İşgal Altındaki Başkentin Tiyatrocu Misafirleri: Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyasının İstanbul Turnesi

Yıl 2025, Sayı: 112, 133 - 157, 31.01.2025

Gıyas Şüküroğlu

https://doi.org/10.12995/bilig.7628

Öz

Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyasının 1919 yılı tiyatro sezonundaki İstanbul turnesi, bu makalenin araştırma konusunu oluşturmaktadır. Oyuncu kadrosunun araştırılması sonucunda turneyi düzenleyen topluluğun Tiflis Türk tiyatrosunun sanatçılarından ibaret olduğu anlaşılmıştır. Misafir topluluğu kardeş ülkenin tiyatrosu olarak telakki eden İstanbul’un kültür ve sanat çevreleri, kumpanyanın hüviyetini hiç sorgulamamıştır. Turne boyunca İstanbul’un çeşitli sahnelerinde oyunlar sahneleyen topluluğun repertuarı, çoğunlukla Azerbaycan dramaturglarının piyeslerinden ibaret olmuştur. Repertuarın içeriğini oryantal bulan Türk tiyatro eleştirmenleri, Azerbaycan tiyatrosunun sadeliğini ve millî unsurlar barındırmasını takdir etmişlerdir. Azerbaycan menşeli kumpanyanın organizasyonu, İtilaf kuvvetlerinin işgalinden dolayı kültür sanat yaşamı sekteye uğrayan İstanbul’un tiyatro seyircisine taze bir nefes olurken, misafir topluluğun oyuncuları da büyük bir sanat deneyimi kazanmışlardır.

Anahtar Kelimeler

Kafkasya, Azerbaycan Dramaturjisi, Tiflis Türk Tiyatrosu, Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası, İstanbul Turnesi

Theatrical Guests of the Occupied Capital: Istanbul Tour of Azerbaijan Turkish Drama-Operetta Troupe

Öz

The research subject of this article is the Istanbul tour of Azerbaijan Turkish Drama-Operetta Troupe during the 1919 play season. As a result of the investigation of the cast, it was understood that the touring troupe consisted of artists from the Turkish Theatre of Tbilisi. Istanbul’s cultural and artistic circles who regarded the touring troupe as the theatre of the sister country, did not question the troupe’s affiliation at all. The troupe’s repertoire, which was performed on various Istanbul stages during the tour, mainly consisted of plays written by Azerbaijani dramatists. Turkish theatre critics, who evaluated the content of the repertoire as being oriental, appreciated the simplicity and national elements of Azerbaijani theatre. The organisation of the Azerbaijani troupe was a fresh breath for the Istanbul theatre audience, whose cultural and artistic life had been disrupted due to the occupation of Entente forces, while the actors of the touring troupe gained a great artistic experience.

Anahtar Kelimeler

The Caucasus, Azerbaijani Dramaturgy, Turkish Theatre of Tbilisi, Azerbaijan Turkish Drama-Operetta Troupe, Istanbul Tour

