An Examination of Hasan Sabri Ayvazov’s (1878-1938) Work Uṣūl-i Tadrīs ve Talīm Tarbiye from the Point of View of Religious Education

Yıl 2022, , 519 - 546, 30.04.2022

Tuğrul Yürük , Yıldız Kızılabdullah , Aygül Düzenli

https://doi.org/10.28949/bilimname.1058975

Öz

Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938) was born in the Crimean city of Alupka, located on the borders of Russia. As a student of Ismail Gaspirali, he took part in the uṣūl-i d̲j̲edīd tradition and emphasized the importance of language and religious unity in the unification of the Turkish world within the framework of Gaspirali’s ideal of “Unity in language, work and opinion”. Hasan Sabri, who was active in the Crimean-Tatar movement, was influential in various fields of activity such as the presidency of the parliament and the embassy, as well as his works written in the announcement and promotion of the activities of the movement. Therefore, he is not just a man of science, but an important figure who is closely interested in national and political issues. There are many books and pamphlets (risāle) by Hasan Sabri in different fields such as history, literature, pedagogy, as well as translations and articles. His pamphlet Uṣūl-i Tadrīs ve Talīm Tarbiye is the most remarkable work from the point of view of education. In this study, Hasan Sabri’s views on religious education will be determined by using content analysis, which is one of the qualitative research techniques. Hasan Sabri stated that although “uṣūl-i d̲j̲edīd” has been adopted in maktabs located in the Crimea for many years, the necessary progress has not been achieved, and that he wrote his pamphlet mainly for the purpose of finding a solution to this problem. Although many issues related to education are mentioned in the work, it is one of the most notable points that he puts religious and national education at the center of education. He also gave an important place to the views on religious education when talking about his ideas about the basic elements of education, such as the educational program, educational principles and rules, methods and techniques. It can be concluded that in his understanding of religious education, an innovative point of view prevails that can include different views, including not only the monopolistic teaching of religious sciences, but also the dec of mental, instrumental and religious sciences together.

Anahtar Kelimeler

Religious Education, Hasan Sabri Ayvazov, uṣūl-i d̲j̲edīd, Uṣūl-i Tadrīs ve Talīm Tarbiye, Ismail Gaspirali, Selim Sabit Efendi

Hasan Sabri Ayvazov’un (1878-1938) Usûl-i Tedrîs ve Ta‘lîm Terbiye Adlı Eserinin Din Eğitimi Açısından İncelenmesi

Öz

Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938), Rusya sınırları içinde bulunan Kırım’ın Alupka şehrinde doğmuştur. Hayatı boyunca İsmail Gaspıralı’nın öğrencisi olarak Cedidci geleneğin içerinde yer almış, Gaspıralı’nın “dilde, fikirde, işte birlik” ideali çerçevesinde dil ve din birliğinin Türk dünyasının birleşmesindeki önemini vurgulamıştır. Kırım-Tatar hareketinin içerisinde aktif bir şekilde bulunan Hasan Sabri, hareketin faaliyetlerinin duyurulması ve tanıtılmasında yazdığı eserlerle birlikte parlamento başkanlığı ve elçilik gibi farklı faaliyet alanlarında etkili olmuştur. Dolayısıyla o, sadece bir ilim adamı değil, millî ve siyasî konularla yakından ilgilenen önemli bir şahsiyettir. Hasan Sabri’nin tarih, edebiyat, pedagoji gibi farklı alanlarda çok sayıda kitap ve risalesinin yanı sıra çeviri ve makaleleri de bulunmaktadır. Usûl-i Tedrîs ve Ta‘lîm Terbiye isimli risalesi eğitim açısından en dikkate değer çalışmasıdır. Bu çalışmada, Hasan Sabri’nin bu eserinde yer alan din eğitimiyle ilgili görüşleri nitel araştırma tekniklerinden içerik analizi kullanılarak tespit edilmeye çalışılacaktır. Hasan Sabri, her ne kadar Kırım’da bulunan mekteplerde uzun yıllardır “usûl-i cedîde” benimsense de gereken ilerlemenin gerçekleştirilemediğini belirterek eserini bu probleme çare arama niyetiyle kaleme aldığını ifade etmektedir. Eserde eğitimle ilgili birçok konuya değinilmiştir. Ancak onun dinî ve millî eğitimi, eğitimin merkezine koyması en dikkat çeken noktalardan bir tanesidir. O ayrıca eğitim programı, eğitim ilke ve kuralları, yöntem-teknik gibi eğitimin temel unsurlarıyla ilgili düşünceleri içinde din eğitimiyle ilgili görüşlere de önemli oranda yer vermiştir. Onun din eğitimi anlayışında sadece dinî ilimlerin tekelci bir şekilde öğretildiği değil, aklî, alet ve dinî ilimlerin bir arada öğretildiği, farklı görüşleri de içine alabilen yenilikçi bir bakış açısının hâkim olduğu sonucuna ulaşılabilir.

