Tasavvufta Gül Sembolü ve Gül İle İlgili Telakkinin Oluşmasında Uydurma Hadislerin Rolü

Yıl 2018, Cilt: 2018 Sayı: 36, 455 - 498, 31.10.2018

Sabri Çap

https://doi.org/10.28949/bilimname.411013

Öz

Uydurma
hadislerle ilgili literatürde gülün Hz. Peygamber’in terinden yaratıldığı, onun
kokusunu koklamayı arzu edenlerin gül koklaması gerektiği ve gül kokladığında Resûlullah’a salavât getirmeyenlerin
ona eziyet etmiş olacaklarına
dair bazı rivayetler mevcuttur. Gülün yaratılışı veya gülle Hz. Peygamber
arasında herhangi bir şekilde münasebet kuran bütün rivayetler muhaddisler
tarafından uydurma kabul edilmesine rağmen sonraki devirlerde bilhassa edebî ve
tasavvufî eserlerde geniş bir şekilde yer alabilmiştir. Erken dönem tasavvuf
literatüründe yer almamakla birlikte sonraki dönemlere ait bir kısım tasavvufî
kaynaklarda gülün Resûl-i Ekrem’in terinden yaratıldığı belirtilmiş, bu husus
çoğu zaman kaynak zikredilmeksizin söz konusu rivayetlerle de desteklenmeye
çalışılmıştır. Mutasavvıflar tarafından kaleme alınan bir kısım edebî eserlerde
ve tasavvufî değerlendirmelerde gül Hz. Peygamber’in sembolü olarak kullanılmış
veya Resûlullah güle benzetilmiştir. Gülle ilgili rivayetler esas alınarak bazı
mutasavvıflar müstakil risâleler de yazmışlardır. Muhaddisler tarafından gül
hakkındaki bütün rivayetler uydurma kabul edilmesine rağmen tasavvufî düşüncede
bu rivayetlerin sahih olduğunu ileri süren az sayıda şahıslara da
rastlanmaktadır. Bazı tarikatların ise en önemli sembolleri farklı
özelliklerdeki güldür. Tasavvuftaki gül algısı genellikle konu hakkındaki
uydurma rivayetlere dayandırılmaktadır. İyi niyetle hadis uydurmakla itham
edilen mutasavvıfların gül hakkında hiçbir hadis uydurmamış olmalarına rağmen
mutasavvıfların dilinde ve tasavvufî eserlerde Hz. Peygamber’le gül arasında
münasebetten söz eden düşüncenin nasıl oluştuğu ve ilk hangi kaynaklarda bu
ilişkiden söz edildiği hususu önemlidir. Bu makalede tasavvufî eserlerde gül
hakkındaki rivayetlerin durumu ve tasavvufî düşüncede yer alan gülle ilgili
sembolik değerlendirmelerin uydurma rivayetlerle münasebeti ele alınmaya
çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler

