Evliya Çelebi Seyahatnamesinde 17. Yüzyıl Osmanlı Kadınları

Yıl 2022, , 773 - 797, 30.04.2022

Hamdullah Baycar

https://doi.org/10.28949/bilimname.1050129

Öz

17. yüzyıl Osmanlı seyyahı Evliya Çelebi, gezdiği yerlerle ilgili izlenimlerini anlattığı on ciltlik bir seyahatname bırakmıştır. Kitaplarındaki betimlemeler gezdiği yerlerdeki isimler, gelenekler, ekonomik koşullar, konuşulan dillerin kuralları ve daha pek çok yönünü içermektedir. Görünüşleri, isimleri, rolleri ve davranışlarıyla kadınlar Evliya Çelebi’nin tasvirinde önemli bir yer edinmiştir. Özellikle dindarlık Evliya'nın ele aldığı önemli bir husus olmuştur. Kadınların görünür olmadığı ya da toplumun cinsiyete göre ayrıştırıldığı durumlarda Evliya o yörenin ahlakını överek takdir etmiştir. Evliya’nın, kadınların halk arasında sık sık görüldüğü yerlerde hayal kırıklığına uğradığı anlaşılırken, görülmedikleri bölgelerde ise kadınları iyi ahlakla nitelendirdiği dikkat çekmektedir. Evliya'nın evinden dışarı çıkmayan dindar kadın tasvirinin, ideal kadın olarak değerlendirdiği Rabi'atü'l-Adeviyye tasavvurundan kaynaklandığını savunan bu çalışma, Evliya’nın bu tasavvurunun, bireysel dindarlığı ve Osmanlı sarayına bağlılığından kaynaklandığını iddia etmektedir.

Anahtar Kelimeler

Evliya Çelebi, Seyahatname, Seyahatname’de Kadın, Seyahatname’de Rabi, seyahatnameler

Evliya Çelebi Seyahatnamesine göre 17. Yüzyıl Osmanlı Kadınları

Öz

Evliya Celebi, the 17th-century Ottoman traveler, left 10 volume long travelogue behind with insights about places he visits. The depictions include the names, customs, economic conditions, linguistic information, and many other aspects of the people and land of the places. With their appearance, names, roles, and behaviors, the women were no exception in Evliya's depiction. Piety was a significant aspect that Evliya dealt with. When the women were not visible, or the society was segregated in terms of gender, he showed his appreciation by praising women's morals. While the women were seen in public frequently, he was disappointed. This study argues that Evliya's depiction of pious women who never go out derives from his imagination of the ideal woman, Rabi'a al-Adawiyya. This imagination is thanks to Evliya's status and background, which can be summarized as pious, patriot, and loyal to the Ottoman palace.

