Kültürel Kavramsallaştırma Örneği: Eski Uygur Sivil Metinlerindeki Örü Kodı Bol- Yapısı Üzerine

Yıl 2022, Sayı: 102, 53 - 72, 27.07.2022

Kenan Azılı

https://doi.org/10.12995/bilig.10203

Cited By: 1

Öz

Eski Uygur sivil metinleri, diğer Eski Türkçe metinlerin aksine dinî içerikli tercüme yoluyla oluşturulmamış, hayatın içinde, halkın sosyal aktivitelerini gösterecek biçimde yazılmıştır. Bu anlamda metinler çok farklı düzeyde kültür kodlarını taşımaktadır. Bu metinlerde yer alan örü kodı bol- ifadesi, bugüne kadar yapılan çalışmalarda çeşitli anlamlandırma teklifleri yapılsa da tam anlamıyla özüme kavuşamamıştır. İfadenin dil bilimsel açıdan mukayeseli incelenmesinin yanında kültürel kavramsallaştırma yönünden dil ve kültür ilişkisi içinde yeniden ele alınması gerekmektedir.
Çalışmada, söz konusu ifadenin dil bilimsel değerlendirmesi için öncelikle ifadeyi oluşturan örü kodı yapısı incelenecektir. Daha sonra formun yardımcı fiil ile oluşturulmuş son şekli, metinlerde tanıklanarak sentaktik dizilimin pragmatik sıralaması göz önünde bulundurulup diğer formlarla denkliği kurulacaktır. Bu evrede kurulan denklikler kültür dil bilimin kültürel kavramsallaştırma
dalına göre değerlendirilecek ve kültürel kodları analiz edilecektir. Çalışmanın en önemli amacı, bazı dil formlarının sadece dil bilimsel izah ile çözülemeyeceği, dil kültür ilişkisi ile kültür dil bilim gibi farklı disiplinlerin yardımı ile çözmek gerektiğini göstermektir.

Anahtar Kelimeler

Eski Uygur sivil metinleri, örü kodı bol-, ölüm, kültür dil bilim, kültürel kavramsallaştırma

