Türkistan Askerî Valiliğinin Kurulması ve Sınırlarının Belirlenmesi (Yedi Adet Harita ile Birlikte)

Yıl 2023, Sayı: 106, 77 - 107, 28.07.2023

Ebubekir Güngör

https://doi.org/10.12995/bilig.10604

Öz

Türkistan adı geçmişte farklı coğrafi sınırları içine alan bölgeleri tanımlamak için kullanılmakla birlikte bu çalışmada, “Rus Türkistan”ı olarak Rus Çarlığı tarafından oluşturulan Türkistan Askerî Valiliği ile mekân sınırlandırması yapılmıştır. XIX. yüzyılın ikinci çeyreğinde işgallerle oluşmaya başlayan Türkistan Askerî Valiliğinin sınırları Rus Çarlığı’nın yıkılışına kadar (1917) korunmuş; 1897 Çarlık kanunnamesi süreci de dâhil meydana gelen değişimler göz önünde bulundurulmuştur. İlk etapta valiliğin sınırları Sirderya ve Yedisu (Almata/Vernıy) Askerî Mıntıka idarelerinin kurulması ile resmen şekillenmeye başlamıştır. Daha sonra işgal ve ilhak alanları genişledikçe yeni oluşturulan askerî mıntıka idareleri askerî eyalet ve vilayetlere dönüştürülmüştür. 1865’te kurulan Türkistan Askerî Eyaleti,
1867’de Türkistan Askerî Valiliğine evirilmiş, kendi içerisinde eyalet ve vilayetlere ayrılmıştır. Dolayısıyla Valiliğin idari ve coğrafi taksimatında XIX. yüzyılın sonuna kadar (1897) sürekli bir değişim söz konusu olmuştur.

Anahtar Kelimeler

Türkistan, Türkistan Valiliği, Rus Çarlığı, ArcGis ArcMap, Türkistan Haritası, Sirderya, Yedisu.

Foundation of Turkestan Military Governorship and Determination of Its Borders (Including Seven Maps)

Öz

Although the name of Turkestan was used for describing the regions that included various geographical borders in the past, this study limits the geography with the Turkestan Military Governorate, which is also called as “Russian Turkestan” in the literature. The Turkestan Military Governorate began to be created in the second quarter of the 19th century as an administrative unit and its borders were preserved until the collapse of the Russian Empire in 1917. The changes implemented until the imperial decree in 1897 was also taken into consideration. At the first stage, the borders of the Governorate began to be formed officially with the establishment of Sirderya and Yedisu (Almaty/Verniy) regional military administrations. Later, as Russian invasion and annexation increased, newly established regional military administrations were transformed to military provinces and governorates. The Turkestan Military Province, which was created in 1865, was transformed to the Turkestan Military Governorate in 1867, and it was divided into provinces and governorates. Thus, there was continuous transformation in administrative and geographical division of the Governorate until 1897.

Anahtar Kelimeler

Turkestan, Turkestan Governorate, Russian Empire, ArcMap, Turkestan Map, Sirderya, Yedisu