Hadis, Gül, Tasavvuf, Uydurma hadis

Kaynakça

• AKGÜL, Serpil. “16. Yüzyıldaki Bazı Divan Şairlerinin Türkçe Divanlarında Gül: Bâkî, Fuzûlî, Hayâlî Bey, Muhibbî, Nev’î, Taşlıcalı Yahyâ, Usûlî, Zatî”. Yüksek Lisans tezi, Celal Bayar Üniversitesi, 2013.
• AKKUŞ, Mehmet. “İsimlerimizde Gülün Rengi ve Kokusu”, Gül Kitabı-Gül Kültürü Üzerine İncelemeler içinde, ed.: Bilal Kemikli, Selami Turan, 57-65. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• AYVAZOĞLU, Beşir. Güller Kitabı: Türk Çiçek Kültürü Üzerine Bir Deneme. İstanbul: Kapı Yayınları, 2016.
• AYVAZOĞLU, Beşir. “Türk Edebiyatında Gül’ün Yeri ve Hz. Peygamber ile İlgisi”, Hz. Muhammed ve Gençlik: (Kutlu Doğum Haftası, 1992) içinde, 111-115. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1995.
• BARDAKÇI, Mehmet Necmettin. “Türk Tasavvuf Kültüründe Gül Sembolü Üzerine Bazı Düşünceler”, Gül Kitabı- Gül Kültürü Üzerine İncelemeler içinde, ed.: Bilal Kemikli, Selami Turan, 109-115. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• CEBECİOĞLU, Ethem. Tasavvuf Terimleri ve Deyimleri Sözlüğü. İstanbul: Anka Yayınları, 2005.
• CENGİZ, Muammer. “Manzum Bir Tasavvuf Klasiği Olarak Gülşen-i Raz”. Tasavvuf: İlmî ve Akademik Araştırma Dergisi 19, sy. 30. (2012): 61-86.
• CEYHAN, Semih. “Osmanlı Tâcnâme Literatürüne Göre Derviş Tâcı ve Abdullah Salâhaddîn-i Uşşâkî’nin Cevâhir-i Tâc-ı Hilâfet Risâlesi”. İslâm Araştırmaları Dergisi sy. 25 (2011): 113-172.
• COŞKUN, Betül. “15. Yy. ile 20. Yy. Arasında Türk Tezhip Sanatında Gül Motifi”. Yüksek Lisans tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 2007.
• ÇAP, Sabri. “Gül ve Diğer Çiçekler Hakkındaki Uydurma Rivayetler- I: Gülün Yaratılışı ve Hz. Peygamber’le İlişkisi”. yayımlanmamış makale.
• ÇAP, Sabri. “Türk-İslâm Edebiyatında Gül ve Gül Hakkındaki Uydurma Rivayetler”. yayımlanmamış makale.
• ÇETİŞLİ, İsmail. “Tanzimat Sonrası Türk Şiirinde Hz. Peygamber ve Gül”. İslamî Türk Edebiyatı Sempozyumu içinde, 323-367. İstanbul: 2011.
• ÇUKURLU, Talip. “Yunus Emre Divanı’nda Gül Etrafında Oluşturulan Teşbihler”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Gül Özel Sayısı (2013/1): 29-35.
• DAĞLAR, Abdülkadir. “Mazmûn Gülünün Mazmûnuna Bülbül Olmak”. Sûfî Araştırmaları 8, sy. 15 (Kış-2017): 23-42.
• DEMİRCİ, Mehmet. “Tasavvuf Kültürümüzde Gül Motifi”. Uluslararası Bursa Tasavvuf Kültürü Sempozyumu - IV içinde, haz. Mehmet Temelli, 65-70. Bursa: Bursa Kültür Sanat ve Turizm Vakfı, 2005.
• DERVİŞ İBRÂHİM el-Kâdirî el-Eşrefî. Gül Risâlesi. nşr. Mustafa Kara. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5, sy. 5 (1993) içinde: 11-23.
• DEMİRİZ, Yıldız. “Kitap Süslemesinde Gül”. İlgi 14 (Kasım 1980): 29-33.
• DEYLEMÎ, Ebû Şüca‘ Şîreveyh b. Şehrdâr el-Hemedânî. el-Firdevs bi me’sûri’l-hitâb. thk. Said b. Besyûnî Zağlûl. 5 cilt. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1406/1986.
• DÖNER, Nuran. “Tasavvuf Kültüründe Hz. Peygamber Tasavvuru”. Doktora tezi, Uludağ Üniversitesi, 2007.
• GODZİK, Peter. Wissenswertens über die Rose. y.y.: 2008.
• GÖKTAŞ, Vahit. “Kelâbâzî ve Tasavvuf Anlayışı”. Doktora tezi, Ankara Üniversitesi, 2007.
• GÜL, Recep Emin. “Sosyal Medyada Hadis Kullanımı -Facebook ve Twitter Özelinde. Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, sy. 30 (2016): 163-182.