Kaynakça

• Ağca, Ferruh. “Eski Türkçede -A/-I/-(y)U Ünlü Zarf Fiil Eklerinin Farklı Bir İşlevi Üzerine.” H.Ü. Türkbilig Türkoloji Araştırmaları, no. 13, 2006, ss. 3-37.
• Aksan, Doğan. Her Yönüyle Dil. TDK Yayınları, 1998.
• Arat, Reşit Rahmeti. “Eski Türk Hukuk Vesikaları.” JSFOu, no. 65, 1964, ss. 11- 77 (= Türk Kültürü Araştırmaları. I-1. ss. 5-53, 1964.
• Arat, Reşit Rahmeti. Eski Türk Şiiri. TTK Yayınları, 1991.
• Arat, Reşit Rahmeti. Kutadgu Bilig. Kabalcı Yayınları, 2008.
• Arık, Durmuş. “Türk Halk İnanışlarında Örtmece ve Gerçeği Gizleme ile İlgili Uygulamalar: Doğum ve Ölüm Örneği.” Dini Araştırmalar, no. 13, 2010, ss. 1-20.
• Bang Willi ve Annemarie von GABAIN. Türkische Turfan-Texte I: Bruchstücke eines Wahrsagebuches. Sitzungsberichte der Preußischen Akademie der Wissenschaften, 1929.
• Barat, Kahar. The Uygur-Turkic Biography of the Seventh-Century Chinese Buddhist Pilgrim XUANZANG Ninth and Tenth Chapters. Indiana University Research Institute for Inner Asia Studies loomington, 2000.
• Caferoğlu, Ahmet. “Uygurlarda Hukuk ve Maliye Istılahları”. Türkiyat Mecmuası, no. 4, 1934, ss. 1-44.
• Clauson, Sir Gerhard. An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth Century Turkish. Oxford University Press, 1972.
• Çabuk, Arzu Çiftoğlu. “Türkçedeki Örtmece Sözlerin Oluşum Yolları.” Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, no. 4/5, 2015, ss. 136-160.
• Demirci, Kerim. “Örtmece (Euphemism) Kavramı Üzerine.” Milli Folklor, no. 77, 2008, ss. 21-34.
• Ercilasun, Ahmet Bican. “Ölüm.” 08 Haziran 2020, https://www.yenicaggazetesi.com.tr /olum-11898yy.htm.
• Flayih, Reja’a M. “A Linguistic Study of Oxymoron.” Journal of Kerbala University, no. 7/3, 2009, pp. 30-40.
• Howard, Philip. The State of the Language. Oxford University Press, 1985.
• Kara, George, and Peter Zieme. Ein uigurisches Totenbuch. Nāropas Lehre in uigurischer Übersetzung von vier tibetischen Traktaten nach der Sammelhandschrift aus Dunhuang, British Museum Or. 8212 (109). Akadémi Kiadó, 1978.
• Kozan, Olena. Kültürdil bilim, Temel Kavramlar ve Sorunlar. Gazi Kitabevi, 1980.
• Lakoff, George, and Mark Johnson. Metaphors We Live By. Chicago UP, 1980.
• Mori, Masao. A Study On Uygur Documents Of Loans For Consumption. The Toyo Bunko, 1961.
• Morner, Kathleen, and Ralph Rausch. From Absurd to Zeitgeist: The Compact Guide to Literary Terms. NTC Publishing Group, 1997.
• Özyıldırım, Işıl. “Türkçe’de Örtmece Sözcükler Üzerine bir Araştırma.” Dil Dergisi, Aralık, 1996, ss. 15-21.
• Raschmann, Simone-Christiane. “Zweihundert kuanpu für ein Kalb. Der Nachlass R. R. Arat in Istanbul.” Opuscula György Hazai Dicata Beiträge zum Deutsch-Ungarischen Workshop aus Anlass des 80. Geburtstages von György Hazai. Klaus Schwarz Verlag, 2015, ss. 210-223.
• Röhrborn, Klaus. Eine uigurische Totenmesse. Berliner Turfantexte II. Berliner Turfantexte V. Akademie Verlag, 1971.
• Sadıkov, Kasımcan. “Eski Türk Sivil Belgelerinde Resmî ve Edebî Üslubun Senkretizmi Meselesi.” JOTS, no. 3/1, 2019, ss. 83-90.
• Sağol Yüksekkaya, Gülden. “Türklerde Ölümün Algılanışı ‘Ölmek’ Karşılığı Kullanılan Kelimelerden Hareketle.” Uçmağa Varmak Kitabı, ed. Emine G. Naskali, ve Gülden S. Yüksekkaya. Kitabevi Yayınları, 2009, ss. 3-40.
• Sevim, Simge. Kşanti Kılguluk Nom Bitig ve Daśakarmapathāvadānamālā’da İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Yıldız Teknik Üniversitesi, 2019.
• Sharifian Farzad. Advances in Cultural Linguistics. Springer, 2017.
• Şen, Serkan. Eski Uygur Türkçesinde İkilemeler. Yüksek Lisans Tezi. Ondokuz Mayıs Üniversitesi, 2006.
• Tekin, Talat. Orhun Türkçesi Grameri. Simurg Yayınları, 2003.
• Tuna, Osman Nedim. “Köktürk Yazıtlarında ‘Ölüm’ Kavramı ile İlgili Kelimeler ve ‘kergek bol-‘ Deyiminin İzahı.” VIII. Türk Dil Kurultayında Okunan Bilimsel Bildiriler. Türk Dil Kurumu Yayınları, 1960, ss. 131-148.
• Vardar, Berke. Açıklamalı Dil bilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual, 2002.
• Wilkens, Jens. Buddhistische Erzählungen aus dem alten Zentralasien Edition der altuigurischen Daśakarmapathāvadānamālā. Berliner Turfantexte XXXVII. Brepols, 2000.
• Yamada, Nobuo. Sammlung Uigurischer Kontrakte [Haz. Juten Oda, Peter Zieme, Hiroshi Umemura, Takao Moriyasu]. C. 2. Osaka University Press, 1993.
• Zieme, Peter. Manichäisch-türkische Texte, Übersetzung, Anmerkungen. Berliner Turfantexte V. Akademie Verlag, 1975.
• Zieme, Peter. Vimalakirtinirdesasutra. Edition alttürkischer Übersetzungen nach Handschrift-fragmenten von Berlin und Kyoto Mit einem Appendix von Jorinde Ebert. Ein Vimalakirti-Bildfragment aus Turfan. Berliner Turfantexte XX. Brepols, 2000.