A Turkish Association Founded in Bulgaria: Turan Youth and Sports Association

Yıl 2023, Sayı: 107, 33 - 62, 30.10.2023

Mustafa Mutlu

https://doi.org/10.12995/bilig.10702

Öz

This article discusses the activities of the Turan Youth and Sports Association, which operated in Bulgaria during the interwar period between 1924 and 1934. In this context, it focuses on the Association’s efforts to develop national consciousness among the Turks in Bulgaria and to improve the public intellectually and physically by dealing with educational and cultural issues. The State of Bulgaria had been striving to erase the traces of the Turks in Bulgaria with the policies such as intimidation, assimilation and forced migration. Meanwhile, a number of intellectuals came together to strengthen the bond between the Turks in Bulgaria and to preserve Turkish culture, and founded the Turan Association. The Turan Association, which took the Kemalist reforms in the homeland Turkey as an example for the development of national consciousness and culture among the Turks, was also at the center of the relations between the two countries with its activities and the ideas it pursued.

Anahtar Kelimeler

Turan, Bulgaria, Turkish Sports Association, Kemalism, Grand Mufti

Bulgaristan’da Kurulan Bir Türk Derneği: Turan Gençlik ve Spor Birliği

Öz

Bu makale iki savaş arası dönemde 1924-1934 yılları arasında Bulgaristan’da faaliyet gösteren Turan Gençlik ve Spor Birliği’nin Bulgaristan’da yaşayan Türklerin ulusal bilincini geliştirmek, halkın
terbiyesi ve sosyo-kültürel meseleleriyle ilgilenmek yoluyla onları fikrî ve bedenî manada yükseltme çabalarına odaklanmaktadır. Bulgaristan Devleti, Bulgaristan’da yaşayan Türklere karşı
sindirme, asimile etme ya da göçe zorlama gibi politikalarla onların Bulgaristan topraklarındaki izlerini silme gayreti içinde olmuştu. Bu süreçte Bulgaristan’daki Türklerin arasındaki bağı
kuvvetlendirmek ve Türk kültürünü yaşatmak adına birtakım entelektüel çevreler bir araya gelerek Turan Birliği’ni oluşturmuşlardı. Türkler arasında millî şuurun ve kültürün gelişmesi adına
anavatan Türkiye’deki Kemalist inkılapları örnek alan Turan Birliği, yaptığı faaliyetler ve savunduğu fikirler ile iki ülke arasındaki ilişkilerin de odağında yer almıştı.