• GÜNGÖR, Zülfikar. “Edebiyatımızda Gül Sembolü ve Peygamberimiz”, Gül Kitabı- Gül Kültürü Üzerine İncelemeler içinde, ed.: Bilal Kemikli, Selami Turan, 29-38. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• HÂKÂNÎ, Mehmet Bey. Hilye-i Saadet (Hilye-i Hâkânî). nşr. İskende Pala, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1991.
• HASAN ZEKÂİ el-Kadirî el-Eşrefî. Tarikat-ı Aliyye-i Kadiriyye-i Ahiyye-i Resmiyyenin Gül Risâlesi. Cemaleddin Server Revnakoğlu Arşivi, nr. A-150, 65-71: vr. 1a-7b. Süleymaniye Ktp.
• İBN ADÎ, Ebû Ahmed Abdullah b. Abdullah el-Cürcânî. el-Kâmil fî du‘afâi’r-ricâl. thk. Süheyl Zekkâr, Yahya Muhtar Ğazzâvî. 8 cilt. Beyrut: Dârü’1-fikr, 1409/1988.
• İBN BAŞKUVÂL, Halef b. Abdülmelik el-Hazrecî el-Endelûsî. el-Âsâru’l-merviyye fi’l-et‘imeti’s-seriyye. thk. Ebû Ammâr Muhammed Yâsir eş-Şe‘îrî. Riyad: Advâü’s-selef, 2004.
• İBNÜ’L-CEVZÎ, Ebü’l-Ferec Abdurrahmân b. Ali b. Muhammed et-Temîmî el-Kureşî. Kitâbü’l-Mevzûât. thk. Abdurrahmân Muhammed Osmân. 3 cilt. Medine: el-Mektebetü’s-selefiyye, 1386-1388/1966-1968.
• İSMÂİL HAKKI Bursevî. Gül Risâlesi. nşr. Songül Aydın Yağcıoğlu, (“İsmâil Hakkı Bursevî’nin Gül Hakkındaki Risâlesi”, Turkısh Studıes-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic- Volume, 11/20 Fall (2016): 1-10), Mustafa Tatçı (“İsmail Hakkı Bursevî’nin Gül Risâlesi”, Gül Kitabı- Gül Kültürü Üzerine İncelemeler: 99-108).
• İSMÂİL HAKKI Bursevî. Rûhu’l-beyân. 10 cilt. Beyrut: Dârü’l-Fikr, ts.
• KARA, Mustafa. “Gül Risâlesi”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 5, sy. 5 (1993): 11-23.
• KARTAL, Ahmet. “Klasik Türk Şiirinde Gül’ün Kullanımı ve Rüyada Görülüş Şekline Göre Yorumu”, Gül Kitabı- Gül Kültürü Üzerine İncelemeler içinde, ed.: Bilal Kemikli, Selami Turan, 163-183. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• KARTAL, Nuray. “16. Yüzyıl Şairlerinden Bâkî, Fuzûlî, Hayalî, Nev‘î ve Yahya Bey Divanlarında, Bitkilerle İlgili Bazı Hususiyetler”. Doktora tezi, Marmara Üniversitesi, 1994.
• KEMİKLİ, Bilâl. “Türk Kültüründe Hz. Peygamber ve Gül İmajı”. http://www.sonpeygamber.info/turk-kulturunde-hz-peygamber-ve-gul-imaji (Erişim: 25.10.2017).
• KURNAZ, Cemal. “Gül”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 14: 219-222. İstanbul: TDV Yayınları, 1996.
• KURNAZ, Cemal. “Edebiyatımızda Gül Kokusu”, Gül Kitabı- Gül Kültürü Üzerine İncelemeler içinde, ed. Bilal Kemikli, Selami Turan, ss. 47-56. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• KÜLEYNÎ, Ebû Ca‘fer Muhammed b. Ya‘kûb er-Râzî. el-Kâfî. Beyrut: Menşûrâtü’l-fecr, 1428/2007.
• MUHÂSİBÎ, Ebû Abdullah Hâris b. Esed. Âdâbü’n-nüfûs. thk. Abdülkadir Ahmed Atâ. Beyrut: Dârü’l-Cîl, ts.
• MUSLU, Ramazan. “Tarikat Gülleri ve Sembolik Anlamları”, Gül Kitabı- Gül Kültürü Üzerine İncelemeler içinde, ed.: Bilal Kemikli, Selami Turan, 125-129. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• MÜTERCİM ÂSIM EFENDİ. Kâmûsu’l-muhît Tercümesi. ed. Mustafa Koç. 6 cilt. İstanbul: Türkiye Yazma Eserler Başkanlığı, 2013.
• NAMLI, Ali. İsmail Hakkı Bursevî, Hayatı, Eserleri, Tarikat Anlayışı. İstanbul: İnsan Yayınları, 2001.
• NEHREVÂNÎ, Ebü’l-Ferec el-Muâfâ. el-Celîsü’s-sâlihu’l-kâfî ve’l-enîsü’n-nâsihu’ş-şâfî. thk. Abdülkerim Sâmî el-Cündî. Beyrut: Dârü’l-kütübi’l-ilmiyye, 1426/2005.
• NİETNER, Theodor. Die Rose ihre Geschichte, Arten, Kultur und Verwendung. Berlin: Verlag von Wiegandt, 1880.