Kaynakça

• Alemdar, no. 1347-32. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 20 January 1919, p. 2.
• Alemdar, no. 1358-48. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 31 January 1919, p. 2.
• Alemdar, no. 1374-64. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 23 February 1919, p. 2.
• Alemdar, no. 1378-68. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 26 February 1919, p. 2.
• Alemdar, no. 1390-80. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 10 March 1919, p. 2.
• Alemdar, no. 1391-81. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 11 March 1919, p. 2.
• Alemdar, no. 1397-87. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 18 March 1919, p. 2.
• Alemdar, no. 1403-93. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 24 March 1919, p. 2.
• And, Metin. Başlangıçtan 1983’e Türk Tiyatro Tarihi. İletişim Yayınları, 2014.
• Asker, Ali, and Mahire Asker. “Üç Dönem Kesitinde Azerbaycan Tiyatrosu: Aydınlanma, Bağımsızlık ve Sosyalizm Evrelerine Bir Bakış.” Azerbaycan Düşünce Tarihi: Evreler, Olaylar ve Şahsiyetler (19. Yüzyılın Ortaları-20. Yüzyılın Başları), ed. Ali Asker, YTB Yayınları, 2021, ss. 315-349.
• Ati, no. 384. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 1 February 1919, p. 3.
• Bayramov, Adilxan. Senet, Senet Mebedleri, Senet Fedaileri. Vetenoğlu Neşriyyatı, 2015.
• Ertuğrul, Muhsin. “Azerbaycanlıların İstanbul’u Ziyaretleri Münasebetiyle.” Temaşa, no. 14, 1 March 1919, pp. 1-2.
• Hacıyev, Abbas. Tiflis Azerbaycan Teatrı. İşıq Neşriyyatı, 1984.
• Hacıyev, Abbas. Tiflis Edebi Mühiti. Yazıçı Neşriyyatı, 1980.
• Hüseyin Fahri. “Azerbaycan Tiyatrosu.” Zaman, no. 305, 8 February 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7891. “Tiyatrolar.” 29 January 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7901. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 8 February 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7903. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 10 February 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7905. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 12 February 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7907. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 14 February 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7915. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 22 February 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7932. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 11 March 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7933. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 12 March 1919, p. 2.
• İkdam, no. 7934. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 13 March 1919, p. 2.
• İkdam, no. 8202. “Arşın Mal Alan.” 12 December 1919, p. 4.
• İstiklal, no. 79. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 11 March 1919, p. 2.
• Kerimov, İnqılab. Azerbaycan Peşekar Teatrının Tarixi ve İnkişaf Merheleleri. Maarif Neşriyyatı, 2002.
• Memmedli, Gulam, haz. Azerbaycan Teatrının Salnamesi (1850-1920). Azerneşr, 1975.
• Memmedli, Şureddin. İbrahim İsfahanlı Gürcüstanın Xalq Artisti. Ziya Neşriyyatı, 1997.
• Merdanov, Mustafa. Xatirelerim. Azerneşr, 1964.
• Midhat, A. “Azerbaycanlıların Opereti.” Ati, no. 379, 27 January 1919, p. 3.
• Muvakkit, no. 18 (462). “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 4 February 1919, p. 2.
• Muvakkit, no. 19 (463). “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 4 February 1919, p. 2.
• Muvakkit, no. 24 (468). “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 10 February 1919, p. 2.
• Nutku, Özdemir. “Dârülbedâyi.” İslam Ansiklopedisi, vol. 8, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993, pp. 515-516.
• Qafarov, Vasif. “Azerbaycan Cümhuriyyeti ile Osmanlı İmperiyası Arasında Tehsil ve Medeniyyet Sahesinde Emekdaşlıq (1918-ci il)”. Bakı Universitetinin Xeberleri: Humanitar Elmler Seriyası, no. 2 (683), 2019, pp. 41-53.
• Qafarov, Vasif. Birinci Dünya Müharibesi İllerinde Osmanlı İmperiyasının Azerbaycan Siyaseti. Tarix Elmleri Doktorluğu Dissertasiyası, Azerbaycan Milli Elmler Akademiyası A. Bakıxanov Adına Tarix İnstitutu, 2022.
• Qasımov, Reşad. Azerbaycan Xalq Cümhuriyyeti-Osmanlı Münasibetleri (Osmanlı Menbeleri Esasında). Mütercim Neşriyyatı, 2018.
• Rehimli, İlham. Azerbaycan Teatr Tarixi. vol. 1, Şerq-Qerb Neşriyyatı, 2017.
• Rehimli, İlham. Tiflis Azerbaycan Teatrı. Xezer Neşriyyatı, 2006.
• Reşad Nuri. “Azerbaycan Tiyatrosu.” Büyük Mecmua, no. 1, 9 March 1919, p. 13-14.
• Sabah, no. 10488. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 27 January 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10492. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 31 January 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10497. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 5 February 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10498. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 6 February 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10500. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 8 February 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10502. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 10 February 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10504. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 12 February 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10506. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 14 February 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10514. “Azerbaycan Türk-Dram Operet Kumpanyası.” 22 February 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10546. “Azerbaycan Türk Kumpanyası: Aslı ve Kerem.” 26 March 1919, p. 2.
• Sabah, no. 10802. “Arşın Mal Alan.” 12 December 1919, p. 4.
• Şahmalıyev, R., ed. Mustafa Merdanov. Azerbaycan Teatr Cemiyyeti, 1964.
• Şerif, Eziz. Keçmiş Günlerden (Xatireler). Azerneşr, 1977.
• Şükürov, Qiyas, and Vasif Qafarov, eds. Azerbaycan Cumhuriyeti Osmanlı Basınında 1918-1920 (Gazete Haberleri ve Köşe Yazıları). Teas Press, 2018.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2627. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 20 January 1919, p. 2.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2634. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 27 January 1919, p. 2.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2636. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 29 January 1919, p. 2.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2639. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 1 February 1919, p. 2.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2644. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 6 February 1919, p. 2.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2650. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 12 February 1919, p. 2.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2652. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 14 February 1919, p. 2.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2660. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 22 February 1919, p. 2.
• Tasvir-i Efkâr, no. 2684. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 18 March 1919, p. 2.
• Temaşa, no. 14. “Mirseyfeddin Kirmanşahî, Terlan Hanım, Vera Arsen Hanım, Eşref Bey Yüzbaşızade, Muhsin Bey Caferov, Hasan Bey Abdullahzade.” 1 March 1919, (face cover inner page).
• Temaşa, no. 14. “Mustafa Bey Merdanov, Paşa Bey Mehmedov, İbrahim Bey İsfahanlı, Hüseyin Bey Kasımov.” 1 March 1919, (back cover inner page).
• Temaşa, no. 15. “Millet Tiyatrosunda Bir Hadise.” 1 April 1919, p. 12.
• Temaşa, no. 15. “Temaşa.” 1 April 1919, p. 13.
• Temaşa, no. 17. “Azerbaycan Kumpanyası” 1 June 1919, p. 1.
• Temaşa, no. 17. “Gazetemizin Müsameresi” 1 June 1919, p. 1.
• Tercüman-ı Hakikat, no. 13644. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 18 February 1919, p. 4.
• Tercüman-ı Hakikat, no. 13646. “İlanat.” 21 February 1919, p. 4.
• Tercüman-ı Hakikat, no. 13664. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 11 March 1919, p. 4.
• Tercüman-ı Hakikat, no. 13700. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 16 April 1919, p. 4.
• Tercüman-ı Hakikat, no. 13701. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 17 April 1919, p. 4.
• Tercüman-ı Hakikat, no. 13702. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 18 April 1919, p. 4.
• Tercüman-ı Hakikat, no. 13705. “İlanat.” 21 April 1919, p. 4.
• Tercüman-ı Hakikat, no. 13706. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 22 April 1919, p. 4.
• Yeni Gün, no. 188. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 12 March 1919, p. 2.
• Yeni Gün, no. 194. “Azerbaycan Türk Dram-Operet Kumpanyası.” 18 March 1919, p. 2.