İbn Ebî Hâtim’in Bazı Ravilerin Tefrîk’i Bağlamında Buhârî’ye Yönelik Tenkidleri

Yıl 2017, , 7 - 34, 29.05.2017

Süleyman Doğanay

https://doi.org/10.28949/bilimname.345559

Öz

İbn Ebî Hâtim er-Râzî (ö.327/938) hicrî dördüncü
asrın önemli münekkidlerinden biridir. Onun el-Cerh ve’t-ta’dil isimli
kitabı, zamanımıza kadar ulaşmış en geniş rical eserleri arasındadır. Eser, İbn
Ebî Hâtim dönemine kadar yaşamış ravilerin tenkidine ilaveten, daha önceki
hadis imamlarından nakledilen ravilere ilişkin bilgilerin eleştirisini de
ihtiva etmektedir.

el-Cerh
ve’t-ta’dîl’de, bazı râvîler
hakkında hata ettiği gerekçesiyle tenkid edilen hadis âlimlerinden biri İmam
Buhârî’dir (ö.256/870). İbn Ebî Hâtim, Buhârî’nin et-Târîhu’l-kebîr’de
ravilerle ilgili zikrettiği bilgiler hakkındaki tenkidlerini Beyânu hatai
Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî fî Târîhihi isimli müstakil bir kitapta
toplamıştır. Bu kitabın muhtevası makale hacmini aşacağı için incelememizin
dışında tutulmuştur. İncelememiz, el-Cerh ve’t-ta’dîl’deki bazı Buhârî
tenkidleriyle sınırlıdır.

İbn Ebî Hâtim’in Buhârî’ye yönelik tenkidlerinin
önemli bir kısmı, tefrik hakkındadır. Tefrîk, bir kişinin isim,
künye veya lakabı hatalı ve yanlış olarak farklı şekillerde telaffuz edildiği
için, bu farklı lafızların birden fazla kişiye işaret ettiğini zannetmektir.
Tefrîk sonucunda, olmayan şahıslar ihdas edilmekte, bu da rivayetlerin senedinde
inkıta’a sebep olmaktadır.

Makalede, İbn Ebî Hâtim’in el-Cerh ve’t-ta’dîl’de
Buhârî’ye tefrik bağlamında yönelttiği bazı tenkidler karşılaştırmalı
olarak incelenmektedir. Öncelikle İbn Ebî Hâtim’in Buhârî’ye yönelik tenkidleri
hakkında yapılan yorumlar nakledilmiş; daha sonra, İbn Ebî Hâtim’in bazı
raviler bağlamında Buhârî’ye ilişkin söz konusu tenkidleri, her iki âlimin adı
geçen kitaplarından karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.