Kaynakça

• Nizamnameler “O Grajdanskom Pereustroystve Sredneaziatskih Oblastey (11 Haziran 1899).” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt 19, Kanun No. 17177, SPb., 1902.
• “O Grajdanskom Pereustroystve Sredneaziatskih Oblastey (11 Haziran 1899).” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt 19, Kanun No. 17177, SPb., 1902.
• “O Komandirovanii v Zakaspiyskuyu Dvuh Çinov Voenno Sudebnogo Vedomostva Dlya İspolnaniya Doljnosti Mirovıh Sudey” (3 Mayıs 1893).” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt 13, Kanun No. 9571, SPb., 1897.
• “O Komanduyuşem Sırdarinskoy Liniey.” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt XXIX. Kanun No. 28392, 5 Temmuz 1854.
• “O Prisoedinenii k İmperii Zanyatoy Naşimi Voyskami Territorii Turkmenov Tekinskago roda i ob Obrazovanii iz Neya i Zemel Zakaspiyskago Voennago Otdela Oblasti Zakaspiyskoy so Vkluçeniem onoy v Sostav Kavkaskago Voennago Okruga.” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt 1, Kanun No. 142, SPb., 1885.
• “Ob Uçrejdeniyu Turkestanskogo General – Gubernatorstva v Sostav Dvuh Oblastey Semireçenskoy i Sır-Darinskoy.” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt 42, Kanun No. 44831, 11 Temmuz 1867.
• “Polojenie ob Upravlenii Turkestanskago Kraya i II. Pravila o Vvedenie Pozemelno-Podatnago Ustroystva v Türkestanskom Krae.” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt 6, Kanun No. 3814, SPb, 11 Haziran 1886.
• “Polojeniye o Voyennom Ustroystve Kirgizskoy Stepi Orenburgskogo Vedemostva i Sırderinskoy Linii.” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt XXXVI, Kanun No. 37699. 1861.
• “Vısoçayşe Utverjdennoe Vremennoe Polojenie ob Upravlenii Zakaspiyskoy Oblasti (6 Şubat 1890).” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt 10, Kanun No. 6576, SPb, 1893.
• “Vısoçayşe Utverjdennoe Vremennoe Polojenie ob Upravlenii Zakaspiyskoy Oblasti (6 Şubat 1890).” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt 10, Kanun No. 6576. SPb., 1893.
• “Vremennoe Polojenie ob Upravlenii Turkestanskoy Oblastyu.” Polnoe Sobranie Zakonov Rossiyskoy İmperiey. Cilt XL, Kanun No. 42372. 1865.
• Salnameler Obzor Ferganskoy Oblasti za 1887 God. Nov. Margelan, 1889.
• Obzor Ferganskoy Oblasti za 1894 God. Nov. Margelan, 1896.
• Obzor Ferganskoy Oblasti za 1895 God. Nov. Margelan, 1896.
• Obzor Ferganskoy Oblasti za 1899 God. Novıy Margelan, 1901.
• Obzor Samarkandskoy Oblasti za 1898 God. Samarkandskoye Voennogo Gubernatorstvo. Samarkand, 1900.
• Obzor Samarkandskoy Oblasti za 1901 God. Samarkandskoye Voennogo Gubernatorstvo. Samarkand, 1902.
• Obzor Samarkandskoy Oblasti za 1905 God. Taşkent, 1906.
• Obzor Semireçenskoy Oblasti za 1882 Goda. Semireçenskoye Voennogo Gubernatorstvo, 1882.
• Obzor Semireçenskoy Oblasti za 1884 God. Semireçenskoye Voennogo Gubernatorstvo, 1884.
• Obzor Semireçenskoy Oblasti za 1885 God. Semireçenskoye Voennogo Gubernatorstvo, 1885.
• Obzor Semireçenskoy Oblasti za 1887 God. Semireçenskoye Voennogo Gubernatorstvo, 1887.
• Obzor Semireçenskoy Oblasti za 1895 Goda. Semireçenskoye Voennogo Gubernatorstvo, Vernıy, 1896.
• Obzor Sırdarinskoy Oblasti za 1889 God. Sırdarinskoye Voennogo Gubernatorstvo. Taşkent, 1890.
• Obzor Sırdarinskoy Oblasti za 1892 God. Sırdarinskoye Voennogo Gubernatorstvo. Taşkent, 1894.
