Kuzey Afrika Tasavvuf Düşüncesinde Semâ

Yıl 2017, Cilt: 2017 Sayı: 34, 227 - 246, 31.10.2017

Hamide Ulupınar

https://doi.org/10.28949/bilimname.347524

Cited By: 1

Öz

Tasavvufun bir ilim dalı
olarak teşekkülünden itibaren her devirde semâ tartışılan bir konu olmuştur.
Bazı âlimler semâyı haram saymış, bazıları ise semâyı savunmuş ve semânın
önemini anlatan eserler yazmışlardır. Osmanlılar döneminde bu tartışmalar fakihler
ile sûfîler arasında çok ileri boyutlara varmıştır. Kuzey Afrika’da ise semâ
tartışmaları, nazari boyutta ve hoşgörü çerçevesinde, daha çok sûfîler arasında
cereyan etmiştir. Kuzey Afrika sûfîleri semâ konusunu: semânın mahiyeti, semâ
ehli ve semânın hükmü başlıkları etrafında ele almışlardır. Semânın mahiyeti
konusunda en detaylı açıklama İbnü’l-Arabî tarafından yapılmıştır. O, semânın
ehli ve hükmü hususunu da semânın mahiyeti noktasından değerlendirmiştir. Ebû
Medyen ve Ahmed Zerrûk semâya mahiyetinden ziyade, ehli ve hükmü açısından
yaklaşmıştır. Kuzey Afrika tasavvuf düşüncesinde Medyenî-Ekberî ekolün
temsilcileri olan sûfîler hakîkati duyma anlamındaki mutlak semâyı vazgeçilmez
saymış, müzikli semâ meclislerini mübah görmekle birlikte uygun bulmamışlardır.
Şâzilî-Zerrûkî ekolün temsilcileri mutlak semânın hakikate eriştireceğini
belirtmekle birlikte müzikli semâyı haram addederek mensuplarına yasaklamış ve
genel olarak semâ hakkında olumsuz kanaat beyan etmişlerdir.