Anahtar Kelimeler

Turan, Bulgaristan, Türk Spor Birliği, Kemalizm, Baş Müftü

Kaynakça

• Arşiv Belgeleri T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Cumhuriyet Arşivi (BCA) 30-10-0-0/240-619-7, 15 Eylül 1931. BCA, 30-10-0-0/241-630-6, 29 Haziran 1933. BCA, 30-10-0-0/241-631-12, 24 Ekim 1933. BCA, 30-10-0-0/241-631-16, 26 Ekim 1933. BCA, 30-10-0-0/241-631-22, 14 Kasım 1933. BCA, 30-10-0-0/241-631-30, 5 Aralık 1933. BCA, 30-10-0-0/241-631-38, 22 Aralık 1933.
• Kitap ve Makaleler “8 inci Turan Kongresi.” Özdilek, 22 Eylül 1933, ss. 2. Akgül, Suat. “Bulgaristan Türkleri ve Türk İnkılabı.” Türkler, cilt 20, Yeni Türkiye Yayınları, 2002, ss. 732-751.
• Balkanlı, Ali Kemal. Şarkî Rumeli ve Buradaki Türkler. Elhan Kitabevi, 1986.
• Belgeleriyle Mustafa Kemal Atatürk ve Türk-Bulgar İlişkileri (1913-1938). Yay. haz. Ali Sarıkoyuncu, Necati Aktaş ve Ahmet Ceylan. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2002.
• Boyar, Ebru and Kate Fleet. “A Dangerous Axis: The ‘Bulgarian Müftü’, the Turkish Opposition and the Ankara Government, 1928-36.” Middle Eastern Studies, cilt. 44 no. 5, 2008, ss. 775-789.
• “Bulgaristan Türklerinin Bir Kadirşinaslığı.“ Cumhuriyet, 13 Ağustos 1933, s. 4.
• “Bulgaristan’daki Türkler.” Zaman, 22 Aralık 1934, s. 4.
• “Bulgaristanlı Türkler.” Cumhuriyet, 24 Eylül 1933, s. 4.
• “Bulgarların Trakya cemiyeti işi azıtıyor.” Cumhuriyet, 13 Ekim 1933, s. 3.
• “Bulgarya Türkleri ana vatana iltica ediyorlar.” Cumhuriyet, 1 Ağustos 1934, s. 1, 4.
• Canbazov, İsmail. Bulgaristan Türk Basını Tarihinde (Belgeler, Bilgiler, Anılar). Erkam Matbaası, 2011.
• Canbazov, İsmail. Bulgaristan’da Başmüftülük Tarihi (1878-1944). 1. Kitap, Başmüftülük Yayınları, 2013.
• Crampton, Richard J. Bulgaria. Oxford University Press, 2007.
• Dayıoğlu, Ali. Toplama Kampından Meclis’e Bulgaristan’da Türk ve Müslüman Azınlığı. İletişim Yayınları, 2005.
• Deliorman, M. Necmeddin. Bulgaristan Türkleri Yakın Tarih ve Hatıralar. Saffet Matbaası, t.y.
• Doytchinova, Elena. “La Population Musulmane de Bulgarie Comme Enjev des Relations Turco-Bulgares (1919-1939).” Uluslararası İkinci Atatürk Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi, 1996, ss. 1239- 1262.
• Eroğlu, Hamza. “Milletlerarası Hukuk Açısından Bulgaristan’daki Türk Azınlığı Sorunu.” Bulgaristan’da Türk Varlığı. Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1987, ss. 15-46.
• Eroğlu, Hamza. “Türk Bulgar İlişkileri ve 18 Ekim 1925 Tarihli Dostluk Antlaşması.” Belleten, cilt. LI no. 201, 1987, ss. 1339-1447.
• Ersoy Hacısalihoğlu, Neriman. “Bulgaristan’da “Müstesna Vakıflar” Sorunu ve 1909 Yılı Komisyon Kararları.” Tarih Dergisi, no. 46, 2007, ss. 155-176.
• Ersoy Hacısalihoğlu, Neriman. “Bulgaristan’da Türklerin Okul ve Eğitim Problemleri (1878-1918).” 20. Yüzyıl Başlarından Günümüze Türk Dünyasındaki
• Siyasi, İktisadi ve Kültürel Gelişmeler Uluslararası Sempozyumu, Atatürk Araştırma Merkezi Yayınları, 2019, ss. 887-914.
• Ethem Abdi. “Bulgaristan’da Ramazan Nasıl Geçti?” Cumhuriyet, 11 Şubat 1933, s. 4.
• Hatiboğlu, İbrahim. “İki Dünya Savaşı Arası Dönemde Bulgaristan Müslümanlarında Batılılaşma Çabaları.” Diyanet İlim Dergi, cilt. 42 no. 1, 2006, ss. 111-130.
• Hezarfen, Ahmet. “Bulgaristan’da Türk Spor Birliği “Turan”.” Tarih ve Toplum, cilt 18, no. 104, Ağustos 1992, ss. 39-48.
• Höpken, Wolfgang. “From Religious Identity to Ethnic Mobilisation: The Turks of Bulgaria before, under and since Communism.” ed. Hugh Poulton, and Suha Taji-Farouki. Muslim Identity and the Balkan State. Hurst & Company, 1997, ss. 54-81.
• İpek, Nedim. Rumeli’den Anadolu’ya Türk Göçleri (1877-1890). Türk Tarih Kurumu Yayınları, 1999.
• Jelavich, Barbara. Balkan Tarihi: 20. Yüzyıl. Küre Yayınları, 2013.
• Kamil, İbrahim. Bulgaristan’daki Türklerin Statüsü. Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, t.y.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Birinci Rusçuk Kongresi.” Anayurt, 22 Ekim 1955, s. 5.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Spor Birliği’nin Kuruluşuna Dair.” Anayurt, 1 Eylül 1955, s. 3.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Spor Teşkilatımız Ne Âlemde.” Anayurt, 1 Ocak 1956, ss. 3.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyeti (1).” Anayurt, 28 Şubat 1957, ss. 2, 4.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyeti (2).” Anayurt, 15 Nisan 1957, s. 2.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyeti (3).” Anayurt, 31 Mayıs 1957, s. 2, 4.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyetleri.” Anayurt, 1 Şubat 1956, s. 3.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyetleri, 8 inci Razgrad Kongresine Doğru.” Anayurt, 15 Nisan 1956, ss. 3, 6.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Turan Cemiyetleri, Trakya Teşkilatı Kundak Sokuyor.” Anayurt, 1 Haziran 1956, s. 5.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Varna Kongresi.” Anayurt, 1 Kasım 1955, s. 5.