Anahtar Kelimeler

Evliya Celebi, Seyahatname, women in Seyahatname, Rabi, travelogue

Kaynakça

• ʿAṬṬĀR NĪṢ̌ĀPŌRĪ, Farīd al-Dīn abō Ḥāmed Moḥamed, and Arberry, Arthur John. Muslim Saints and Mystics: Episodes from the Tadhkirat al-Auliya’, Reprint, Routledge Library Editions 41 London: Routledge, 2008.
• AZAD, Arezou. “Female Mystics in Mediaeval Islam: The Quiet Legacy” Journal of the Economic and Social History of the Orient, vol. 56, (2013): 53-88.
• CELEBI, Evliya. Seyahatname, volume 1, transcribed from Ottoman Turkish script to modern Turkish script by Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, and Yuce Dagli, Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2001.
• CELEBI, Evliya. Seyahatname, volume 2, transcribed from Ottoman Turkish script to modern Turkish script by Zekeriya Kursun, Seyit Ali Kahraman, and Yuce Dagli, Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 1998.
• CELEBI, Evliya. Seyahatname, volume 4, transcribed from Ottoman Turkish script to modern Turkish script by Yuce Dagli and Seyit Ali Kahraman, Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2000.
• CELEBI, Evliya. Seyahatname, volume 5, transcribed from Ottoman Turkish script to modern Turkish script by Yuce Dagli, Seyit Ali Kahraman, and Ibrahim Sezgin, Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2001.
• CELEBI, Evliya. Seyahatname, volume 7, transcribed from Ottoman Turkish script to modern Turkish script by Yuce Dagli, Seyit Ali Kahraman, and Robert Dankoff, Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2003.
• CELEBI, Evliya. Seyahatname, volume 9, transcribed from Ottoman Turkish script to modern Turkish script by Yuce Dagli, Seyit Ali Kahraman, and Robert Dankoff, Istanbul: Yapi Kredi Yayinlari, 2005.
• ÇIÇEK, Betül Erin. “Râbiatü’l-Adeviyye’de (95/714-185/801) Allah Aşkı ve Rızâ,” (Master’s Thesis, Süleyman Demirel University, 2019).
• COOK, Nelle. “Recontextualizing Early Ṣūfī Figures: Rābi‘a al-‘Adawiyya and Dhū’n-Nūn.” (Master’s Thesis, The University of Arizona, 2015).
• DANKOFF, Robert. An Ottoman Mentality: The World of Evliya Celebi, Leiden: Brill, 2006.
• DANKOFF, Robert. The Intimate Life of an Ottoman Statesman: Melek Ahmed Pasha, Albany: State University of New York Press, 1991.
• DANKOFF, Robert and Kim, Sooyong. An Ottoman Traveller: Selections from the Book of Travels of Evliya Celebi, London: Eland Publishing, 2010.
• DOGAN, D. Mehmet. “Sunuş: Edebiyatımızın “Evliya”sı 400 Yaşında,” TBY Akademi, no. 2, (May 2011): 7-9.
• DONMEZ, Ibrahim Hakan. “Yerli ve Batılı İki Seyyahın Gözüyle Osmanlı Kadını: Karşılaştırmalı Bir Analiz,” International Journal of History, vol.5, (September 2013): 93-105.
• ERTAS, Mehmet Yasar. “Evliya Celebi’nin Seyahatnamesi’nde Gaza” Turk Incelemeleri Dergisi, vol. 1, (July 2012): 79-100.
• ES-SÜLEMÎ, Ebû Abdurrahman Muhammed b Hüseyin. Zikrü’n-nisveti’l-müteabbidâti’s-sûfîyyât, Kahire, Mektebetü’l-Hanci, 1993.
• GEMICI, Nurettin. 17. Yüzyılda Kadınlar: Evliya Çelebi’nin Gözlemleriyle, second edition, İstanbul: Lamure, 2010.
• GEMICI, Nurettin. “Evliya Çelebi’nin Gözlemleriyle 17. Yüzyılda Kadınlar” TBY Akademi, no. 2, (May 2011): 45-79.
• JENNINGS, Ronald C. “Women in Early 17th Century Ottoman Judicial Records: The Sharia Court of Anatolian Kayseri,” Journal of the Economic and Social History of the Orient, no. 1, (January 1975): 53-114.
• KAMBERIDOU, Irene. “The East in the Eyes of Western Women Travellers of the 18th and 19th Centuries: Solidarity and Understanding the East,” International Conference of the Faculty of Arts, Kuwait University, Nov. 26-28, 2013. Presentation at conference 27/11/2013.
• KOHLER, Wilhelm. Evliya Celebi Seyahtanamesinde Bitlis ve Halki, translated by Haydar Isik, Istanbul: Alan Yayincilik, 1989.
• KÖSE, Osman. ‘Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyılda Osmanlı Devleti’nde Kadın’, Journal of Turkish Studies Volume 15 Issue 8, no. Volume 15 Issue 8 (2020): 4063–82.
• KUŞEYRÎ, Ebu’l-Kâsım Abdülkerîm b. Hevâzin. (ö. 465/1072), Kuşeyrî Risâlesi, translated by Süleyman Uludağ, İstanbul: Dergâh Yayınları, 2009.
• LYBYER, Albert Howe. “The Travels of Evliya Efendi,” Journal of the American Oriental Society, vol. 37 (1917): 224-239.
• SANCAR, Asli. Ottoman Women: Myth and Reality, Izmir: The Light, 2007.
• SAVK, Ulku Celik. Sorularla Evliya Celebi: Insanlik Tarihine Yon Veren 20 Kisiden Biri, Ankara: Hacettepe Universitesi Basimevi, 2011.
• SMITH, Margaret. Râbia Bir Kadın Sûfî, translated by Özlem Eraydın, İstanbul: İnsan Yayınları, 2016.; Mustafa Özdamar, Hz. Rabia ve Kadın Evliyalar, İstanbul: Kırkkandil Yayınları, 2011.
• ULUDAG, Suleyman. Islam Ansiklopedisi, “Tasavvuf.” vol. 35, Ankara, TDV, 2008.
• YILMAZ, Ömer. "Basrali Rabia ve Avilali Teresa’nin Mistik Görüşlerinin Karşılaştırılması". Cumhuriyet Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 17 / 1 (June 2013): 5-31.