• Obzor Sırdarinskoy Oblasti za 1893 God. Sırdarinskoye Voennogo Gubernatorstvo. Taşkent, 1897.
• Obzor Sırdarinskoy Oblasti za 1895 God. Sırdarinskoye Voennogo Gubernatorstvo. Taşkent, 1897.
• Obzor Sırdarinskoy Oblasti za 1904 God. Sırdarinskoye Voennogo Gubernatorstvo. İstatistik. Taşkent, 1906.
• Obzor za Kaspiyskoy Oblasti za 1891 God. Zakaspiyskoye Voennogo Gubernatorstvo, Ashabad, 1893.
• Obzor za Kaspiyskoy Oblasti za 1892 God. Zakaspiyskoye Voennogo Gubernatorstvo, Ashabad, 1893.
• Obzor za Kaspiyskoy Oblasti za 1898 God. Zakaspiyskoye Voennogo Gubernatorstvo, Ashabad, 1899.
• Obzor za Kaspiyskoy Oblasti za 1903 God. Zakaspiyskoye Voennogo Gubernatorstvo, Ashabad, 1904.
• Araştırma Eserler ve Süreli Yayınlar Abaşin, S. N., D.Y. Arapov ve N. Y. Bekmahanova. Tsentralnaya Aziya v Sostave Rossiyskoy İmperii. Moskva, 2008.
• Brejneva, S. N. “General M. G. Çernyaev: Liçnost Na Fone Voennoy Kampanii Po Zavoevaniyu Turkestana Rossiey.” Vestnik RUDN, No. 1, 2014, ss. 106 – 117.
• Çadırcı, Musa. “Türkiye’de Kaza Yönetimi (1840 – 1876).” Belleten, Vol. 53, No. 206, Nisan 1989, ss. 237 – 258.
• Çadırcı, Musa. Tanzimat Sürecinde Türkiye Ülke Yönetimi. Ankara, 2007.
• Çapraz, Hayri. “Çarlık Rusyası’nın Türkistan’da Hakimiyet Kurması.” SDÜ Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, No.24, Aralık 2011, ss. 51-78.
• Doğan, Şahin. “Rus Kanunnameleri Işığında Türkistan Eyaleti (Oblastı) Geçici Nizamnamesi ve Türkistan Genel Valiliği’nin Teşekküllü (1865 1867).” Türk Dünyası Araştırmaları TDAV, No. 231, Kasım-Aralık 2017, ss. 34-58.
• “Doneseniye Generala D. İ. Romanovskogo ot 11-go Maya 1866 g.” Turkestanskiy Sbornik, No. 60, 1899, s. 60.
• “Gendeminanskiy Mirnıy Dogovor Mejdu Rossiey i Hivoy.” Pod Styagom Rossii: Sbornik Arhivnıh Dokumentov. Moskva, 1992, ss. 348 – 351.
• Gluşenko, E. A. Rossiya v Sredney Azii Zavoyevaniya i Preobrazovaniya. Moskva, 2010.
• Gül, Serkan. “Administrative and Social Structure of Estonia Under Russian Rule (The 18th and 19th Century).” Tarihçi, Vol. 2, No. 2, 2022, ss. 33-53.
• Halfin, H. A. Politika Rossii v Sredney Azii (1857 – 1868). Moskva, 1960.
• Hayit, Baymirza. Türkistan Devletlerinin Milli Mücadeleleri Tarihi. Ankara, 2004.
• Karta Aziatskoy Rossii s Prilegayuşimi K Ney Vladeniyami. İzdanie Voenno – Uçenago
• Komiteta Glavnago Ştaba, Pri Voenno Topografiçeskom Otdel Glavnago Ştaba, S-Peterburg, 1884.
• Kerimov, Hatice. Türkistan Genel Valiliği’nde İdari Sistemin Oluşumu ve Gelişim Süreci (1865-1897). Yayımlanmamış Doktora Tezi. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı Genel Türk Tarihi Bilim Dalı, İstanbul, 2019.
• Koçnev, A. V. Politika Rossii v Otnoşenii Hivinskogo Hanstva v Naçale XVIII – Vtoroy Polovine XIX v. Uralskiy Federalnıy Universitet İmeni Pervogo Prezidenta Rossi B. N. Yeltsina, Yekaterinburg, 2018.
• Konopka, S. R. Turkestanskiy Kray Selsko-Hozyaystvennıy Torgovo Promışlennıy. Taşkent, 1913.
• Kosırev, E. M. “Pohod v Hivu v 1839 g. 1839 г. (İz Zapisok Uçastnika).” İstoriçeskiy Vestnik İstoriko – Literaturnıy Jurnal, No. 8, Ağustos 1898, ss. 541-556.
• Kostenko, L. F. “Turkestanskiye Voyska i Usloviya İh Bıtavoy Pohodnoy i Boyevoy Jizni.” Voyennıy Sbornik, No. 6, 1889, s. 309.