Anahtar Kelimeler

İbn Ebî Hâtim er-Râzî, Buhârî, el-Cerh ve’t-ta’dîl, et-Târîhu’l-kebîr, Tefrîk

Kaynakça

• A’ZAMÎ, M. Mustafa, “Buhârî”, DİA, İstanbul:1992, VI, 368-372.
• AYDINLI, Abdullah, Hadis Istılahları Sözlüğü, İstanbul: Hadisevi, 2006.
• BAŞARAN, Selman, “el-Cerh ve’t-ta’dîl”, DİA., VII, 401-402.
• BUHÂRÎ, Ebu Abdillah Muhammed b. İsmail b. İbrahîm, et-Târîhu’l-kebîr, Haydarâbâd: Dairatü’l-Meârifi’l-Osmaniyye, Trs., I-VIII.
• DÂREKUTNÎ, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer, el-İlelü’l-vâride fi’l-ehâdîsi’n-nebeviyye (thk. Mahfuzurrahman Zeynullah es-Selefî), Riyad: Dâru Tayyibe, 1985, I-XV.
• DÂREKUTNÎ, Ebu’l-Hasen Ali b. Ömer, Sünen (thk. Şuayb el-Arnaût ve ark.), Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 2004, I-V.
• EKREM b. Muhammed b. Ziyâd el-Fâlûcî el-Eserî, el-Mu’cemu’s-sâğîr li ruvâti’l-İmâm İbn Cerîr et-Taberî, Ürdün: ed-Dâru’l-Eseriyye, Trs., I-II.
• HÂKİM en-Neysaburi, Ebû Abdullah Muhammed b. Abdullah, el-Müstedrek ale’s-Sahîhayn (thk. Mustafa Abdulkadir Ata), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990, I-IV.
• HATÎB el-Bağdâdî, Ebû Bekr Ahmed b. Ali b. Sâbit, el-Mûdih li evhâmi’l-cem’ ve’t-tefrîk (thk. Abdurrahmân b. Yahyâ el-Muallimî), Dâru’l-fikri’l-İslâmî, 1985, I-II.
• İBN EBÎ HÂTİM er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed, Beyânu hatai’l-Buhârî fî Târihihî (thk. Abdurrahmân b. Yahya el-Muallimî), Haydarâbâd: Dairatü’l-Meârifi’l-Osmaniyye, Trs.
• İBN EBÎ HÂTİM er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed, el-Cerh ve’t-ta’dîl, Beyrut: Dâru ihyâi’t-türâsi’l-Arabî, 1952, I-IX.
• İBN EBÎ HÂTİM er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed, Kitâbü’l-ilel (thk. Sa’d b. Abdullah el-Humeyd vs.), Metâbi’u’l-Hamîzî, 2006, I-VII.
• İBN EBÎ HÂTİM er-Râzî, Ebû Muhammed Abdurrahman b. Muhammed, Takdimetü’l-ma’rife li kitâbi’l-cerhi ve’t-ta’dîl, Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1952.
• İBN HACER el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali, Lisânü’l-mîzân (thk. Abdülfettah Ebû Gudde), Dâru’l-beşâiri’l-İslâmiyye, 2002, I-X.
• İBN HACER el-Askalânî, Ebu’l-Fadl Ahmed b. Ali, Tehzîbü’t-tehzîb, Hind: Matbaatü Dairatü’l-Meârifi’n-Nizâmiyye, 1326, I-XII.
• İBN HİBBÂN, Ebû Hâtim Muhammed et-Temîmî, es-Sikât, Hardarâbâd: Dâiratü’l-meârifi’l-Osmâniyye, 1973, I-IX.
• İBN SA’D, Ebû Abdullah Muhammed b. Sa’d, et-Tabakâtü’l-kübrâ (thk. Muhammed Abdülkâdir Atâ), Beyrut: Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, 1990, I-VIII.
• KANDEMİR, Yaşar, “Ebû Zür’a er-Râzî”, DİA, İstanbul: 1994, X, 274-275.
• KASIM B. KUTLUBOĞA, Ebu’l-Fidâ, es-Sikât mimmen lem yeka’u fi’l-Kütübi’s-Sitteti (thk. Şâdî b. Muhammed b. Sâlim), San’a: Merkezü’n-Nu’mân, 2011, I-IX.
• KESKİN, Yusuf Ziyâ, “İbn Ebî Hâtim (327/938) ve el-Cerh ve’t-ta’dîl’indeki Metodu”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: VII, Sayı:1, Ocak-Haziran 2001, s.5-29.
• KETTÂNÎ, Muhammed b. Ca’fer, Hadis Literatürü: er-Risaletü’l-müstatrefe (trc. Yusuf Özbek), İstanbul: İz Yayıncılık, 1994.
• KÜÇÜK, Raşit, “İbn Ebî Hâtim”, DİA, İstanbul:1999, XIX, 432-433.
• MİZZÎ, Yûsuf b. Abdurrahmân, Tehzîbü’l-kemâl fî esmâi’r-ricâl (thk. Beşşâr Avvâd Ma’rûf), Beyrut: Müessesetü’r-risâle, 1980, I-XXXV.
• MÜSLİM b. Haccâc, Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî, el-Künâ ve’l-esmâ (thk. Abdürrrhîm Muhammed Ahmed el-Kaşkarî), Medîne: ‘İmâdetü’l-bahsi’l-ilmî bi’l-Câmi’ati’l-İslâmî, 1984, I-II.
• MÜSLİM b. Haccâc, Ebu’l-Hasen el-Kuşeyrî, Sahih, İstanbul: Çağrı Yayınları, 1992, I-III.
• POLAT, Salahattin - Nazlıgül, Habil - Doğanay, Süleyman, Hadis Araştırma ve Tenkit Klavuzu, İstanbul: İFAV, 2008.
• RİF’AT FEVZÎ Abdülmuttalib, İbn Ebî Hâtim er-Râzî ve eseruhu fî ulûmi’l-hadîs, Kâhire: Mektebetü’l-hâncî, 1994.
• SÜLEMÎ, Muhammed b. el-Huseyn en-Neysâbûrî, Suâlâtü’s-Sülemî li’d-Dârekutnî (thk. Sa’d b. Abdullah el-Humeyd ve Hâlid b. Abdurrahman el-Cerîsî), Basım yeri yok: 1427, Trs.
• TABERÂNÎ, Süleymân b. Ahmed, el-Mu’cemü’l-evsat (thk. Târık b. Ivedullah), Kâhire: Dâru’l-Harameyn, Trs., I-X.
• UĞUR, Müctebâ, Hadis İlimleri Edebiyatı, Ankara: TDV Yayınları, 1996.
• ZEHEBÎ, Muhammed b. Ahmed b. Osman, Siyeru a’lâmi’n-nübelâ, Kâhire: Dâru’l-Hadîs, 2006.