Türk Masalları ile Toplum İnşası

Yıl 2021, Sayı: 97, 29 - 53, 22.04.2021

Neslihan Karakuş , Celile Eren Ökten

https://doi.org/10.12995/bilig.9702

Öz

Orhun Abidelerinden Kutadgu Bilig’e; İslamiyet ile gelen şer’i hükümlerden günümüz anayasasına kadar değişerek varlığını devam ettiren sözlü kurallar, bir diğer ifadeyle normlar, toplum düzeninin sağlanabilmesi için gelecek kuşaklara aktarılmaktadır. Masallar bu aktarımın bir parçasıdır. Bu amaç masal içine sindirilerek, bilinçaltına işleyecek bir şekilde sezdirme yolu ile dinleyiciye aktarıldığı için didaktik bir halk edebiyatı ürünü değildir. Didaktik olmayışı onu daha çok sevdirmiş ve nesilden nesile aktarılmasına imkân sağlamıştır. Bu çalışmada Türk masallarını derleyen ilk kişi olan Ignacz Kunos’un 44 Türk Masalı isimli derleme eseri incelenmiştir. Çalışmanın amacı, geniş bir kültür yelpazesine sahip olan Türk toplum yapısının inceliklerini gösteren bu iletilerin masallar aracılığıyla örneklendirilerek ve toplumsal normlarla bağdaştırılarak aktarımını vurgulamaktır. Nitel bir araştırma olan bu çalışmada döküman taraması yapılmıştır. Masalların toplumsal normları aktarmadaki önemi üzerinde durulmuş ve toplanan veriler içerik analizi yöntemi ile incelenmiştir. Sonuç olarak, incelenen 44 Türk masalında toplam 200 farklı norm bulunmuş; erdemli insan olmanın bütün özelliklerinin masallarda barındırıldığı görülmüştür. Örnek insan modeli sunan Türk masallarının, kültürel değerleri nesilden nesile aktarmada önemli bir vazife gördüğü tespit edilmiştir.

Anahtar Kelimeler

Toplumsal normlar, töre, sözlü kültür, kültür aktarımı, Türk masalları

Community Construction with Turkish Tales

Öz

From the Orhun monuments to Kutadgu Bilig; from Sharia law to modern day constitution, unwritten rules (norms), which have regulated society over time, have been transmitted through generations in order to establish social order. Tales are part of this transmission. Since purpose is embedded inside the tale, and implicated to listeners without being noticed, tales are not a form of didactic literature. Being non-didactic made it more amicable, which helped to facilitate its transmission from generation to generation. In this study, Fourty Four Turkish Fairy Tales, by Ignacz Kunos, -the first person who compiled Turkish tales in history-, was examined. The aim of the study is to identify and exemplify the subtleties of Turkish social structure through folk tales and to emphasize the importance of social norms transmitted through the tales. This qualitative study was conducted by scanning documents, and the data were examined through content analysis. In conclusion, 200 different norms were found in total. All the characteristics of being a virtuous person are preserved in the tales. Turkish folk tales, which present a role model of the ideal humanbeing, have a vital mission to transmit cultural values from generation to generation.