Anahtar Kelimeler

Din Eğitimi, Hasan Sabri Ayvazov, Usûl-i Cedîde, Usûl-i Tedrîs ve Ta‘lîm Terbiye

Kaynakça

• AKBAŞ, O. (2008). Değer Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9-27.
• AKDOĞAN, A. (2009). Sosyal Gelişmenin İki Dinamiği: Bilim ve Ahlak. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi, 9(2), 11-44.
• AKYÜREK, S. (1998). Tanzimat Dönemi İlköğretim Okullarında Usul-i Cedid Hareketi, (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Erciyes Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
• ARABACI, H. M. (2008). Türkiye'de Kurulan İlk Kırım Türk Teşkilatları. Journal Of International Social Research, 1(2), 47-65.
• AŞIKOĞLU, N. Y. (1995). Selim Sabit ve “Rehnüma-i Muallimin” Adlı Eserindeki Eğitim Görüşleri. Diyanet İlmi Dergi, 31(4), 116-117.
• AYDIN, M. Z. (2011). Din Öğretiminde Yöntemler. Ankara: Nobel.
• AYVAZOV, H. S. (1906). Usûl-i Tedrîs ve Ta‘lîm Terbiye. Alupka: Bahariye Matbaası.
• BALAY, R. (2002). 2000’li Yıllarda Sınıf Yönetimi. Ankara: Pegem Akademi.
• BAŞTÜRK, Ş., TAŞTEPE, M. (2014). Bilişsel Davranışların Ölçülmesi. Savaş Baştürk (Ed.), Eğitimde Ölçme ve Değerlendirme İçinde (S. 305-328). Ankara: Nobel.
• BİLGİN, B.ve SELÇUK, M. (2000). Din Öğretimi. Ankara: Gün.
• BUYRUKÇU, R. (2002). Selim Sabit Efendi'nin Rehnuma-i Muallimin'ine Pedagojik Bir Yaklaşım. Dini Araştırmalar, 4(12), 7-30.
• DEMİREL, Ö. (2006). Eğitimde Program Geliştirme. Ankara: Pegem A.
• DOĞAN, R. ve TOSUN, C. (2003). İlköğretim 4. ve 5. Sınıflar için Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretimi. Ankara: Pegem A.
• GÖRGEÇ, C. (2018). Hasan Sabri Ayvazof’un “Usûl-i Tedrîs ve Ta’lîm-Terbiye” Adlı Eseri ve Pedagojik Açıdan Değerlendirilmesi. Türklük Bilimi Araştırmaları(44), 79-106.
• GÜNEŞ, F. (2020). Eğitimde Ezber Tartışmaları. Eğitim Kuram ve Uygulama Araştırmaları Dergisi, 3(6), 409-418.
• İPEK, C. (1999). Resmi Liseler ile Özel Liselerde Örgütsel Kültür ve Öğretmen-Öğrenci Ilişkisi. (Yayınlanmamış Doktora Tezi). Ankara Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
• KIRIMLI, H. (2002). Kırım/Rus İdaresi Dönemi. İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 25, S. 292-293). Ankara: İslam Ansiklopedisi.
• KOÇ, A. (2010). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmenlerinin Yeterlikleri. Değerler Eğitimi Dergisi, 8(19), 107-149.
• KÖYLÜ, M. ve NAZIROĞLU, B. (2017). İlköğretimde Din Eğitimi. Nurullah Altaş, Mustafa Köylü (Ed.), Din Eğitimi içinde (S. 149-189). İstanbul: Ensar.
