Askeri Uygulamalardaki Rolleri”. Osmanlılar ve Batı Teknolojisi. Ed. Ekmeleddin İhsanoğlu. İstanbul: Edebiyat Fakültesi Basımevi.
• Ortaylı, İlber (2000). Osmanlı İmparatorluğunda İktisadi ve Sosyal Değişim. Ankara: Turhan Kitabevi.
• Öz, Muzaffer (1990). “Yeniçeri Ocağı’nın Lağvından Sonra Osmanlı Ordusundaki Gelişmeler”. Askeri Tarih Bülteni 29: 7-26.
• Özcan, Besim (2011). “İngiliz Amirali Sir Adolphus Slade’in Türkiye İzlenimleri”. Karadeniz İncelemeleri Dergisi 10: 29-51.
• Parker, Geoffrey (2004). The Army of Flanders and the Spanish Road, 1567-1659, The Logistics of Spanish Victory and Defeat in the Low Countries’s Wars. Cambridge University Press.
• Slade, Adolphus (1943). Türkiye ve Kırım Harbi. Çev. Ali Rıza Seyfi. Genelkurmay Askeri Matbaası.
• Wilson, Peter (1999). “Economic Warfare, 1450 – 1815”. War in the Early Modern World, 1450 – 1845. Ed. Jeremy Black, Routledge. 177-206.
• Yıldız, Gültekin (2009). Neferin Adı Yok (Zorunlu Askerliğe Geçiş Sürecinde Osmanlı Devleti’nde Siyaset, Ordu ve Toplum, 1826 – 1839). İstanbul: Kitabevi Yayınları.
• Yıldız, Gültekin (Ed.) (2013). Dünya Savaş Tarihi: Osmanlı Askeri Tarihi, Kara, Deniz ve Hava Kuvvetleri 1792 – 1918. İstanbul: Timaş Yayınları.
• Yurdakul, İlhami (2008). “Osmanlı Ordularının Askeri İhtiyacının Karşılanmasında Yeni Bir Yöntem Kura Sistemi 1839 – 1914”. Eskiçağ’dan Modern Çağ’a Ordular, Oluşum, Teşkilat, İşlev. Ed. Feridun Emecen. İstanbul: Kitabevi Yayınları. 433-442.
• Yüzbaşı Fevzi (1927). 1853 – 1856 Türk Rus Harbi ve Kırım Seferi. İstanbul: Devlet Matbaası.
• Zürcher, Erik-Jan (1998). “The Ottoman Conscription System in Theory and Practice, 1844- 1918”. International Review of Social History 43 (3): 437-449.