Anahtar Kelimeler

Social norms, Custom, Oral culture, Cultural transmission, Turkish tales

Kaynakça

• Akkaya, Nevin. “Keloğlan Masallarında Yer Alan Değerlerin İncelenmesi.” Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, vol. 2, no. 1, 2014, ss. 312-324.
• Alptekin, Ali Berat. Hayvan Masalları. Akçağ Yayınları, 2005.
• Arıcı, Ali Fuat. Masalın Sesi. Pegem Akademi Yayınları, 2012.
• Arıcı, Ali Fuat. “Estetik Değer Oluşturmada Masalların Rolü: Türk Masalları Örneği.” Erzincan Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, vol. 18, no. 2, 2016, ss. 1017-1035.
• Aziz, Aysel. Sosyal Bilimlerde Araştırma Yöntemleri ve Teknikleri. Nobel Akademi Yayıncılık, 2010.
• Başer, Sait. Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• Büyüköztürk, Şener vd. Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Akademi Yayıncılık, 2014.
• Coşkun, Ali. Sosyal Değişme ve Dinî Normlar. Değerler Eğitimi Merkezi Yayınları, 2005.
• Çelebi, Nilgün. Sosyoloji Nedir. Attila Kitabevi, 1994.
• Dedeoğlu Orhun, Buket. “Estetik Kavramı Çerçevesinde Çocuk Edebiyatı.” Türk Dili Dergisi, no. 756, 2014, ss. 602-607.
• Demir Ozan, Yasemin. Çocuk Masallarında Kişilerarası Çatışma Çözme Süreci. Yüksek Lisans Tezi. Ankara Üniversitesi, 2009.
• Düzgün, Dilaver. “Divanü Lügati’t Türk’te Sosyal Normları Karşılayan Kavramlar”. Ankara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, vol. 14 , no. 35, 2007, ss. 201-215.
• Erdal, Kelime. “Keloğlan Masallarında Çocukların Eğitimine Yönelik İletiler”. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, vol. 5, no. 4, 2016, ss. 1805-1822.
• Ergin, Muharrem. Orhun Abideleri. Milli Eğitim Yayınları, 1970.
• Ersoy, Ruhi. Sözlü Tarih Folklor İlişkisi Baraklar Örneği. Akçağ Yayınları, 2009.
• Finnemore, Martha. “Milli Güvenlik Kültürü: Dünya Siyasetinde Normlar ve Kimlik.” İnsani Müdahale Normlarını İnşa Etmek, der. Katzenstein P. J., Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları, 2014, ss. 179-202.
• Fromm, Erich. Rüyalar, Masallar, Mitoslar. Çev. Aydın Arıtan ve Kaan H. Ökten. Arıtan Yayınları, 1990.
• Helimoğlu Yavuz, Muhsine. Masallar ve Eğitimsel İşlevleri. Ürün Yayınları, 1999.
• Işık, Neşe. Türk Masallarının Sembolik Açıdan Çözümlenmesi. Doktora Tezi. Fırat Üniversitesi, 2009.
• Karatay, Halit. “Dil Edinimi ve Değer Öğretimi Surecinde Masalın Önemi ve İşlevi.” Journal of Turkish Educational Sciences, vol. 5, no. 3, 2007, ss. 463-475.
• Kılcan, Bahadır. “Ignac Kunos’un Kırk Dört Türk Peri Masalı Adlı Eserinin Değerler Açısından İncelenmesi.” Turkish Journal of Education, vol. 5, no. 3, 2016, ss. 82-94.
• Kirman, Mehmet Ali. Din Sosyolojisi Terimleri Sözlüğü. Rağbet Yayınları, 2004.
• Kowert, Paul, and Jeffrey Legro (2014). “Milli Güvenlik Kültürü: Dünya Siyasetinde Normlar ve Kimlik.” Normlar, Kimlik ve Bunların Sınırları, der. P. J. Katzenstein, Sakarya Üniversitesi Kültür Yayınları, 2014, pp. 499-533.
• Kunos, Ignacz. Forty-four Turkish Fairy Tales. George C. Harrap and Co, London, New York Public Library, 1913.
• Kunos, Ignacz. 44 Türk Masalı. Çev. Ozan Mızrak. Tuti Kitap-Nefes Yayınları, 2016.
• Küçük, Birgül vd. “Masal Kitaplarının 6. Sınıf Sosyal Bilgiler Değerleri Perspektifinden Analizi.” Turkish Studies, vol. 9, no. 2, 2014, ss. 1071-1087.
• MEB. Türkçe Dersi Öğretim Programı (İlkokul ve Ortaokul 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7 ve 8. Sınıflar). Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, 2018.