• KUTLUER, İ. (1998). Hikmet. İslam Ansiklopedisi içinde (Cilt. 17, S. 514-518). İstanbul: İslam Ansiklopedisi. MEB. (2018). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretim Programı (Ilkokul 4 ve Ortaokul 5, 6, 7 Ve 8. Sınıflar). Ankara: Milli Eğitim Bakanlığı.
• MIZIKACI, F. (2015). Değerler Eğitimi ve Eğitim Programları. Eleştirel Pedagoji Dergisi, 7(40), 38-41.
• ÖZEÇOĞLU, H. (2004). Eğitimde Bir Öncü: Selim Sabit Efendi Hayatı ve Eserleri. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir.
• ŞAFAKCI, İ. Y. (2015). Kırım Tatar Aydınlarından Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938) Hayatı, Fikirleri ve Eserleri. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Marmara Üniversitesi/Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
• ŞİMŞEK, E. (2012). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmen Adaylarının Sınıf Yönetimi Stratejilerine Yönelik Görüşleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 16(3), 211-230.
• ŞİMŞEK, E. (2018). Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Dersi Öğretmenlerinin Öğretim Teknolojileri Alanındaki Yeterlikleri. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 22(3), 1631-1648.
• TAŞKIN, O. (2020). Öğrencilere Göre Dinî ve Ahlaki Bir Model Olarak Din Kültürü ve Ahlak Bilgisi Öğretmeni. Ankara: Nobel.
• TOK, T. N. (2007). Etkili Öğretim için Yöntem ve Teknikler. Ahmet Doğanay (Ed.), Öğretim İlke ve Yöntemleri içinde (S. 161-214). Ankara: Pegem A.
• UYGUR, E. (2010). Azerbaycan Matbuatında Füyuzat Dergisi. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 7(2), 150-176.
• ÜLKEN, H. Z., KIZILER, R. ve YALÇIN, E. (2008). Felsefeye Giriş 1: Doğa Bilimleri, Felsefe, ve Metodolojisi. İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
• YAŞAR, B. (2019). İlkokul 3. Sınıf Düzeyi Din Öğretimi Öğrenci İhtiyaçları Merkezinde Bir Araştırma (Atlantı Gazi İlkokulu Örneği). (Yayımlanmamış doktora tezi). Necmettin Erbakan Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
• YILDIRIM, İ. M. (2013). Azerbaycan’da Matbuat Hareketlerinin Başlangıcı. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (Teke) Dergisi, 2(2), 147-160.
• YÜKSEL, Z. (2003). Kırım Tatar Millî Hareketi ve Hasan Sabri Ayvazov. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, (13), 421-434.
• YÜRÜK, T. ve KIZILABDULLAH, Y. (2019). Hasan Sabri Ayvazov (1878-1938)’un Usul-i Tedris ve Ta’lim Terbiye Adlı Eserinde Yer Alan Din ve Ahlak Eğitimi İle İlgili Görüşler. Orta Asya Âlimlerinin İslam Medeniyetine Katkıları Sempozyumu. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi, 815-830.
• ZENGİN, Z. S. (1997). Osmanlı Medreselerindeki Gerilemenin Sebep ve Sonuçları Üzerine Bir Değerlendirme. Vakıflar Dergisi, (26), 401-409.