Ahundzade’de Millet Fikrinin Oluşumunun Miroslav Hroch’un yaklaşımı Çerçevesinde Değerlendirilmesi

Yıl 2021, Sayı: 98, 49 - 74, 16.07.2021

Orhan Valiyev , Bünyamin Bezci

https://doi.org/10.12995/bilig.9803

Cited By: 2

Öz

Mirza Feteli Ahundzade modern bir milliyetçi olmamasına rağmen Azerbaycan’daki milli hareketin oluşmasında önemli bir rol oynamıştır. Miroslav Hroch’un küçük milletlerle alakalı tezleri Ahundzade’nin milli hareketteki rolünü daha anlaşılır kılmaktadır. Miroslav Hroch küçük milletlerin uluslaşma sürecini milliyetçilik yerine milli hareketler kavramı üzerinden tanımlamaktadır. Böylece uluslaşmanın farklı süreçlerine işaret etmekle birlikte milli hareketleri Üç Evre’ye ayırmaktadır. Hroch’un modeline göre küçük milletler uluslaşma süreçlerini A, B ve C evrelerini geçerek tamamlamaktadırlar. A Evresi’nde yerel dilin keşfi, B Evresi’nde milli canlanış, C Evresi’nde ise hareketin kitleselleşmesi gerçekleşmektedir. Bu tasnife göre Mirza Feteli Ahundzade, düşünce ve eylemleriyle Çarlık Azerbaycanı’nın uluslaşmasının (1850-1920) A Evresi’nde yer almaktadır. Ahundzade halk dilinde eserler kaleme almakta; ayrıca dili halkın eğitimi ve ilerleme için araç olarak kullanmaktadır. Bu
çalışmada, Ahundzade’nin halk dilinde yazmasının ve yaptığı gelenek eleştirisinin milli bilincin oluşmasına katkısı tartışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Küçük millet, Ahundzade, Çarlık Azerbaycanı, aydınlanma, alfabe reformu

Evaluation of the Formation of the Idea of Nation for Ahundzade within the Framework of Miroslav Hroch’s Approach

Öz

Although Mirza Feteli Ahundzade is not a modern nationalist, he played an important role in the formation of the national movement in Azerbaijan. Miroslav Hroch’s theses about small nations make Ahundzade’s role in the national movement more understandable. Miroslav Hroch explained the nation-building process of “small nations” through the concept of “national movements” rather than “nationalism” and divided them into three phases. Hroch stressed that “small nations” completed their nation-building process through the “A”, “B”, “C” phases. In the first phase (A) they discovered their local/national language, phase (B) caused national agitation, and in
the last phase (C) national movements got massification. According to this classification, Akhundzade will be considered within the first phase (A) of nation-building process of Tsarist Azerbaijan (1850-1920). Ahundzade writes works in folk language and he also uses language as a tool for public education and development. In this study, Akhundzade will be investigated in the context of his writings in folk language and its influence on the formation of national consciousness.

Anahtar Kelimeler

Small nations, Ahundzade, Tsarist Azerbaijan, enlightenment, alphabet reformation

Kaynakça

• Ahundzade, Mirza F. (2005a). Eserleri II. Haz. Hamid Memmedzade. Bakü: Doğu-Batı Yay.
• Ahundzade, Mİrza F. (2005c). Eserleri III. Haz. Hamid Memmedzade. Bakü: Doğu-Batı Yay.
• Ahundzade, Mirza F. (2014). Seçilmiş Eserleri. Bakü : Kitap Kulubü.
• Altstadt, Audrey L. (1986). “Azerbaijani Turks’ Response to Russian Conquest”. Studies in Comparative Communism 19 (3-4): 267-286.
• Anderson, Benedict (2017). Hayali Cemaatler. Çev. İskender Savaşır. İstanbul: Metis Yay.
• Baykara, Hüseyin (1975). Azerbaycan İstiklak Mücadelesi Tarihi. İstanbul: Azerbaycan Halk Yay.
• Bayat, Ali H. (1998). Ali Bey Hüseyinzade. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
• Bennigsen, Alexandre ve C. Lemercier-Quelquejay (1981). Step’te Ezan Sesleri. Çev. N. Uzel. İstanbul: Kent Basımevi.
• Calhoun, Craig (1997). Nationalism. Minneapolis: University of Minnesota Press.
• Cevizci, Ahmet (2002). Onyedinci Yüzyıl Felsefesi. Bursa: Ezgi Kitabevi.
• d’Holbach, Baron (2010). “Doğa Sistemi”. Batı’ya Yön Veren Metinler. Haz. Alev Alatlı. Kapadokya: Kapadokya MYO. 1013-1020.
• Hroch, Miroslav (1995). “National Self-Determination from a Historical Perspective”. Canadian Slavonic Papers 37 (3/4): 283-299.
• Hroch, Miroslav (2011). Avrupa’da Milli Uyanış. Çev. A. Özdemir. İstanbul: İletişim Yay.
• Hroch, Miroslav (2004). “From ethnic group toward the modern nation: The Czech case”. Nations and Nationalism 10 (1/2): 95-107.
• Hüseyinov, Hüseyin (2007). Azerbaycan’da XIX. Asır İctimai ve Felsefi Fikir Tarihinden. Haz. Y. Rustamov vd. Bakü: Doğu-Batı Yay.
• Kant, Immanuel (2015). Seçilmiş Yazılar. Çev. ve Haz. Nejat Bozkurt. İstanbul: Sentez Yay.
• Kia, Mehrdad (1995). “Mirza Fath Ali Akhundzade and Coll for Modernization of the İslamic World”. Middle Eastern Studies 31 (3): 422-448.
• Resulzade, Mehmet E. (1993). Kafkasya Türkleri . Haz. Yavuz Akpınar vd. İstanbul:Türk Dünyası Araştırmalar Vakfı Yay.
• Rüstemli, Naile (2016). “M.F. Ahundzade’nin Arap Alfabesinin Islahıyla İlgili Yeni Alfabe Layıhası”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 16 (3): 161-187.
• Schulz, Nils Hinnerk (2011). “Sprache als Werkzeug im nationbuilding: Die sprachnationalistischen Bewegungen Norwegens und Kataloniens in der
• zweiten Hälfte des 19. Jahrhunderts”. Zeitschrift für Katalanistik 24: 257–292.
• Seibert, Sebastian (2008). Review of Die historische Nationalismusforschung imgeteilten Europa 1945-1989: Politische Kontexte, institutionelle Bedingungen, intellektuelle Transfers.Tagung zu Ehren von Miroslav Hroch. H-Soz-u-Kult, H-Net Reviews. June.
• Smith, Anthony D. (1979). Nationalism in the Twientieth Century. Oxford: Martin Robertson.
• Sözer, Önay (1998). Felsefe’nin ABC’si. İstanbul: Kabalcı Yay.
• Swietochowski, Tadeusz (1988). Müslüman Cemaatten Ulusal Kimliğe Rus Azerbaycanı 1905-1920. Çev. Nuray Mert. Ankara: Bağlam Yay.
• Taylor, Charles (2014a). Seküler Çağ. Çev. Dost Körpe. İstanbul: Türkiye İş Bankası Yay.
• Taylor, Charles (2014b). Çokkültürcülük. Çev. Yurdanur Salman. Haz. Amy Gutmann. İstanbul: Yapı Kredi Yay.