• Merriam, Sharan B. Nitel Araştırma, Desen ve Uygulama İçin Bir Rehber. Çev. ve ed. Selahattin Turan. Nobel Yayınevi, 2013.
• Oğuz, Öcal. “Türkiye’de Mit ve Masal Çalışmaları veya Bir Olumsuzlama ve Tek-Tipleştirme Öyküsü.” Millî Folklor, vol. 22, no. 85, 2010, ss. 36-45.
• Onan, Bilginer, ve Esra Nur Tiryaki. “Türkçede Örtülü Anlam Oluşturan Unsurlar ve Ana Dili Öğretimindeki İşlevleri”. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, vol. 9, no. 19, 2012, ss. 223-240.
• Örge Onuk, Eda. “İlkokul Çağı Çocuklarının Söz Varlığının Gelişiminde Masallar.” Sakarya University Journal of Education, vol. 3, no. 1, 2013, ss. 21-31.
• Özdemir, Nebi. “Kültür Ekonomisi ve Endüstrileri ile Kültürel Miras Yönetimi İlişkisi.” Millî Folklor, vol. 21, no. 84, 2009, ss. 73-86.
• Pauer, Herlinde. Norms, Values and Society. Kluwer Academic Publishers, 1993.
• Posner, Eric A. Law and Social Norms. First Harvard University Press, 2002.
• “Preface to the Special Issue on ‘Jack Zipes and the Sociohistorical Study of Fairy Tales.” Marvels & Tales, vol. 16, no. 2, 2002, pp. 127-131, https://digitalcommons.wayne.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1218&context=marvels.
• Propp, Vladimir. Masalın Biçimbilimi. Çev. Mehmet Rifat ve Sema Rifat. Om Yayınevi, 2001.
• Sever, Sedat. “Çocuk Kitaplarında Yansıtılan Şiddet.” Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, vol. 35, no. 1-2, 2001, ss. 24-37.
• Sever, Esra vd. “Pertev Naili Boratav’ın Zaman Zaman İcinde Masal Kitabının Değerler Acısından İncelenmesi.” Bartın Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi,
• XIV. Uluslararası Katılımlı Sınıf Öğretmenliği Eğitimi Sempozyumu Özel Sayısı, 2015, ss. 246-263.
• Şahin, Mustafa. “Masalların Çocuk Gelişimine Etkilerinin Öğretmen Görüşleri Açısından İncelenmesi.” Millî Folklor Dergisi, vol. 23, no. 89, ss. 208-219.
• Tavşancıl, Ezel, ve Esra Aslan. Sözel, Yazılı ve Diğer Materyaller için İçerik Analizi ve Uygulama Örnekleri. Epsilon Yayınları, 2011.
• Temizyürek, Fahri, ve Hatice Vargelen. “Türkçe Öğretmeni Adaylarının Masal Farkındalığı ve Bu Farkındalığın Kültürel Değerlerin Aktarılmasındaki
• Önemi”. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, no. 5, 2016, ss. 60-70.
• Tural, Ayşegül, ve Gülsün Şahan. “An Analysis of Keloglan Tales in Terms of The Values in Social Studies Program for the 4th grade.” International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, vol. 12, no. 28, 2017, ss. 737-749.
• Türkçe Sözlük. Türk Dil Kurumu Yayınları, 2005.
• Yıldırım, Ali, ve Hasan Şimşek. Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Seçkin Yayıncılık, 2013.
• Yiğit, Mehmet Fatih, ve Ahmet Musab Kesmeci (2015). “Vatandaşlık ve Demokrasi Eğitiminde Masal Kullanımı.” Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, vol. 4, no. 3, ss. 1320-1338.
• Yusuf Has Hacib. Kutadgu Bilig 1. Yay. Haz. Reşit Rahmeti Arat, Türk Dil Kurumu Yayınları, 1979.
• Zijderveld, Anton C. Klişelerin Diktatörlüğü. Çev. Kadir Canatan, Açılım Kitap Yayıncılık, 2010.
• Zijderveld, Anton C. Kültür Sosyolojisi: Kültür Sosyolojisi ve Metodolojisine Giriş. Çev. Kadir Canatan, Açılım Kitap Yayıncılık, 2013.
• Zipes, Jack. Peri Masalları ve Yıkma Sanatı. Çev. Volkan Atmaca, Alfa Yayınları, 2018.
• Zipes, Jack (2018). Dayanılmaz Peri Masalı: Bir Türün Kültürel ve Toplumsal Tarihi. Çev. Volkan Atmaca, Alfa Yayınları, 2018.