• Karagöz, Adem Ruhi. “Vraca Kongresi.” Anayurt, 15 Ocak 1956, ss. 3-4.
• Karpat, Kemal H. “The Turks of Bulgaria: The Struggle for National-Religious Survival of a Muslim Minority.” Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity, cilt. 23, no. 4, 1995, ss. 725-749.
• Keskioğlu, Osman. Bulgaristan’da Türkler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, 1985.
• Köksal, Yonca. “Minority Policies in Bulgaria and Turkey: The Struggle to Define a Nation.” Southeast European and Black Sea Studies, cilt. 6 no. 4, 2006, ss. 501-521.
• Köksal, Yonca. “Transnational Networks and Kin States: The Turkish Minority in Bulgaria, 1878-1940.” Nationalities Papers: The Journal of Nationalism and Ethnicity, cilt. 38 no. 2, 2010, ss. 191-211.
• Mancheva, Mila. “Image and Policy: The Case of Turks and Pomaks in Inter-war Bulgaria, 1918-44 (with special reference to education).” Islam and Christian-Muslim Relations, cilt. 12 no. 3, 2001, ss. 355- 374.
• Marushiakova, Elena and Vesselin Popov. “Muslim Minorities in Bulgaria.” ed. Blaschke, Jochen. Migration and Political Intervention: Diasporas in Transition Countries. Parabolis, 2004, ss. 1-63.
• Memişoğlu, Hüseyin. “Bulgaristan Türklerinin Birinci Milli Kongresi: (31 Ekim-3 Kasım 1929).” Belleten, cilt. 54 no. 209’dan ayrı basım, 1990, ss. 309-330.
• Memişoğlu, Hüseyin.Geçmişten Günümüze Bulgaristan’da Türk Eğitim Tarihi. T.C. Kültür Bakanlığı Yayınları, 2002.
• Mutafchieva, Vera. “The Turk, The Jew and The Gypsy.” ed. Zhelyazkova, Antonina. Relations of Compatibility and Incompatibility Between Christians and Muslims in Bulgaria. International Centre for Minority Studies and Intercultural Relations Foundation, 1994, ss. 5-42.
• Muyhtar, Fatma. The Human Rights of Muslims in Bulgaria in Law and Politics since 1878. Bulgarian Helsinki Committee, 2003.
• Nayır, Yaşar Nabi. Balkanlar ve Türklük. Ulus Basımevi, 1936.
• Okday, İsmail Hakkı Tevfik. Bulgaristan’da Türk Basını. Hürriyet Ofset Matbaacılık ve Gazetecilik, 1980.
• Özlem, Kader. Türkiye-Bulgaristan İlişkileri ve Türk Azınlık. Dora Basım-Yayın Dağıtım Ltd. Şti., 2019.
• “Sefir Hüsrev Gerede Bey’in Gazetemize Beyanatı.” Hakimiyet-i Milliye, 3 Haziran 1930, s. 4.
• Stoyanov, Valleri. “The Turks in Bulgaria.” ed. Zhelyazkova, Antonina. Relations of Compatibility and Incompatibility Between Christians and Muslims in Bulgaria. International Centre for Minority Studies and Intercultural Relations Foundation, 1994, ss. 268-271.
• Şerefli, Ahmet Şerif. Bulgaristan’daki Türkler (1879-1989). T.C. Kültür Bakanlığı, 2002.
• Şimşir, Bilal N. “Bulgaristan Türk Azınlığının Ahdi Durumu.” Türk Kültürü, no. 264, 1985, ss. 242-269.
• Şimşir, Bilal N.Bulgaristan Türkleri (1878-1985). Bilgi Yayınevi, 1986.
• Tarihte Türk-Bulgar İlişkileri. Genelkurmay Basımevi, 2004.
• Tunalı Ali Hüsnü. Bulgaristan’da Türk Spor Birliği Nasıl Doğdu ve Nasıl Turan Oldu? Vakit Matbaası, 1933.
• Turan, Ömer. The Turkish Minority in Bulgaria (1878-1908). Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1998.
• Türker, Mehmet. Bozgundan Sonra. Çağrı Yayınları, 2008.
• Yalçıner, Fikri. “Bulgaristan’da Türk Azınlığı.” Anayurt, 22 Ekim 1955, s. 3.
• Yalımov, İbrahim. “20’li 30’lu Yıllarda Bulgaristan Türkleri Arasında Reform Hareketi.” I. Uluslararası Balkan Türkoloji Sempozyumu Bildirileri. ed. Nimetullah Hafız. BAL-TAM, 2006, ss. 111-118.
• Yalımov, İbrahim. İstoria na Turskata Obştnost v Bulgaria (Bulgaristan Türk Topluluğu Tarihi). IMIR, 2002.
• Yalımov, İbrahim. Kemalizmıt i otrajenieto mu v Bulgaria (Kemalizm ve Bulgaristan’daki Yansıması). Avangard Prima, 2005.
• Yıldırım, Bülent. “Atatürk Döneminde Türkiye Cumhuriyeti’nin Bulgaristan Türkleri Politikası.” Balkanlarda Türk Kültürü: Bulgaristan Örneği Uluslararası Sempozyumu Bildiri Kitabı. Ed. Cezmi Eraslan, Nilüfer Erdem, Duygu Saygın,
• Umut Dere. İstanbul Türk Ocağı Yayınları, 2019, ss. 154-168.
• Zhelyazkova, Antonina. “Bulgaria in Transition: The Muslim Minorities.” Islam and Christian-Muslim Relations, cilt. 12 no. 3, 2001, ss. 283-301.