• Lobıseviç, F. İ. “Vzyatiye Hivı i Hivinskaya Ekspeditsiya 1873 Goda Materialı Dlya İstorii Pohoda.” Vestnik Yevropı, No. 12, 1873, ss. 593-607.
• Lvov, İ. “Zavoyevaniye Turkestana Zametki po Sredneaziatskomu Vaprosu D. İ. Romanovskogo.” Ruskiy Vestnik, No. 7, 1868, s. 156.
• Makşeyev, A. İ. İstoriçeskiy Obzor Turkestana i Nastupatelnago Dvijeniya v Nego Russkih. S-Peterburg, 1890.
• Mamadaliyev, A. A. Rossiya i Srednyaya Aziya: Osobinnosti Kolonialno-Administrativnoy Sistemı Upravleniya vo Vtoroy Polovine XIX – Naçale XX Veka. Hucend, 2013.
• Mayev, K. N. Putevoditel ot S-Peterburga do Taşkenta. Sankpeterburg, 1870.
• Okur, Mehmet Akif . “Classical Texts of the Geopolitics and the Heart of Eurasia.” Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, Vol. XIV, No. 2, Kış 2014, ss. 73-104.
• “Ot Okrujnago Ştaba Turkestanskogo Voennago Okruga.” Turkestanskie Vedomosti, 24 Şubat 1876, s. 4.
• Otçet po Revizii Turkestanskogo Kraya Proizvedennıy po Vısaçayşemu Poveleniyu Senatorom Gofmeysterom Grafom K. K. Palenom Kraevoe Upravlenie. RGİA NSB. SPb., 1910.
• Özkan, Murat. Türkistan’ın İşgal Çağı Beyaz General Skobelev (1843 – 1882). İstanbul, 2020.
• “Po Voyskam Deystvuyuşim v Bıvşem Kokandskom Hanstve.” Turkestanskie Vedomosti, 30 Mart 1876, s. 3.
• Sbornik Geografiçeskih Topografiçeskih i Statistiçeskih Materialov Po Azii. İzdanie Voenno – Uçenago Komiteta Glavnago Ştaba, S.-Peterburg, 1889.
• Syarkovskiy, G. “Vospominaniya Ofitsera o Turkestanskih Pohodah 1864 – 1865 gg.” Voyennıy Sbornik, No. 3, 1891, ss. 157-163.
• Şahsi, Resul. XIX. Yüzyılda Hazar Ötesi Türkmenlerinin Siyasi Sosyal Ekonomik ve Kültürel Yapısı. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih Anabilim Dalı. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara, 2020.
• Terentyev, M. A. İstoriya Zavoyevaniya Sredney Azii. Cilt 1. Sankt-Peterburg, 1903.
• Togan, Zeki Velidi. Bugünkü Türkili Türkistan ve Yakın Tarihi. İstanbul, 1981.
• Trever, K. V., M. E. Voronets ve A. Y. Yakubovskiy. İstoriya Narodov Uzbekistana. Cilt 2. Taşkent, 1947.
• Vasilev, D. V. “Administrativno – Territorialnoe Delenie Aziatskoy Rossii: Diskussiya 1860 – 1887 gg.” Vestnik Tomskogo Gosudarstvennogo Universiteta İstoriya, No. 51 2018, ss. 14 – 20.
• Vasilev, D. V. “Turkestanskaya Oblast: Stanovlenie Administrativnogo Zakonodatelctva v Russkom Turkestane (1854 – 1866).” İntellekt İnnovatsii İnvestitsii, No. 4, 2013, ss. 174-180.
• Vasilev, D. V. “K İstorii Obrazovaniya Turkestanskogo General – Gubernatorstva (1864 – 1867).” Voyenno – İstoriçeskiy Jurnal 11 (2017): 75 – 81.
• Vasilev, D. V. ve S. D. Vasilev. “Obrazovanie Zakaspiyskoy Oblasti Kak Faktor Uregulirovaniya Russko-Turkmenskih Otnoşeniy Vtoroy Polovinı XIX. v.” Tsentralnaya Aziya na Perekreske Evropeyskih i Aziatskih Politiçeskih İnteresov: XVIII-XIX vv. Moskva, 2020, ss. 40-47.
• Yavorskiy, İ. Opıt Meditsinskoy Geografii i Statistiki Turkestana. S-Peterburg, 1889.
• Yıldırım, Seyfi ve Mirzahan Egamberdiyev. “Türkistan’ın İşgali ve Sovyetleştirilmesi Sürecinde Ermeniler ve Bölgede Yaptıkları Katliamlar.” Belleten, vol. 85, no. 302 Nisan 2021, ss. 227 – 277.
• Zapiski Generala Kuropatkina o Russko-Yaponckoy Voyne. Berlin, 1911.
• Ziyayev, Hamid. Türkistan’da Rus Hakimiyetine Karşı Mücadele. Çev. Ayhan Çelikbay. Ankara, 2007.