• ÖZEL, Ahmet. “Muâfâ en-Nehrevânî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 30: 307. İstanbul: TDV Yayınları, 2005.
• SARIKAYA, Meliha Yıldıran. “Peygamber Tasavvurundaki Değişimin Dile ve Edebiyata Yansıması: Naʻt-ı Şerîf Örneği”. Dinbilimleri Akademik Araştırma Dergisi 14, sy. 1 (2014): 23-49.
• SAYIN, Esma. “Tasavvufta Gül”. Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi (2013/1): 75-84.
• SEMERKANDÎ, Ebü’l-Leys Nasr b. Muhammed. Tenbîhü’l-gâfilîn bi-ehâdîsi seyyidi’l-enbiyâ ve’l-mürselîn. thk. Yusuf Ali Bedîvî. Dımeşk-Beyrut: Dâru İbn Kesîr, 1421/2000.
• SERTYÜZ, Nurcan. “16. Yüzyıl Tezyinatımızda Gül (Tezhipte-Çinide)”. Yüksek Lisans tezi, Marmara Üniversitesi, 1998.
• SÛFÎZÂDE Hasan Hulusî. Mecme‘u’l-âdâb -Âdâb Kitabı. Sadeleştiren: Yasin Altıntaş. İstanbul: Sağlam Yayınevi, 2007.
• SÜYÛTÎ, Celâlüddîn Abdurrahmân b. Ebî Bekr. Ziyâdât ale’l-Mevzûât (zeylü’l-leâlii’l-masnûa) (I-II). thk. Râmiz Hâlid Hâc Hasan. 2 cilt. Riyad: Mektebetü’l-me‘ârif, 1431/2010.
• ŞİMŞEK, Habibe. “Türk Minyatürlerinde Gül”, Gül Kitabı- Gül Kültürü Üzerine İncelemeler içinde, ed.: Bilal Kemikli, Selami Turan, 77-82. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• TANÇ, Nilüfer. “Rifâî’den Oscar Wilde’a Gül ve Bülbül”. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi 15, sy. 39 (2009): 967-987.
• TATÇI, Mustafa. “İsmail Hakkı Bursevî’nin Gül Risâlesi”, Gül Kitabı- Gül Kültürü Üzerine İncelemeler içinde, ed.: Bilal Kemikli, Selami Turan, 99-108. Isparta: Isparta Belediyesi Kültür ve Sosyal İşler Müdürlüğü Yayınları, 2010.
• TATÇI, Mustafa. Yunus Emre Divanı II. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları, 1990.
• TOSUN, Necdet. “Gül Gül Değil Sarı Çiçek Sarı Çiçek Değil”. Altınoluk Dergisi, sy. 314 (Nisan-2012): 23-25.
• TUZCU, Recep. “Hz. Peygamber’in Teri ile İlgili Rivayetlerin Değerlendirilmesi”. Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 9, sy. 1 (2010): 161-194.
• ULUDAĞ, Süleyman. “Kelâbâzî”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 27: 192-193. İstanbul: TDV Yayınları, 2002.
• ULUDAĞ, Süleyman. Tasavvuf Terimleri Sözlüğü. İstanbul: Kabalcı Yayınevi, 2002.
• ÜSTÜNER, Kaplan. “Divan Şiirinde Tasavvuf (14.-15. Yüzyıllar)”. Doktora tezi, Gazi Üniversitesi, 2007 (Birleşik Dağıtım Kitapevi tarafından 2007’de basılmıştır).
• VASSÂF, Hüseyin. Gülzâr-ı Aşk Mevlid Şerhi. haz. Mustafa Tatçı, Musa Yıldız, Kaplan Üstüner. Ankara: H Yayınları, 2013.
• VARLI, Nurhan. “Türk Şiirinde Gül Kavramının İşleniş Tarzlarının İncelenmesi”. Yüksek Lisans tezi, Niğde Üniversitesi, 2009.
• YAĞCIOĞLU, Songül Aydın. “İsmâil Hakkı Bursevî’nin Gül Hakkındaki Risâlesi”. Turkısh Studıes-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 11/20 (2016): 1-10.
• YARDIM, Ali. Peygamberimiz’in Şemaili. İstanbul: Damla Yayınevi, 1998.
• YAZICI, İshak. “Semerkandî, Ebü’l-Leys”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 36: 473-476. İstanbul: TDV Yayınları, 2009.
• YENİTERZİ, Emine. Divan Şiirinde Na’t. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, 1993.
• YILDIRIM, Ali. “Renk Simgeciliği ve Şeyh Gâlib’in Üç Rengi”. Millî Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi 18, sy. 72 (2006): 129-140.
• YILDIZ, Muharrem. “Türk-İslam Kültüründe Gül Algısı”. Türk-İslam Medeniyeti Akademik Araştırmalar Dergisi 7, sy. 13 (2012): 23-37.