Anahtar Kelimeler

Kuzey Afrika, Tasavvuf, Semâ, Medyeniyye, Şâziliyye

Kaynakça

• AMBROSİO, A.-ZARCONE, Th., “Samā‘ and Sufi Dance: A Selected Bibliography”, Journal of the History of Sufism, Paris 2003-2004, sayı: 4, s. 199-208.
• ACLÛNÎ, İsmâil b. Muhammed, Keşfü’l-Hafâ ve Müzîlü’l-İlbâs, haz. Ahmed el-Kalâs, Beyrut 1399/1979.
• ARPAGUŞ, Sâfi, “Hüccetü’s-Semâ‘: XVII. Yüzyıl Osmanlı Toplumunda Mûsikî, Semâ’ ve Devran Hakkındaki Dinî Tartışmalar ve İsmâil Ankaravî’nin Semâ’ Müdâfaası”, Marife: Bilimsel Birikim, 2007, c. VII, sayı: 3, s. 369-399.
• BARDAKÇI, M. Necmettin, Endülüslü Sufi İbnü’l-Arîf ve Mehâsinü’l-Mecalis, Bursa 2005.
• CEBECİOĞLU, Ethem, Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü, Ankara 1997.
• CEYHAN, Semih, “Semâ‘ın Mahiyetine Dair Bir Karşılaştırma: Aziz Mahmûd Hüdayî ve İsmail Ankaravî”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2008, c. IX, sayı: 23, s. 206-217.
• CEYHAN, Semih, “Semâ”, DİA, İstanbul 2009, c. XXXVI.
• CORNELL, Vincent J., The Way of Abû Madyan: Doctrinal and Poetic Works of Abû Madyan Shu’ayb al-Husayn al-Ansârî (c. 509-594/1115-1198), Cambridge 1996 (“Onüçüncü Yüzyılda Mağrib Tasavvufu ve Ebû Medyen” Tasavvufî Hikmet ve Risâleler, haz. Kadir Özköse, Konya 2008).
• DEMİRCİ, Mustafa, Semâ Risâleleri (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1996.
• DÜLGER, Yusuf, Semâ Risâleleri (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1998.
• EBÛ MEDYEN, Şuayb b. Hüseyin, Bidâyetü’l-Mürîd, Beyazıd Devlet Ktp., nr. 7886 (Tasavvufî Hikmet ve Risâleler, haz. Kadir Özköse, Konya 2008).
• EBÛ MEDYEN, Şuayb b. Hüseyin, Ünsü’l-Vahîd ve Nüzhetü’l-Mürîd fî İlmi’t-Tevhîd, Süleymaniye ktp., Hacı Mahmud Efendi 2310, vr.: 53-58.
• GRİBETZ, Arthur, “Semâ Tartışması”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, çev. Hüseyin Akpınar, Ankara 2003, c. IV, sayı: 10, s. 399-416.
• GÜRER, Dilaver, “Osmanlılar’da Semâ, Devrân, Raks Tartışmaları ve İki Şeyhülislâm Risâlesi”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2010, c. II, sayı: 26, s. 1-23.
• GÜVEN, Mustafa Salim, Ebu’l-Hasan Şâzilî ve Şâziliyye (Doktora Tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1999.
• HUCVİRÎ, Ali b. Osman Cüllâbî, Keşfu’l-Mahcûb Hakikat Bilgisi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul 1996.
• İBN ASKER, Muhammed el-Hasenî eş-Şefşâvenî, Devhatü'n-Nâşir li-Mehâsin men Kâne bi'l-Mağrib min Meşâyihi’l-Karni’l-Âşir, thk. Muhammed Haccî, Rabat 1977.
• İBN KUNFÜZ, Ebu’l-Abbâs el-Hatîb el-Kasantînî, Ünsü’l-Fakîr ve İzzü’l-Hakîr, nşr. Muhammed el-Fâsî-Adolf Fur, Rabat 1965.
• İBNÜ’L-ARABÎ, Muhyiddîn, Fütühât-ı Mekkiyye, thk. Ahmed Şemseddîn, Beyrut ts. (trc. Ekrem Demirli, İstanbul 2006).
• İBNÜ’L-ARABÎ, Muhyiddîn, Tedbîrât-ı İlâhiyye Tercüme ve Şerhi, trc. ve şrh. Ahmed Avni Konuk, haz. Mustafa Tahralı, İstanbul 2013.
• KAYAOĞLU, İsmet, “Raks ve Devran Etrafında Tartışmalar”, III. Uluslar Arası Mevlana Kongresi Bildirileri, 2003, s. 291-302.
• KEMİKSİZ, Mehmet, Semâ ve Devran Risâlesi (yüksek lisans tezi), Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul 1997.
• KENNÛN, Abdullah, Mevsûatü Meşâhiri Ricâli’l-Mağrib, Beyrut 1994, c. III.
• KOCA, Ferhat, “Osmanlı Fakihlerinin Semâ, Raks ve Devrân Hakkındaki Tartışmaları”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2004, c. V, sayı: 13, s. 25-74.
• KUŞEYRÎ, Abdülkerîm b. Hevâzin, er-Risâletü’l-Kuşeyriyye, şerh ve takdim: Nevâf el-Cerrâh, Beyrut 2001 (Tasavvuf İlmine Dair Kuşeyrî Risalesi, haz. Süleyman Uludağ, İstanbul 1999).
• MAKDİSÎ, Ebu'l-Fadl Muhammed b. Tâhir, Tezkiretü’l-Mevzuât, c. I.
• MEVSILÎ, Ebu’l-Feth Ziyâüddîn Nasrullâh b. Muhammed b. Muhammed b. Abdülkerîm, el-Mislü’s-Sâir fî Edebi’l-Kâtib ve’ş-Şâir, thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamîd, Beyrut 1995, c. I.
• ÖNGÖREN, Reşat, “Osmanlılar Döneminde Semâ ve Devran Tartışmaları”, Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi, 2010, c. I, sayı: 25, s. 123-132.
• ÖZEL, Ahmet Murat, İbn Atâullah el-İskenderî Hayatı, Eserleri, Görüşleri, İstanbul 2014.
• ÖZEL, Ahmet Murat, “Şâzeliyye”, DİA, İstanbul 2010, c. XXXVIII, s. 387-390.
• ÖZKÖSE, Kadir, Libya’da Tasavvufî Hayat Senûsiyye Tarikatı, Konya 1429/2008.
• SAHNÛN, Abdüsselâm b. Saîd, el-Müdevvenetü’l-Kübrâ li’l-İmam Mâlik b. Enes el-Asbahî, Beyrut 1994, c. IV.
• SÜHREVERDÎ, Abdülkâhir, Dervişliğin Âdâbı, trc. Hamide Ulupınar, İstanbul 2010.
• ŞÂTIBÎ, Ebû İshâk İbrâhîm b. Mûsâ b. Muhammed el-Lahmî el-Gırnâtî, el-İ‘tisâm, nşr. Muhammed b. Abdurrahman eş-Şukayr, Demmâm 1429/2008, c. I.
• TAYYİB, Muhammed İdrîs, eş-Şeyh Ahmed Zerrûk, Mısrata 2008.
• ULUDAĞ, Süleyman, İslam Açısından Müzik ve Semâ, İstanbul 2004.
• ULUDAĞ, Süleyman, Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, İstanbul 2016.
• ULUPINAR, Hamide, İbn Arabî’nin Mürşidi Ebû Medyen el-Mağribî, İstanbul 2013.
• ZERRÛK, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ahmed b. Muhammed b. Îsâ el-Burnusî el-Fâsî, Kavâidü’t-Tasavvuf, thk. Mahmûd Beyrûtî, Dımaşk 1424/2004.
• ZERRÛK, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ahmed b. Muhammed b. Îsâ el-Burnusî el-Fâsî, Uddetü’l-Mürîdi’s-Sâdık min Esbâbi’l-Makti fî Beyâni’t-Tarîk el-Kasd ve Zikru Havâdisi’l-Vakt, thk. Âsım İbrâhîm el-Keyyâlî, Beyrut 2007.
• ZERRÛK, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ahmed b. Muhammed b. Îsâ el-Burnusî el-Fâsî, Ta‘lîk alâ Mukattaâti’ş-Şüşterî, thk. Mustafa la-Gafîrî, Merakeş 2012.
• ZERRÛK, Ebu’l-Abbâs Ahmed b. Ahmed b. Muhammed b. Îsâ el-Burnusî el-Fâsî, Fevâidü min Künnâş, thk. Muhammed İdrîs Tayyib, Beyrut 2011.